Өз мектебімде өзгеріс енгізу үшін маған не істеу керек?

Қандай да болмасын адамды айналысындағы, өміріндегі болып жатқан құбылыстар мен іс-әрекеттер толғандырады, мазалайды. Қызығушылығы артқан сайын неге, неліктен деген сұрақтарға жауап іздейді. Менің ойымша, бұл сұрақтың дұрыс жауабын тек білімнен ғана табады. Әрбір адам білімге талпынбаса, еңбекке үңіле қарамаса, ешқандай ілгері басушылық, яғни өркениет те болмас еді. Бұл менің өмірлік ұстанымым. Бірінші деңгейлік бағдарламаның «Бетпе - бет» кезеңінде оқып жүрген кезімізде Ж. есімді жаттықтырушымыз бізді мектеп «көшбасшы мұғалімдері» боласыздар деп дайындаған. Сол көшбасшылықты іске асырудың уақыты келген сияқты, себебі мектептегі тәжірибенің бірінші күнінен бастап әріптестерім менен жаңашылдықты күткенін сезіндім. Осы тұста «көшбасшы мұғалім» деген кім? Оның атқаратын рөлі, қызметі және маңыздылығы неде? Көшбасшы - бұл маңайындағыларға ықпал ететін, бастамашыл, жағдайларға жеңіл бейімделе алатын, соңынан адамдарды еріте алатын, белсенді, білімді, өзіндік көзқарасы қалыптасқан, өздігінен шешім қабылдай алатын, басқаруға қабілетті тұлға. Ия, менің көшбасшы болуым міндетті, себебі білім берудегі көшбасшылар жұмысының түбегейлі маңыздылығы - оқушыларды ХХI ғасырда өмір сүруге дайындауға бағытталған оқыту мен оқу тәжірибесіне енгізілетін өзгерістерді басқару. Тиімді көшбасшылық мектеп жүйесін жетілдірудің басты элементі болып табылады және мектеп нәтижесіне, соның ішінде оқушылардың білімді меңгеру деңгейіне тікелей болмаса да зор ықпал ететіндігі (МАН, 65 бет) дәлелденген. Сол себепті, тәжірибе кезінде басшылыққа алатын көсбасшы жоспарын даярладым (Қосымша 1). Мектептің жақсы нәтижеге жетуіне ықпал жасайтын көшбасшылықтың негізгі салалары:

• мұғалімдердің кәсіби өсуіне ықпал ету;

• барлық мұғалімдер үшін тәлімгерлік пен коучинг өткізу және ұйымдастыру;

• мұғалімдердің кәсіби дамуын жоспарлау;

• командалық жұмыс пен бірлескен оқуды ұйымдастыру (МАН, 62 бет).

