Дипломдық жобада жекешелендіру формасын таңдап алу моделі және

 

12 

 

 

 

Кіріспе 

  

Бұрынғы 

социолисттік 

елдердегі 

мемлекеттік 

меншіктің  

монополиясына  негізделген  экономикалық  дамуының    әкімшілікті  – 

командалық  моделінің күйреуі  экономиканы қайта құруды талап етеді. Бұл 

елдер өзінің  дамуында көп  ойланбай нарыққа көшуді  таңдап алды . Бірақ  

Атырау  қаласының  (Қазақстан  Республикасының    )қазіргі  әлеуметтік-

экономикалык  жағдайы  халық  шаруашылығының    барлық  сфераларында 

ауыртпалықтарға әкеліп  соқтырғанын көрсетеді. Сонымен  бірге, нарықты 

процесстердің  дамуының  стихиялығы  өндірістердің  аралығындағы 

шаруашылық 

байланыстарын 

тұрақсыздандырады 

және 

өндіріс 

товарларының  барлық  түрлерінің  бағасының  инфляцияға  ұшырауына  әкеп 

соқтырады. 

Атырау  қаласының    экономикасын  тұрақтандыруға  арналған 

мемлекеттік  шаралар  енгізу  күткен  экономикалық  және  әлеуметтік 

тиімділікке әкелмеді. 

Республиканың  дамуының  әлеуметті-экономикалық  саясатының 

националдық  комплекстерін  таңдап  алу  және  жүзеге  асыру  экономикалық 

реформаның  өту  кезеңінің  негізгі  шарттарын  жан-жақты  және  терең 

талдаумен байланысты болуы шарт. 

Мемлекеттік  меншікті  кең  маштабты  түрде  жекешелендіру  реформа 

кезеңіндегі экономиканың нарыққа өтуінің негізгі шарты болып табылады. 

Әртүрлі  елдерде  жекешелендірудің  негізгі  шарттары  бірдей 

болмағанымен,  процесстердің  саяси  түрде  әлсіздігі  және  оған  байланысты 

тез және шешуші шаралар қолданудың қажеттілігі жалпы ортақ шарт болып 

табылады. 

Бірақ,  жекешелендіруді  мемлекеттік  меншікті  жеке  адамға  беру  деп 

қарастырылмайды,  керісінше  капиталдар  және  жеке  меншік  иелерінің 

біріңғай  жүйесін  адекватты  нарықты  экономиқаға  айналдыру  деп 

қарастырады.  Шетелдік  мамандардың  ойынша,  жекешелендіру  процесінің 

сәтті  болуы  қоғамның  көмегіне  мемлекеттік  саясаттың  қабылдаған 

шешімінің  ашықтығына  және  халықтың  мемлекеттің  әлеуметтік  әділдігіне 

сенуіне  байланысты.  Сондықтан,  берілген    дипломдық  жобада  Қазақстан 

Республикасындағы  өтіп  жатқан  жекешелендіру  процесін  бағалау  үшін 

әлеуметтік-  экономикалық  процестерін  және  олардың  ара  қатынасының 

математикалық моделдерін өңдеу және жетілдіру кезеңдері зерттеледі. 

Оған мыналар жатады:  

-  жекешелендіру  процесінің  әлеуметтік-  экономикалық  жүйеге 

әсерінбағалау; 

-  үйеге 

жүктелетін 

жекешелендірілген 

кәсіпорындардың 

оптималдыжиынын анықтау. 

Мұнда,  жүйеге  жүктелетін  жекешелендірілген  кәсіпорындардың 

санына  және  ретіне    аса  көңіл  бөлінеді.  Сондықтан,жекешелендіру  үшін 

 

13 

 

 

әрбір  кәсіп  орынның    шаруашылық  тиімділігін  бағалау  және  олардың 

таңдап алу критериясының қажеттілігі туындайды. 

Берілген дипломдық жобада, мұндай критерий ретінде қарастырылып 

еңуінің  ретін  анықтау  үшін  рентабелдік  көрсеткішке  байланысты 

кәсіпорындарды бір ретке орналастыру керек. 

Инфологиялық  модель  MS  SQL  Server  2012-жүйесінде  жасалынады. 

