Бастаманы Казакстан Республикасында ж зеге асыру дiстемесi

56

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

57

Егер өзіме қауіп 

төнгенін сезсем, 

қайда бару керек 

екенін немесе қай-

дан көмек алу керек 

екенін білемін.

Маған үйде және 

мектепте интер-

нетті пайдалануға 

қатысты қауіп-қа-

терлер бар екенін 

айтты.

3

5

Менің ауламда (мен 

тұратын ықшам 

ауданда) медицина-

лық тексеруден өту 

үшін және ауырған 

жағдайда баруыма 

болатын орын бар. 

Менің ауламда 

шашылып жатқан 

қоқыс жоқ.

Мен қоғамдық 

дәретхананы оңай 

және ешбір қауіп-

тенбей пайдалана 

аламын.

Менің ауламның 

ауасында түтін мен 

жағымсыз иіс жоқ.

4

6

8

7

9

Менен мектепте неме- 

се ауданымда ұйымда- 

стырылатын төтенше 

жағдайларға дай-

ындық мақсатында 

өткізілетін сабақтарға 

баруымды сұрайды.

10

Иә

МЕНІҢ БІЛІМІМ

Мен мектепке күн-

делікті барамын.

Сенің түсіндірмелерің

Жоқ

1

Мектепте мұғалім-

дер қыздар мен 

ұлдарға бірдей 

қарайды.

Егер менің сұрақта-

рым болса немесе 

оқу материалын 

түсінбесем, менің 

мұғалімдерім маған 

көмектесуге дайын. 

Менің мектепке 

қажетті қағазда-

рым, қаламдарым, 

қарындаштарым 

және оқулықтарым 

жеткілікті. 

Мектепте маған 

қалай денім сау болу 

керектігін үйретеді.

2

4

3

5

Білмеймін/

жауап бер-

меуді дұрыс 

көремін 

Мен ауламда немесе 

мектепте төтенше 

жағдайлар (мысалы, 

өрт, зілзала, топан су, 

аптап ыстық, үскірік 

аяз, қалың қар түсу) 

бола қалған жағдай-

да не істеу керектігін 

білемін.

58

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

59

Мектепте маған

қоршаған ортаны 

қалай қорғау қажет 

екенін үйретеді.

Мектебімде ауызсу 

және жуынуға ар-

налған су бар.

6

8

Мектепте маған өз 

құқықтарымды және 

Бала құқықтары 

туралы конвенци-

яны білу керектініг 

үйретеді.

Мектепте мен оңай 

әрі қауіпсіз пайда-

лана алатындай таза 

дәретхана бар.

Менің мектебімде 

балалардың дініне, 

нәсіліне, мәдениеті-

не немесе ұлтына 

қарамай, бәрін бір-

дей құрметтейді.

Мектепте өзімнің 

проблемаларым 

мен уайымдарымды 

еркін айта алатын 

ересек адамдар бар.

Менің мектебім-

де мүмкіндіктері 

шектеулі балаларға 

құрметпен қарайды 

және оларға басқа 

балаларға қараған 

сияқты қарайды.

7

9

11

10

12

Мектепте мені күш 

қолданбай тәрбие-

лейді.

Менің директорға 

немесе басқа қыз-

меткерге мектептегі  

жағдайлар мен оқу 

үдерісі бойынша 

пікірімді айтуға мүм-

кіндігім бар. 

13

15

Мектепте маған пси-

хологиялық қысым 

қолданбай тәрбие-

лейді.

Мүмкіндіктері шек-

теулі балалардың 

біздің мектебімізге 

қол жеткізуде кедер-

гілері бар.

Менің мектебімде 

болашақ кәсіп пен 

оқуды таңдау бой-

ынша консультация 

беріледі. 

14

16

17

Иә

МЕНІҢ ЖЕКЕ ӨМІРІМ

Үйде өзімнің үй 

жұмысын орындауға 

арналған тыныш, 

жарық және кең 

орным бар.

Сенің түсіндірмелерің

Жоқ

1

Білмеймін/

жауап бер-

меуді дұрыс 

көремін 

60

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

61

Күніне кемінде бір 

рет ет, құс еті неме-

се балық жеймін.

 

Менің аяғымның 

мөлшеріне шақ 

келетін кемінде екі 

жұп аяқ киімім бар.

2

4

Балғын көкөністер 

мен жемістерді күн 

сайын жеймін.

Менің өз жасыма 

арналған кітаптарым 

бар немесе мен 

оларды кітапханадан 

ала аламын.