Сонымен қатар, көшбасшы мұғалімдер өз мектебінің қызметін түрлендіру барысында үнемі өзінің мұғалімдік қызметін үздіксіз жетілдіру, мектеп тәжірибесіне шолу жасауды ұйымдастыру және жүргізу, мектепті басқару аясында шешімдер қабылдауға қатысу, мектеп ішінде әріптестерінің біліктілігін арттыру, басқа мұғалімдердің тиімділігін бағалауға қатысу туралы (МАН, 66 бет) түсіндірілген. Мектептің ұзақ мерзімге жасалынған стратегиялық даму жоспарымен таныстым. Ондағы білгім келгені, маған дейінгі жасалынған мектептің стратегиялық даму жоспарының қалай жасалғанын, қандай мәселелерге мән берілгендігін, кімдерді қатыстырғанын және мақсаты қандай? Таныса келе, мен мектептің даму жоспарының әлсіз жақтарын анықтадым. Жоспарда оқушылар мен ата-аналар тарапынан бірлесіп атқарылатын жұмыстардың жеткіліксіздігі, олардың пікірлерімен санасу механизмінің қарастырылмағандығы және оқушылардың жетістікке жетуі үшін нақты қадамдар қарастырылмаған деп таптым. Сол әлсіз тұстарын басымдылыққа ала отырып алдыма мақсат қойдым. Бұл мәселені шешуде, ортақ мақсатқа қол жеткізу жолында мен мұғалімдердің, оқушылардың және ата- аналардың пікірлерімен санасуды жөн көріп, оның тиімді шешу жолдарын алынған сауалнама сұрақтарының жауаптары негізінде тапқым келді. Енді ішінара сол сауалнамаларға тоқталайын: «Білім беру жүйесінде басты назарды оқыту үдерісіне аудару керек деп ойлайсыз ба?», «Өзіңізді заман талабына сай мұғалім деп есептейсіз бе?», «Өзіңізді мектептің даму жоспарына үлес қосатын мұғаліммін деп есептейсіз бе?», «Сабақ беруде өз пәніңіз бойынша оқушылардың білім деңгейін көтеруді ойлайсыз ба?», «Сіз оқушыны шынайы бағалайсыз ба?» - деген сұрақтардың жауаптарының қорытындысына талдау жасасам. Бірінші сұрақ бойынша білім беру жүйесінде басты назарды оқыту үдерісіне аудару керектігіне 67% мұғалім ынталы болса, 6%-мұғалім әлі де болса бұрынғы күйінде қалғысы келетіндігін, 27%-і өзгеріс енгізу керектігі туралы ойланбағандығын көреміз. Екінші сұрақтың қорытындысы бойынша өзін заман талабына сай, бастамашылдықпен ықпал жасай алатын мұғалім деп 49%-мұғалім, 13%-ы өзін оған сәйкес емес деп, 38%- мұғалім әлі өзіне сенімсіздікпен қарайтындығы белгілі болды. Үшінші сұрақтың қорытындысы бойынша 25%-мұғалім мектептің даму жоспарына өз үлесін қосқысы келсе, 13%-мұғалім «менсіз де мектеп жоспары жасалынады» дегендей «жоқ», 62%-ы «білмеймін» деп мектептің даму жоспары туралы өз ойларын айта алмады.

Төртінші сұрақтың қорытындысы бойынша 75%-мұғалім өз пәні бойынша оқушылардың білім деңгейінің көңілдерінен шығатындығын, 21%- ол туралы ойланбағандығын, 4%-ы оқушылардың білім деңгейі көңілдерінен шықпайтындығын көрсетті. Бесінші сұрақтың қорытындысы бойынша 85%-мұғалім оқушыны шынайы бағалайтындығын, 15%-ы ойланбағандығын көрсетті. Осы орайда, әріптестерімнің жауаптарынан мынандай қортындыға келдім:

• Оқу мен оқыту үдерісіне өзгеріс енгізу керектігін мұғалімдерге ұғындыру;

• Мұғалімдерге кәсіби дамуына және технологияларды пайдалану дағдыларын жетік меңгертуге жағдай жасау;

• Ұжымның пікірімен санасып басшылыққа алу;

• Мұғалімдерді оқу үдерісіне қатысты мәселелерге қатыстыра отырып, шешім қабылдауға тартуды қамтамасыз ету.

Оқушылармен жүргізілген сауалнамаға қатысуға тілек білдіргендер саны 42 оқушы болды. Олармен жүргізілген сауалнама мазмұны мынадай: «Мұғалімнің сабақ беру әдіс-тәсілі ұнайды ма?», «Мұғалімнің оқушыны бағалауында шынайылық бар ма?», «Мұғалім енгізіп жатқан жаңа әдіс-тәсілдерді сіздің болашағыңызға ықпалын тигізеді деп ойлайсыз ба?», «Сіздің мектебіңізде оқушы пікірімен санасады ма?», «Сіз оқушылар арасында бастамашылық жасап, ықпал еткенді қалайсыз ба?»-деген сұрақтардың нәтижесіне көз жүгіртсем.

