Дипломдық ЖҰмыс «Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын төмендету жолдары»

Кестеден көріп отырғанымыздай, өнімді өткізу ол кәсіпорынның шығарылған өнімінің ең соңғы кезеңі деп айтсақ болады және ол кәсіпорын үшін өте маңызды. Бұл - өнімді өткізу жұмысының эффектісі, оның цехтарынан түскен табыстарының талдауында және тағы басқа қаржы көрсеткіштерінде байқалады. Яғни, өнімді өткізуден түскен табыс 2004 жылға қарағанда, 2005 жылы 362 648 мың теңге болып, 112 015 мың теңгеге немесе 44,7 %-ға артты.

Ал өткізілген өнімнің өзіндік құны - кәсіпорын жұмысының қалай жүріп жатқанын сипаттайтын көрсеткіш, яғни бұдан кәсіпорынның қаржылық жұмысын, өндіріс жұмысының кеңдігін, шаруашылық субъектілерінің қаржылық денгейін көруге болады. Жалпы алғанда, өнімнің өзіндік құны 2005 жылы 2004 жылға қарағанда 104 142 мың теңгеге немесе 56,5 %-ға өсті деп айтсақ болады.

Жиынтық табыстың соммасы 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 7 873 мың теңгеге өсті, яғни 11,9 %-ға. Оны анықтау үшін:

Кезең шығындары деген көрсеткіш жалпы шығындарды, өнімді өткізуге кеткен шығындарды, пайыз шығындарын, курстық ерекшелік шығындарын көрсетеді. Осылардың қосындысы кезең шығындарын береді және оның 2005 жылмен салыстырғанда, 2004 жылы 4 283 мың теңгеге немесе 9,1 %-ға кем болғанын көрсетеді.

Кәсіпорынның таза табыс соммасына жиынтық табыс, салық, табыс салығы кіреді. 2005 жылы таза табыс 28,3 %-ға өскен немесе 5 026 мың теңгеге деп айтсақ болады. Бұл көрсеткішті есептеу үшін:

Таза табыс = Салық салғанға дейінгі табыс – 30 %. (6)

Сонымен қатар, өндіріс рентабельділігі - кәсіпорын өндірісінің эффектілігін есептеуде қолданылатын ең негізгі көрсеткіш болып табылады. Ол өндірістегі 1 теңгеден алынған пайданы көрсетеді. Өндіріс рентабельділігі 2005 жылы 0,9 %-ға өскен. Оны былай табады:

Өндіріс қызметінің нәтижелігін көрсететін маңызды көрсеткіш болып еңбек өнімділігі табылады. Бұл көрсеткіш бір адамның орташа жылдық өндіру көлемін сипаттайды. Ол 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 169,4 мың теңгеге артқан. Оны есептеудің формуласы:

Өндірістегі негізгі құралдардың орташа жылдық құнына кәсіпорынның орналасқан жері, мекемесін тасымалдайтын транспорт, көліктері жатады. Бұл көрсеткіш 2005 жылы 235 948 мың теңгені құрап, 2004 жылға қарағанда 4 261 мың теңгеге өсті.

Қор қайтарымдылығы негізгі өндірістік қорларды пайдаланудағы жалпы көрсеткіш ретінде, кәсіпорынның тиімділігін көрсетеді. Осы көрсеткіш 2004 жылмен салыстырғанда, 2005 жылы 42,6 %-ға өскен. Оны есептеу үшін біз:

Қор қайтарымдылығы = Өнімді өткізуден түскен түсім / Негізгі қордың (орт) жылдық құны. (9)

Ал қор сиымдылығы - қор қайтарымдылық көрсеткішіне кері көрсеткіш болып табылады. Оның қасиеті мынада: оның алымын бірнеше бөлек цехтар және құрал–жабдықтар топтарына бөліп тастауға болады. Бұл өндірістік-техникалық учаскілеріне деген жерді, қор пайдаланудағы жалпы көрсеткішті анықтауға мүмкіндік береді. Қор сиымдылығы 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 0,27 теңгеге кеміген немесе 29,3 %-ға. Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:

Қормен қарулану көрсеткіші 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 5,17 %-ға қысқарған. Осы көрсеткішті есептеу үшін:

3–кесте - «Адал» АҚ-ның еңбек өнімділігін сипаттайтын көрсеткіштер

Кесте көрсеткіштеріне дәлірек тоқталсақ, 2005 жылы кәсіпорын жұмысшыларының еңбек өнімділігінің күндік мөлшерінің өскенін байқауға болады, яғни ол 38,9 %- ға арқан. Оны анықтау үшін:

Ал жұмысшылардың сағаттық еңбек өнімділігі 2004 жылмен салыстырғанда, 2005 жылы 50,0 %- ға дейін өсті. Оны біз былай табамыз:

«Адал» АҚ кәсіпорнының қаржылық жағдайын көп көрсеткіштер арқылы сипаттауға болады, осыған байланысты оларды келесі топтарға бөлуге болады:

1. 
   Төлем қабілеттілігін сипаттайтын көрсеткіштер:
   
   1. 
      Толық икемділік коэффициенті.
      
   2. 
      Аралық жабу коэффициенті.
      
   3. 
      Жалпы жабу коэффициенті.
      
2. 
   Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын көрсеткіштер:
   
   1. 
      Өзіндік коэффициенті.
      
   2. 
      Қарыз құралдарының үлесі.
      
   3. 
      Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы.
      
3. 
   Іскерлік бәсекелестік көрсеткіштері:
   
   1. 
      Жалпы айналым коэффициенті.
      
   2. 
      Айналым жылдамдығы.
      
   3. 
      Өзіндік құралдардың айналымы.
      
4. 
   Рентабельділік көрсеткіштері:
   
   1. 
      Кәсіпорын мүлігі.
      
   2. 
      Өзіндік құралдар.
      
   3. 
      Қысқа және ұзақ мерзімді қаржылар.
      

Қаржылық тұрақтылық көрсеткіші тартылған капиталдың қорғалған деңгейін сипаттайды. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде келесі шекті нормалар белгіленген:

Өзіндік коэффициенті 0,7-ден аз болмауы керек, яғни біздің қарастырып отырған кәсіпорнымыз қаржылық тұрақты деп айтсақ болады. Себебі, 2004 жылы ол көрсеткіш 0,91-ге тең, ал 2005 жылы 0,85-ке тең болып тұр.

Қарыз құралдарының үлесі 0,3-тен аспау керек. Бұл көрсеткішке де біз толық қанағаттанарлық десек болады, өйткені ол 2004 жылы 0,03-ке және 2005 жылы 0,09-ға тең.

Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы 0,1-ден көп болмауы керек, біздің мысалымызда ол 2004 жылы 0,03-ке тең, ал 2005 жылы ол 0,11-ге тең.
4–кесте – «Адал» АҚ-ның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерді талдау

• 
  Өзіндік құнның құрылымы мен оның өзгерісін талдау;
  
• 
  Жекелеген өнімдердің өзіндік құнын талдау;
  
• 
  Шығындардың жекелеген элементтерін талдау.
  

Кәсіпорын өнімдерінің өзіндік құны 2005 жылы 2004 жылғы деңгейден біршама жоғарылаған, оның себебі: материалдардың қымбаттауы, отын-энергия бағаларының шарықтауы және персоналдың еңбек ақысының артуына байланысты.