Мен өзімді бейта-

ныс адамның ұрлап 

кетуінен қорғалған 

адам ретінде сезі-

немін.

Мен өзімді бақыт-

ты сезінемін, өз 

өмірім мен оқуыма 

ризамын.

Мен өзімді отбасым-

ның тарапынан зор-

лық-зомбылықтан 

және  ұрып-соғудан 

қауіпсіз сезінемін.

3

5

7

6

8

Өз отбасымнан 

басқа жерде маған 

зорлық-зомбылық 

көрсетілгені немесе 

мені ұрып-соққаны 

туралы еркін әңгіме-

лесе алатын ересек 

адамдар бар.

Мен АИТВ/ЖИТС 

мәселелері бойын-

ша ақпарат алуға 

болатын орынды 

білемін.

9

11

Мен өзімді мектеп-

тегі және ауламдағы 

балалардың кем-

сітуінен қорғалған 

адамдай сезінемін.

Мен өзімді қауіпсіз 

сезінемін, өйткені 

менің ауламда 

есірткі қолданатын 

адамдар жоқ. 

10

12

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

63

!

ЖАЛПЫ ҰСЫНЫМДАР

Жария құжат ретіндегі есеп мынадай төрт топ үшін ерекше қызығушылық тудырады: 

1   Қаладағы (аудандағы) балаларға қатысты жағдайға ықпал етуге және тиісті шешімдер қабыл-

дауға қабілетті жергілікті атқарушы органдар. 

2   Балалармен және балалардың игілігі үшін жұмыс істейтін мамандар. 

3   «Балаға мейірімді қала» бастамасы бағытталған негізгі мақсатты топ, яғни балалар.  

4   Бастаманы іске асыруға тікелей қатысушы және қалада балалар үшін болып жатқан жағдай-

лардың барлығын сынмен әрі жүрегіне жақын қабылдайтын ата-аналар мен жұртшылық. 

Осы тұрғыдан алып қарағанда, есепті дайындау барысында мақсатты оқырман мен тыңдарманды 

көз алдыңа әкеп, елестету барынша маңызды. Есеп, бір жағынан, шешім қабылдауға қабілетті ақпа-

ратты көрсетуі тиіс, ал екінші жағынан ол балаларға да түсінікті, қарапайым тілмен жазылуы тиіс. 

Есеп деректер сипаттамалары мен талдаулардан, әкімшілік деректерден, балаларға жүргізілген 

сауалдаманың нәтижелерінен тұруы тиіс. Ол тек ресми тұлғалар мен мамандар ғана оңай түсі-

нетін болуы үшін емес, сонымен бірге қалың жұртшылыққа, ата-аналар мен балаларға да түсінікті 

болуы үшін дәл сол күйінде жарияланады. Ол үшін «Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайы» 

есебін интернетке (әкімдіктің және басқа қалалардың (аудандардың) интернет-ресурстарына) 

орналастыруға болады.

Ұзыннан – ұзақ жазылған құжаттарды балалар да, билік өкілдері де оқығанды ұнатпайтын болған-

дықтан, есеп барынша жинақы әрі қысқа болуы тиіс. Ең дұрысы, есептің әр бөлімінің сипаттамасы 

бір баспа беттен аспағаны жақсы. Сонымен қатар, баспа ақпаратын қабылдау тұрғысынан алған-

да, оны кестелер, диаграммалар және сызбалар түрінде қай жерде ыңғайлы болса, сол жерде 

Пікір жинауға қатысты сауалдамаға және басқа да іс-шараларға қатысқан 

балалармен есеп және жұмыс жоспары туралы пікір бөлісу өте маңызды.   

Осылайша, біз балаларға олардың пікірлері бағаланатынына, тілектерін 

іске асыру үшін барлық мүмкін болатын шаралар қабылданатынына 

сенім ұялатамыз.

«Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайы» 

  есебін дайындау бойынша нұсқаулық

VI қосымша

Қосымшаны www.unicef.kz 

сайтынан жүктеуге болады

64

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

65

көрсету көрнектірек болады. 

Сонымен қатар түрлі бөлімдердегі бірдей ақпаратты қайталай беруден де аулақ болған дұрыс. 

«Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайы» есебін дайындау үдерісі біріктіруші сипатқа ие, 

ол ведомствоаралық сектораралық өзара іс-қимылдарды пысықтау үшін пайдаланылуы мүмкін. 

Қалада (ауданда) есеп дайындау үдерісіне мемлекеттік мекемелер, статистикалық қызметтер, 

зерттеу ұйымдары, үкіметтік емес және жастар ұйымдары, сондай-ақ балалардың осал топтары-

ның, мысалы, мүгедектігі бар балалардың мүдделерін білдіретін ұйымдар қосылады.  

