20
- жанама жекешелендіру;
Мысалы, мемлекет өндіріс салаларында бағаны төмендету және
мемлекеттік монополияны әлсірету мақсаттарын көздей отырып
кәсіпорындарға несие беру және салық жинау кездерін жасайды.
Кұрылғының бір бөлігін келешекте қайта сатып алу кұқығымен арендалау
тәжірбиесі жүзеге асырылады.
Бұдан индустралды емес елдердегі жекешелендіру процесі
қозғалыстағы нарық жағдайында, жеке меншіктің өндіріс құралдарына ие
болуы жағдайында жүргізіліп жатқанын көреміз.
Демек, бұдан шығатын салдар: индустралды емес дамушы елдердегі
жекешелендіруден алған тәжірбиені республиканың экономикасын
реформалау кезінде қолдануға болады . Бірақ, жеке меншіктің бірінші
орында болуы және нарықтық міндетті түрде болуы негізгі шарт екенін
естен шығармаған жөн .
Дамытушы елдерден жекешелендірудің нәтижелері өте қарама-
қайшылы және бірдей емес. Мысалы , Сирия , Бразилия , Чили , аргентина
елдерінде жекешелендіру процесінің пайдалы болуы тек қана
экономикалық, саяси және ұлттық мәдени сипаттағы факторларға қоғамның
обьективті тұрде сүйенуіне ғана байланысты емес, сонымен қатар олардың
жекешелендіру механизіміне енуіне де тікелей байланысты . Осы айтылған
факторлардың ең болмаса біреуі осы тізбектен бөлінетін болса, онда
жекешелендірудің салдарына негативті әсерін тигізеді.
Алдағы тұрған мемлекеттендіру процесі екі кезеңге бөлінеді:
- аралық кезең- кәсіпорындар өзі шаруашылық етуге көшеді, олар
толық меншікке ие бола алмайды және өздігінен шаруашылық иелері болып
есептеледі. Кәсіпорында мемлекеттік бюджетпен есептеткеннен кейін
қалған пайданы реинвестрлеу нәтижесінде біртіндеп өз иелігі пайда болады.
Нәтижесінде мемлекет меншігі екіге бөлінеді : мемлекеттік мүлік және
жанама мемлекеттік меншік жүйесі түріндегі заңды құқығы бар мекеменің
шаруашылығы;
- қорытынды кезең- ең негізгі инфоқұрылғылар ( темір жол,телефон ,
телеграф байланыстары , электростанциялар ), сонымен қатар мемлекеттің
жаңа капиталымен құрылған кәсіпорын обьектлері мемлекеттің меншігінде
қалады.Кәсіпорындар акционерлік қоғамдарға айналады,мемлекеттер
ұйымдар және де сол сияқты басқа да кәсіпорындар, жеке адамдар
вкладчик бола алады .
Мемлекеттендіру және жекешелендіру процестерін бұрынғы
социолистік елдерде көптеген проблемаларға екеліп соқтырады. Мұнда
бірінші кезекте ешкімге тиісті емес, құны жоқ жеке меншікті қаражаты жоқ
адамға қандай жолмен ату керек деген маңызды сұрақ тұр . Екінші жағынан
мұндай елдер алғашқы шарттары мен осы процестердің көлемдері бойынша
және уақыт бойынша бір - біріне сәйкес келмейді. Мысалға, Шығыс
Европада мемлекеттендіру және жекешелендіру процестерінің негізгі
сипаттамасы - олардың әр - қайсысының өзіндік кемшіліктері мен
21
ерекшеліктері бар болғандықтан, қандай да болсын белгілі бір әмбебаб
тәсілден бас тарту болып табылады .
3 Жекешелендіру және мемлекеттендіру процестерінің жеке
операцияларына шолу
3.1 Жеке меншік формаларын таңдап алу операциясына
түсініктеме
Мемлекеттендіру және жекешелендіру процестерінің бағыттары
бойынша мемлекеттік меншікті жіктеу операцияларының құқықтық
негіздері
“
Қазақстан
Республикасыныц
мемлекеттендіру
және
жекешелендіру ” туралы заңының 14-статиясында ( мемлекеттендіру және
жекешелендіру процестерінің түрлері) көрсетілген.
Мемлекеттендіру және жекешелендіру процестерінің формаларын
тандап алу үшін олардың артықшылықтары мен кемшіліктерінің
экономикалық және әлеуметтік салдарын есепке ала отыру керек. Бұл
артықшылықтар мен кемшіліктер мынадай жағдайларға байланысты :
- жекешелендіру және мемлекеттендіру процестері орындалған
уақытына және оған кеткен шығынға ;
- оларға физикалық және заңды құқығы бар мемлекеттің қатысуы ;
- мемлекетке түскен табыстың мөлшері;
Нарықты бір объекті мемлекеттендіру және жекешелендіру
процестерінің формаларын таңдап алу кезінде және оның құнын анықтау
кезінде мынаны ескерген жөн : пайда өндіріс көлемі ( жұмыс көлемі,
қызмет ету өлемі ), сұраным, өнімнің бәсекеге төзімділігі, негізгі қордың
құны, орналасқан жері, даму перспективалары және т.б.
Мемлекеттің меншігіндегі объектігін мемлекеттендіру және
жекешелендіруді жүзеге асырудыц төмендегідей формалары бар :
- арендаға берілген мемлекеттік кәсіпорын меншігін сатып алу ;
- мемлекеттің меншігіндегі объектілерді концессияға табыс ету ;
- мемлекеттік кәсіпорынды акционерлік қоғамға , басқа да
шаруашылық қоғамдарға немесе серіктестіктерге айналдыру;
-
мемлекеттік кәсіпорынның мүлкін белгілі бір жұмыс
коллективтеріне сату;
- мемлекеттік кәсіпорындардың меншігіндегі мүлікті мемлекетке
тәуелсіз және заңды құқықтары бар мекемелерге және жеке азаматтарға
конкурс аукциондарда сатылады.
Кәсіпорындарды
мемлекеттендіру
және
жекешелендірудің
формаларын таңдап алу приоритетті құқығы басқа талапкерлерден бұрын
ең алдымен жұмыс коллективтеріне беріледі.
