Дәріс конспектілері (тезистері) уе-10-18 фр 03

АЛКАНДАР

Гаl₂

R – Гal + Hгal

HNO₃ (14 – 15 %; 140⁰C)

R – H + R – NO₂ + HOH
H₂SO₄ ( түтін .T⁰C)

R – SO₃H + HOH

R – SO₂CI + HOH

1. 
   . Изомерия
   
2. 
   . Алу әдістері
   

Құрамында екі не үш байланысы бар көмірсутектерді қанықпаған көмірсутектер деп атайды. Алкендер (– С ═ С –) диендер (– С ═ С ═ С –), алкиндер (– С ≡ С –) .

Алкендер (олефиндер) құрамында бір. қос байланысы бар, жалпы формуласы С_ПН_2П қанықпаған көмірсутектер.

НОМЕНКЛАТУРА.

Алкендердің гомологтық қатарын бастап тұрған СН₂ ═ СН₂ этилен.

Н₂С ═ СН₂ – этилен

СН₃ – СН ═ СН₂ – метилэтилен
СН₃ – СН₂ – СН ═ СН₂ – этилэтилен
СН₃ – СН ═ СН – СН₃ – симм. диметилэтилен

Жүйелік (ИЮПАК) номенклатура – бойынша алкендерді алкандарға қолданылған ережелерді пайдаланып атайды. Бірақ келесі ерекшеліктерді есте сақтау керек.

1. 
   Негізгі көміртегі тізбегі: құрамында қос байланыс (– С ═ С –) бар көміртегі тізбегі.
   
2. 
   Алкандардағы «АН» жалғауы «ЕН» - ге ауыстырылады.
   
3. 
   Негізгі көміртегі тізбегін нөмірлеу қос байланыс жақын жақтан басталады.
   
4. 
   Қос байланыстың орны санмен көрсетіледі.
   

СН₃ – СН₂ – СН₂ – С — СН₂ – СН₃ 2 – этилпентен – 1

С Н₃ – С ═ СН – СН₂ – СН – СН₃

СН₃ СН₃

2,5 – Диметилгексен – 2

Алкендерден алынған алкил топтары:

СН₂ ═ СН – – винил

СН₂ ═ СН – СН₂ – – аллил

Көміртегі тізбегінің изомериясы С₄Н₁₀

СН₂ ═ СН – СН₂ – СН₃

бутен - 1

СН₃ – СН ═ СН – СН₃

бутен – 2

2 – метилпропен - 1

Қос байланыстың орнының изомериясы

Алкендерде қос байланыстың қасында орынбасарлардың (алкил) әртүрлі орналасуына сәйкес пайда болатын геометриялық немесе π – д и а с т е р е о м е р и я деп аталатын кеңістікті изомерия да бар.

СН₃

Мысалы: СН₃ – СН₂ – СН ═ СН₂ ., СН₃ – СН ═ СН – СН₃ ., СН₃ – С ═ СН₂

бутен – 1 бутен – 2 2 - метилпропен
Т ек бутен – 2 –де ғана геометриялық изомерлер түзіледі, себебі екі себепте (қос байланыс және қос байланыстың қасындағы әрбір С – нің орынбасарлары әртүрлі) сақталған.

Цис – изомер – бірдей орынбасарлар қос байланыстың бір жағында, транс – изомер – бірдей орынбасарлар қос байланыстың екі жағында орналасқан.