Егер қала есепті дайындау мен талқылауға мамандарға қоса балаларды да қатыстыратын болса, 

«Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайы» есебінде жасалатын тұжырымдар неғұрлым объ-

ективті болады. 

«ҚАЛАДАҒЫ (АУДАНДАҒЫ) БАЛАЛАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ» ЕСЕБІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ 

 

1    Мазмұны

2    Кіріспе

3    Қысқартулар тізімі (талап етілген жағдайда)

4    Қала (аудан) туралы ақпарат 

5    Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайын сипаттау

6    Деректерге талдау жасау негізіндегі тұжырымдар

7    Іс-қимыл жоспары

 

Мазмұны

Мазмұнында барлық бөлімдер мен бөлімшелердің бет нөмірлері көрсетіледі, ол «Қаладағы (аудан-

дағы) балалардың жағдайы» есебін оқыған кезде қажетті ақпаратты оңай табуды қамтамасыз етеді. 

 

Кіріспе

Кіріспеде есептің қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайларын жақсарту тұрғысынан алған-

дағы алдына қойған мақсатын көрсету; есеп үшін ақпарат жинауда қолданылған іс-қимылдарды/

әдістерді, сонымен қатар мамандарды, балалар мен ата-аналарды қоса алғанда, есепті дайында-

уға және жазуға кімдердің және қалай қатыстырылғанын қысқаша сипаттау қажет.

Оқырманға талдаудың төрт түрлі параметрі бойынша, оның ішінде қайсысы бойынша жүр-

гізілетінін, әкімшілік және субъективті деректер қалай жиналғанын, кімдерден және қаншалықты 

көлемде сұралғанын түсіндіру қажет. 

Кіріспенің соңғы азатжолында «Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайы» есебін дайындауда 

негізгі рөл атқарған адамдар мен ұйымдарға алғыс білдіру мақсатты болып табылады.  

 

Қысқартулар тізімі (талап етілген жағдайда).

Қысқарған сөздер, әдетте, есептің ажырамас бөлімі болып табылады. Мәтіннің түсінікті болуын 

қамтамасыз ету үшін олар жеке бөлімге жинақталып, әліпби тәртібімен толық нұсқасы жазылып 

берілуі немесе мәтін бойынша алғаш кездескен бетте толық жазылып көрсетілуі мүмкін. 

 

Қала (аудан) туралы ақпарат

«Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайы» есебін ашқан оқырман, алдымен, қала (аудан) тура-

лы жалпы ақпаратқа назар аударады, әсіресе, ол егер басқа қаланың (ауданның) тұрғыны болса.  

Қаланың (ауданның) қысқаша сипаттамасында қала туралы негізгі ақпаратты, оның ішінде 

қаланың (ауданның) тарихи, географиялық және мәдени ерекшеліктерін келтіру қажет. Со-

нымен қатар жалпы халықтың санын, жасы мен жынысына қарай бөле отырып, 18 жасқа дейінгі 

балалардың санын, жынысына қарай бөле отырып 18–29 жастағы жас адамдардың санын 

көрсету де маңызды. Балалардың мүдделерін көздей отырып, қаланың инфрақұрылымын: оқу 

орындарының санын, балаларға арналған спорттық мекемелердің санын, клубтар мен демалыс 

орталықтарының санын және т.б., сондай ақ демалыс орындарын қысқаша сипаттау да мақсатты 

болып табылады. Мұндай ақпаратты егер деректер қайталанбайтын болса, тиісті бөлімшелерге 

де енгізуге болады. 

Көптеген оқырмандар есепте балалардың жағдайы туралы сипаттамадағы егжей-тегжейлі мәсе-

лелерге тереңдемей-ақ, қала (аудан) туралы ақпаратпен шектелетін болғандықтан, бұл бөлімде 

сонымен қатар қаладағы балалардың жағдайларына қатысты неғұрлым маңызды үрдістер тура-

лы қорытынды ақпаратты орналастыруға болады.  

 

Қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайларын сипаттау

Бұл бөлім есептің ең негізгі бөлігі болып табылады, ол төрт параметрге сүйеніп жазылуы тиіс:

1. Денсаулық; 

2. Баланың қауіпсіздігі және қоршаған орта; 

3. Әлеуметтік теңдік; 

4. Білім беру. 