MS  SQL  Server  2012  дерекқорында  басқару  жуйесінде  құрастырылғаннан 

кейін,  пайдаланушы  сұраныстарын  қанағанаттандыратын  клиенттік 

қосымша  жобаланады.    Кеңселік  жұмыстарда,  ұйымдарда  құжаттармен 

жұмыс жасау және іс жүргізу, басқарманы құжатнамамен қамсыздандыруда 

жүйені автоматтандыру қолайлы. Қоғамның бүкіләлемдік ақпараттануында, 

жаңа  ақпараттық  және  коммуникациялық  технологияның  кең  таралуы, 

нарықтық  механизмінің  жәнеде  қазіргі  менеджменттің  енгізілуі  ақпарат 

рөлінің  әлеуметтік-  экономикалық  үдерістердің  ұлғаюына  және  оны 

маңызды  стратегиялық  ресурс  ретінде  қарастыруға  әкеліп  соғады.  Соған 

байланысты  барлық  ұйымдарда  құжаттармен  жұмыс  істеудің  жаңа  әдісі 

,яғни жүйені автоматтандыру.  

Еңгізілген 

жүйеміздің 

басты 

басымшылығы - қызметкерлердің уақытын үнемдеп,жұмысын жеңілдетеді. 

Аз  уақыт  ішінде  бағдарламаны  үйреніп,  оңай  пайдалануға  мүмкіндікті 

туғызады, бұл интеллектуалдық еңбекпен қатар көптеген қағазбен жұмысты 

қысқартады және экономикалық жағынан да қолайлы. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14 

 

 

1 

Жекешелендіру, 

банкротқа 

ұшырау 

және 

санация 

процестерін 

талдаудың барлық әдістеріне шолу 

 

Классикалық  сөздік  бойынша  жекешелендіру  түсінігі  –  мемлекеттік 

меншіктің  үстем  болуының  қалдығы.  Практика  жүзінде  оның    мағынасы 

кеңірек. 

Бір қатар шығыс Европа елдерінің официалды құжаттарынан алынған 

бірнеше анықтамаларды қарастырайық. 

Венгрияда  жекешелендіру    деп  мемлекеттік  кәсіпорындардың 

меншігінің  толық  немесе  жартылай  шаруашылық  қоғамның  иелігіне 

ауысуын  айтады,  соның  ішінде  шетелдік  немесе  жеке  адамның  меншігіне 

беріле алады. Польшада жекешелендіру туралы заңда былай көрсетілген : 

Жекшелендіру-бұл  мемлекеттік  кәсіпорынның  жеке,  акционерлік, 

коперативтік  аралас  немесе  меншіктің  басқа  бір  формаларына  ауысуы 

болып табылады. Демек, жекешелендіру дегеніміз – бұл ұзақ перспективаға  

негізделген  мемлекеттік  меншіктің  түрлену    процессі.  Ол  кәсіпорынының 

нарықтық  экономика  жағдайларында  жұмыс  істеуіне  қажетті  щарттарын 

қамтамасыз етуге тиіс. 

Жекешелендіру кезінде өңдірістік және шаруашылық қатынастардың 

негізгі  принциптері  қарастырылады.  Берілген  кезеңде  жекешелендірудің 

келесі тәсілдеру жұмыста ұынылған : 

-  “Кері  жекешелендіру”-  1955  жылға  дейін  конфискеленіп  алынған 

меншікті  олардың  бұрынғы  иелеріне  қайтару.  Мұндай  жағдайда  алдымен 

мәдени  ескертікештерге,  мүзейлерге,  медициналық  қызмет  ету  және  т.б 

және меншік сферасына аса көңіл бөлу керек.  

-  “  Кіші  жекелендіру  ”-  жұршылыққа  ауксиондарға  сауда,  өндіріс 

т.с.с. кіші кәсіпорын түрлерін сату. 

- “Үлкен жекешеленіру ”- бұл орташа және үлкен меншіктерге 

бөлінеді және екі кіші кәсіпорын түрлерін сату. 

I  Кезең.  Кәсіпорындарды  ведомстволар  бақылауынан  шығару  және 

демонопополизацияландыру  орындау  үшін  мемлекеттік  акционерлік 

компанияға айналдыру. 

II  Кезең.  Мемлекетік  меншік  нарықтық  баға  бойынша  жергілікті 

немесе  шетелдік  инвесторларға  ұсынылады,  жұмыс  коллективтеріне 

арендаға  беріледі,  біріктірілген  кәсіпорындар  үшін  бір  ғана  қоғамдық 

форма,  құжатты  форма-  акционер  қоғамы  бар.  Сакс  4  жекешелендіру 

процесінің  жалпы  белгісі  деп  оның  саяси  әлдісіздігін  алып,    меншікті 

реформаландыру  үшін  тез  және  шешуші  шаралар  қажет  екенін  атап 

көрсетеді.  Барлық  елдердегі  жекешелендіру  процестері  үшін  нақты 

аналитикалық  баға  беру  мүмкін  емес  болғандықтан  бір  ғана  мемлекттік 

Польшаны алып қаратайық. 

Польшада,  жекешелендіру  процесі  1990  жылдың  шілде  айында 

қбылданған  заңына  кегізделеді.  Осы  заңға  сәйкес  меншік  реформасы