Да п а л ы қ дүниетаны мы Әрбір ғалы м

Абай Алланың өзгермейтініи нақтылап, басын ашып айтқанЗ

бет	17/94
Дата	13.09.2023
өлшемі
	#43348

1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 ... 94

b892

Абай
Алланың өзгермейтініи нақтылап, басын ашып
айтқанЗ
Сонда Аллада шаруа, мінез болмағаны ғой. I
Алла туралы елшем мен Адам туралы өлшемнің мәні 1
екі
басқа
болғаны ма? Алла мен Адамға ортақ өзгеріс I
заңдылық жоқ, неге Абай оны айтқысы келмейді.
£Алла Абай ұғымында
абсолют, мәңгіліктің есімі. I
Одан ©згелер өзгеріске түсе беретіндер. Сөйтіп, біз өз- I
герістің абсолюттік және относителдік (шарттылық)
қасиеттерін түсінуге тірелдік. Бұл қазіргі ғылымға, фи-
лософияға тән қасиетЗ Оқулықтарда тек қана «өзгеріс»
демей «қозғалыс» деп жүрміз. Қозғалыстың абсолюттігі
және относителдігі туралы диалектикалық принцип көп-
шілікке мәлім.
Абай өзгеріс туралы неге қадалып айтып отыр, оның
себебі, күнде өзгерер заманға жол бастар көсемнің ке-
ректігінде.
Замана, шаруа, мінез күнде өзгерді,
Оларға кез-кезімен нәби келді.
Өзгеріс тек қуаныш емес, қайғы, адасу, қауіп әке-
луі де ғажап емес, сол үшін әр заманға кез-кезімен нә-
би (пайғамбар) келеді. Пайғамбар деп ез заманынын
қоғамдық санасын өзгертіп, ж аң а ойлау жүйесін жасай-
тын тұлғаны айтамыз.
Адамзат баласына Адам ғаләйһімсәлам бастап кел-
ген пайғамбарлардың иақ санын бір Алла біледі, ал
Құранда аттары білдірілген пайғамбарлар мыналар:
58

1. Адам
14. Мұса
2. Ідрис
15. һ а р ұ и
3. Нұх
16. Дәуіт
4. һ у д
17. Сүлеймен
5. Салих
18. Ілияс
6. Ібраһим
19. Әлясағ
7. Л ұ т
20. Юныс
8. Ісмағил
21. Зүлкәфил
9. Ы схақ
22. Зәкерия
10. Яғқұп
23. Яхя
11. Юсып
24. Ғиса (ғаләйһімұссолам)
12. Әйуп
25. Мұхаммед (ғаләйһімсәлам
13. Шұғайып
(М. Соймен. Ғылымхал, Істанбул, 1991, 17-бет).
Нәбнлер кез-кезімен келіп, Алла атынан елшілік құр-
ғандықтан Абайдын Алланың қағида шариғаты өзгере-
ді деуіне дәлелі бар. Ал сөздің турасына келсек, Алла-
ның қағида шариғаты өзгереді деудің өзі діннен шығу-
шылық.
Алла өзгермейді, ал калайш а
оның қағида
шариғаты өзгеруі керек. Бұл жерде қайш ылық бар ма?
Эрине бар. Алла өзгермейді дей тұра, оның шариғаты
өзгереді дейміз. Қайш ылық езгерістің өзінде. Өзгеріс
дегеніміздің өзі қайшылықты кұбылыс. Бір жағынан, ол
мәңгілік (өзгермейтін А лл а), екінші жағынан, ол әманда
өзгерісте (адамзат, заман, шаруа, мінез, күллі мақұлық).
Мәселенің қиындығы сонда, өзгермейтіи Алла мен өзгер-
мелі дүние арасындағы байланыс қал ай болмақ.
Алла өзгермегенмен, оның күнде езгеріп ж атқан
адамзатқа айтар сезі өзгеруі шарт. Олай болмағанда Ал-
ла мен Адамзат байланысы үзіледі. Сол үшін нәбилер
бірінен соң бірі келмек. Әр нәби өз дүниетанымымен
келгенімен, анығында айтар сөзі біреу-ақ, ол Алланың
растығы. Б а с қ а айтар сөзі жоқ. Абайдың Алла өзгермес
деп отырғаны міне, осы мәнде.
Алла — ақиқат, мәселе оны тану керек. Тану жолы
көп. Нәбилердің айтып жүргені сол жолдар. Түптің түбін-
де оның бәрі Алланың растығын қабылдауға бастап апа-
рады. Абай Алла туралы ойларын тек ислам діні шең-
берінде қарастырмай, кең мағынада алған. Бұл дінге
жасалған реформалық әрекет деп қарауға әбден бола-
ды. Себебі, біз бүгінгі күндері мұсылмандық деген ұғым-
ға «өзгерген түсінікпен» келуіміз қаж ет сияқты. Абай
діни ой-толғамнан Адамға қызмет ететін асыл қасиет-
59

терді уа ғы зд а й ты и ұғым-түсініктер іздеген, т а п п а ғ а н не
жстіспеген ж е р л е р ін өз ойымен то л ы қ ты р ғ ан . О ғ а н дәл-
ел осы біз т а л д а п оты рған өлен.

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 ... 94