 

Әр параметрдің сипаттамасы қалада (ауданда) балаларға қатысты нақты бағытта не жасалға-

ны немесе жасалып жатқанына арналған. Ақпараттың қандай көзден алынғанына қарамастан, 

ол есептің сәйкес бөлімшесінен көрінуі тиіс. Оның үстіне бір ведомстводан алынған есеп әр 

түрлі параметрлерге жатуы мүмкін екенін есте сақтау қажет. Сауалнамалардан алынған кейбір 

деректер балалардың ой-толғамдары мен ұсыныстарынан тұрады. Оларға айырықша көңіл бөлу 

қажет және есепке көпшіліктің пікірлерін, тіпті олар қиял сияқты болып көрінсе де, енгізу керек. 

Осылайша, балалар өздерінің ой-пікірлерін айта алады және олардың дауыстарын естуі тиіс 

деген қағидат сақталады. 

Кейіннен жоғарыда аталған параметрлердің әрқайсысы бойынша сипаттама, егер бағалау 

бірінші рет жүргізіліп отырмаса, ол жылдарға бөлінген индикатор мәні бар кестеден тұруы тиіс. 

Кестені көрсету сандардың нені білдіретіні, олардың неден құралатыны туралы түсінікті айтар-

лықтай қамтамасыз етпейді.    

Сондықтан есепте, атап айтқанда, оның әрбір бөлімінде кестелерге қатысты түсіндірмелер 

берілуі тиіс. Әрбір параметр бойынша индикаторлардың алынған мәндерін көрсететін қысқа, бір 

беттен аспайтын негізгі деректер, мысалдар, яғни неғұрлым жарқын жетістіктері мен неғұр-

лым проблемалық тұстары келтіріледі. 

 

Тұжырымдар

Қорытынды бөлім бағалауға байланысты мынадай: әрбір параметр бойынша жақсы болса, оны 

одан әрі жақсарту қажет екені, ал әр параметр бойынша алаңдаушылық туғызатын жағдай 

болса, анықталған мәселелерді шешу үшін қандай шаралар талап етілетіні туралы пайымдар-

дан тұруы тиіс. 

Бұл бөлімде сонымен қатар жоспарланып қойған шаралар немесе есепті дайындау барысында 

туындаған идеяларды, қаладағы (аудандағы) балалардың жағдайын жақсарту жөніндегі ұсы-

нымдарды көрсету қажет.

Құжатты 17 индикатордың барлығын көрсететін диаграммамен аяқтауға болады. 

Балаға мейірімді қала          Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі 

67

Библиография

1 

 

2

 

3 

4

 

5 

  

6

 

7 

8 

9

 

10

Малоун К. Балаға мейірімді Қазақстан. Балаға мейірімді қалаларды бағалау және тану мо-

делі, Қазақстандағы БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ), Астана, 2014 ж., 58 бет. http://unicef.kz/

files/00001210.pdf 

Балаға мейірімді қалалар. Қазақстандағы БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ), Астана, 2014 ж., 

http://unicef.kz/files/00001152.pdf 

Қалалардың балаларға мейірімділігін растау бойынша әдістеме. Бразилиядағы ЮНИСЕФ, 2013 

ж., 35 бет.

Жергілікті басқару органдарының күн тәртібіндегі балалардың рөлі: Басшылар мен жергілікті 

мемлекеттік органдарға арналған нұсқаулық. Испаниядағы ЮНИСЕФ, 2009 ж., 34 бет.

Балаларға мейірімді орта жасау үшін Филлипин аралдарында жергілікті билік органдары не 

істеуі қажет? Филлипиндегі ЮНИСЕФ, 2000 ж., 28 бет.    

Балалар мен жастарға мейірімді қоғамдастықтар құру бойынша муниципалитеттерге ар-

налған басшылық, Британия Колумбиясы балалар мен жастар қоғамдастығы, Ванкувер, 2008 

ж., 42 бет. 

Балаларға мейірімді Оңтүстік Австралия. Балалардың қатысуы қоғамдастықтарды біріктіреді. 

Басшылық, 2013 ж., 58 бет.  

«Балаға мейірімді қала» халықаралық бастамалар сайты, http://childfriendlycities.org

Бартлетт Ш., Харт Р., Саттертвайте Д., Барра К., Мисаир А. Балаларға арналған қалалар. Бала-

лардың құқықтары, кедейлік және қалалық басқарма. ЮНИСЕФ, Лондон, 1999 ж., 305 бет.

Райхер К., Эдельхоф С., Катайкко П., Уттке А. Балалардың пайымдауы. Балаларға арналған 

және балалар мен жасөспірімдермен бірлескен қала құрылысы мен сәулеті. Тройсдорф, 2006 

ж., 224 бет.