Сауалнама қорытындысына сүйенсек, 72%-оқушы мұғалімнің сабақ беру әдіс-тәсілдері ұнайды, 14%-оқушы ұнамайды, 14%-оқушы ол туралы ойланбағандығын айтса, екінші сұрақ бойынша 90%-оқушы мұғалімнің бағалауы шынайы, 10% оқушы мұғалімнің бағалауына мән бермейтіндіктерін білдірді. Ал үшінші сұраққа 19%-оқушы оқыту мен оқуда жаңа әдіс-тәсілдерді ықпалы қажет екендігін, 33%-ы ықпалдың қажетсіздігін, 48%-ы жаңа әдіс-тәсілдердің ықпалының не екендігін ойланбағандығын көрсетті. Одан кейінгі сұрақ бойынша оқушылардың 14%-ы мектепте оқушы пікірімен санасады, 60%-ы оқушы пікірімен санаспайды, 26%-ы оқушы пікірімен санасатындығына жауап беруге қиналамын десе, бесінші сұраққа оқушылардың 52%-ы «білмеймін», 24%-ы «ия», 24%-ы «жоқ» деп жауап берді. Қорыта келе, оқушылар сауалнамасының жауаптарынан мына негізгі мәселелерге мән беру керектігіне тоқталдым:

• Оқушылардың «жаңалық» ашуына ықпал ететін, өздігінен оқуға көмектесетін стратегияларды пайдалануды үйрету;

• «Оқушы үнін» есітуге жағдай жасау;

• Оқушының оқу процесінде жауапкершілік пен өзін-өзі басқару құқығын кеңінен тарату;

Сонымен қатар, өздерінің рұқсатымен сауалнама алуға 22 ата-ананы қатыстырдым. Сауалнаманың нәтижесі бойынша төмендегідей мәліметке қол жеткіздім: Сауалнамаға қатысқан ата-аналардың 55%-ы мектепте оқушыларға білім беру көңілдерінен шығатындығын, 36%-ы бұл туралы ойланбағандықтарын, 9%-ы қанағаттанбайтындықтарын білдірді. Екінші сұрақ бойынша ата- аналардың 32%-ы балаларының алған біліміне қанағаттанамын, 18%-ы білмеймін, ойланбаппын десе, 50%-ы жоқ, қанағаттанбаймын деп жауап берді.

«Балаңыз мектепке өз құлшынысымен барады ма?»-деген сұраққа ата-аналардың 36%-ы «ия», 32%-ы «жоқ», 32%-ы «білмеймін»- деп жауап берді. Ата- аналардың жауаптарын талдап, мынандай байламға келдім:

• Оқушылардың білімін жақсартуда ата- аналардың ықпалына мән беру;

• Оқушының сапалы білім алуына жағдай жасау ;

• Мектептің даму жоспарын даярлауда ата - ананың пікірін назарға алу;

• Мектеп -Жанұя - Мектеп құрылымымен бірлесіп жұмыс жасау;

Ұстаздардың, оқушылардың және атa-aналардың пікірлерімен санаса отырып, мектептің даму жоспарына өзгеріс енгізу қажеттігі туды. Өзгерісті енгізуде оның түбегейлілік, өзектілік, айқындаушылық сипатына, негізінен «Нені енгізу қажет?» мәселесіне басымдық бердім. Әр оқушының сапалы білім алуы үшін басымдылықты баса көрсетіп мектептің даму жоспарына біршама өзгерістер енгізуді шештім:

• Оқу сапасын жетілдіру және қолдау көрсету арқылы білім көрсеткішін арттыру;

• Рөлі мен мәртебесіне қарамастан мектептің барлық мұғалімдері, ата- аналары, оқушылары мектептегі жасалатын өзгерістерге атсалысып пікірлерімен санасу;

• Оқытудың заманауи инновациялық тәсілдері мен әдістерін қолдану;

• Оқыту мен оқуда жаңа әдіс- тәсілдерді оқу үдерісіне енгізу және жетілдіру;

• Оқыту мен бағалаудың жаңа әдістерін енгізу үшін коучинг пен тәлімгерлік дағдыларын ұсыну;

• Lesson Study арқылы оқушылардың деңгейін анықтап тиесілі жұмыстарды ұйымдастыру;

Ұсынылған өзгерістердің енгізілу қажеттігінің шынайы себептерін анықтамай тұрып, бұл басымдылық неліктен, қандай жағдайда және қалайша іске асырылады деген сұрақтардың жауабын анықтап алмай бастауға болмайтыны түсінікті. Сондықтан өз мектебімде өзгеріс енгізу үшін ең алдымен маған не істеу қажет? Менің ойымша, ең бірінші бұл сұраққа жауап бермей тұрып мен өзімнің іс-әрекетімді Синектің конустық метафорасына сүйене отырып, мынандай құрылыммен бастағым келіп отыр. Неліктен біз өзіміздің қалыптасқан, үйренген оқыту тәсілдерімізді өзгертуге тиіспіз, содан кейін мәселені шешуге бағытталып: біз бұны қалай жүзеге асырамыз, тек содан кейін ғана - біз не істеуіміз керек? деген сұрақты алға тарту керек сияқты.

