Дипломдық жобада жекешелендіру формасын таңдап алу моделі және

 

22 

 

 

Мемлекеттендіру  және  жекешелендіру  нәтижесінде  мемлекеттік 

кәсіпорындар акционерлік қоғамдардың, колективтердің, заңды құқығы бар 

мекемелердің және жеке адамдардың меншігіне айналады . 

Мемлекеттік  меншікті  мемлекеттендіру  және  жекешелендіру 

операциясы , толығымен алғанда төмендегідей мақсаттарды көздейді: 

-  экономиканы  тұрақтандыру  саясатының  жалпы  мақсатын  жүзеге 

асыруға жәрдем ету, соның ішінде; 

- 

қызмет  ету  сфераларында  және  сауда  кәсіпорындарда 

жекешелендіруді үдету арқылы ерікті бағаға өтуді жеңілдету ; 

- мемлекеттік өзін - өзі ақтамайтын рентабельді емес кәсіпорындарды 

асырау ауыртпашылығынан қүтқару ; 

-  1983-84ж.ж  жекешелендіру  процесін  кең  маштабты  түрде  күшейту 

үшін қажетті шарттарды жасау; 

- кәсіпорынның қызметінің экономикалық тиімділігін арттыру. 

 

 

3.2  Жекешелендірілген  кәсіпорындар  үшін  меншік  формаларын 

таңдап алу моделі 

 

Жекешелендірудің мақсаты : 

-  экономикалық  тұрақтандыру  саясатын  жүзеге  асыруға  жәрдемдесу, 

соның ішінде : 

-  қызмет  ету  сфераларын  және  сауда  кәсіпорындарын  үдету  және 

жекешелендіру жолымен еркін бағаға көшуді жеңілдету; 

-  мемлекетті  өзін-өзі  ақталмайтын  емес  кәсіпорындарды  асырау 

ауыртпалығынан құтқару ; 

- 1993 - 94 ж . ж жекешелендіру процесі кең маштабты түрде күшейту 

үшін қажетті шарттарды жасау . 

- кәсіпорынның қызметінің экономикалық тиімділігін арттыру . 

Бұл  мақсаттар 



  векторы  арқылы  бслгіленеді,  оның  компоненттері 

мынадай :

(

1, 2,3,...,

)

I

I

n







 

Жекешелендіру  тәсілін  таңдап  алу  процедурасы  үшін  векторының 

барлық  компонеттері  өлшенген  болуы  тиіс  және  бұлардың  барлығы  оң 

шама болуы шарт. Бұларды бірнеше тәсілдермен қалпына келтіруге болады 

.  Мысалы  ,  біз  я 

100

i





  ,  я 

1

i





  деп  алуымызға  болады  .  Жоғарыда 

қарастырылған  мақсаттарға  жету  үшін  ,  жекешелендірудің  ең  қолайлы 

тәсілін  таңдап  алу  керек  .  Жекешелендірудің  мұндай  тәсілін  таңдап  алу 

экономикалық және әлеуметтік факторлармен анықталады . 

Келесі  кезең  әлеуметтік  факторлардың  тізімін  аныктаудан 

тұрады.Эксперттердің бір тобы 



мақсат векторын табу үшін қажетті  

(

i

 

компоненттері  бар  вектор  )  әлеметтік  векторының  бірқатар 

тізімін айта алады . 

Мысалы , әлеуметтік факторларға мыналар жатады : 

 

23 

 

 

- жұмысшы коллективтің пікірі ; 

- Қазақстан Республикасының мүлкіне иелік ететін комитетінің пікірі; 

- жергілікті кеңестік пікірі ; 

- 

жекешелендірілегін  кәсіпорынның  територияға  байланысты 

әлеуметтік тәуелділігі; 

- жекешелендіруді өткізу мерзімі; 

- кәсіпорын салаларының ерекшеліктері . 

Жоғарыда  айтылған  әлеуметтік  факторлардың  тәжірбие  жүзінде  бір 

біріне ұқсамайтындығын айта кеткен жөн . Сондықтан 



р ‘ векторының 

компоненттерінің салмағын көрсету мүмкін емес . 

Мұндай  жағдайда,осы  аталған  әлеуметтік  факторларды  тек  қана 



 

мақсат  векторларының  тізімімен  байланыстыра  отырып,  осы  тізімдегі 

мақсаттардың салмағын көрсетуге болады . Ереже бойынша бір әлеуметтік 

фактор  бірнеше  мақсаттармен  байланысты  ,  сондықтан  эксперттердің 

алдыңда  әлеуметтік  факторлардың  маңыздылық 

(a ij)

A







  Матрицасын 

құру мәселесі тұр . 

Мұндағы  : 

(a ij)



элементі,  оң  сан  және  і  номерлі  әлеуметтік 

факторлардың ) номерлі мақсатқа тәуелділік коэфициентін көрсететін шама. 

Сол сияқты бұл шамалардың белгілі бір анық нормасы болуы керек. 

Мысалы  : 

1

1

na

i

a ij









  деп  алайық.  Демек  і  номерлі  әлеуметтік 

фактордың салмагы ретінде 

 

                         

1

na

i

j

j

aij













;                                                             ( 1 ) 

 

шамасын аламыз . 

Сонымен , бұл өрнекті матрицалық формада былай жазуға болады : 

 

                       

*

i

A









;                                                                     ( 2 ) 

 

Бұл  өрнек  жекешелендіру  факторларының  жиынын  әлеуметтік 

факторлар жиыны түрінде бейнелейді . 

Жоғарыда айтылған әлеуметтік факторлар экономикалық 

факторлармен тығыз байланыста : 

- жекешелендірілетін кәсіпорынның алғашқы құны ( уставты қоры ); 

- кәсіпорынның техникамен қайтадан қарулануы , қайта құрылуы, 

модернизациялануы, кеңейтілуі үшін қажетті инвесторлаудың болжанған 

мөлшері ;  

- шығарылатын өнімге сұраным ; 

- пайда келтірудің мүмкіндік көзі; 

- сатып алшылардың ұсыныстары .