Қай уақытта да, адамның «жаңа нәрсені үйренгені өзіне жақсы, істегені көпке жақсы » деп халық даналығында айтылғандай, мұндай өзгерістерді іске асыру үшін барлық мүдделі жақтар мен мектеп басшылығы, сондай-ақ тәжірибелі, озат мұғалімдердің атсалысқаны қажеттілік деп ойладым. Мектептің стратегиялық даму жоспарына өзгерістер енгізуге кімдерді тартсам? Ұжым мүшелерін зерттей отырып, Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бірінші, екінші, үшінші деңгейлік бағдарламасын оқып келген А.Н.М.А.А.Л.З.А.П.К.А.Г.М.Э.Ұ. есімді әріптестерімді, әр пән бірлестік жетекшілерін және қызығушылық танытқан мұғалімдерден ынталы топ құруды шештім. Менің бұл топты құру мақсатым, мектептегі еңбек тәжірибесі, дайындық деңгейі әртүрлі ұстаздарды тарту арқылы ұжымға мектептегі оқу-тәрбие үрдісін жан-жақты дамыту үшін қажетті білімдер мен дағдыларды үйрету, машықтандыру. Осыған байланысты, «Мектептегі тәжірибе» кезеңінде әріптестеріммен бірлесе отырып, «Білім беру саласына өзгеріс не үшін керек?» деген тақырыпта семинар ұйымдастырғаннан бастағанды жөн көрдім. Ондағы мақсатым, мектеп ұжымына деңгейлік курс бағдарламасы жайлы мәлімет беру, яғни бағдарламаның міндеті, маңызы, түйінді функциясы және оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдерден таныстырылымдар көрсету. Семинар соңында әріптестерімнен стикерге кері байланыс ретінде өз пікірлерін жазып қалдыруын сұраймын деп жоспарладым. Одан кейін, тапсырмаларды орындау үшін әріптестерді қарым-қатынас жасаудың тиімді дағдыларымен қамтамасыз ету қажеттігін анықтауда шағын топ құру керек. Выготскийдің «Жақын арадағы даму аймағы» теориясына сүйене отырып, мектепте жұмыс істейтін топ жұмысына қолдау көрсететін мұғалімдерді зерттеп анықтаймын, ынта-жігерін ескере отырып жұмысқа жұмылдырамын. Осы мұғалімдер арқылы алға қойылған мақсаттарға жету үшін тиімді жағдайларды қамтамасыз ете отырып, мектепті жетілдіруге ықпал ету. Бірлескен жұмыс нәтижеге немесе мақсатқа жетуге ықпал етуге бағытталған өзара әрекеттің құрылымы болып табылады. Мектеп жүйесін жан -жақты дамыту үшін құрамы он мұғалімнен аспайтын топ мүшелерін мектептің бастапқы ахуалымен таныстыруды және бірлесіп алдымызға «smart» мақсаттарды белгілеуді жөн көрдім. Сауалнама негізінде анықталған басымдылықты «Іс-әрекеттегі зерттеудің айналымы» (МАН, 46 бет) кестесіне сүйене отырып жасадым. Мектептің даму жоспарының құрылымының нақты, қолжетімді, шынайы болуы және тиімділігі мен басымдылығын дұрыс айқындау - біздің алға қойған негізгі шартымыз болуы тиіс (Қосымша). Мектептің даму жоспарының басымдылығы – мектеп шеңберінде оқыту мен оқу тәжірибесіне оқытудың жаңа тәсілдерін енгізу болса, онан күтілетін нәтиже оқу үдерісінде мұғалімдердің жаңа тәсілдерді қолдануы және іске асыруын аңғару. Негізінен, мектептегі оқу мен оқыту үдерісіне қатысты мәселелерді шешуде өте мұқият болған жөн. Сонымен, жұмысты жалғастыру үшін мұғалімдермен кеңесе отырып, білім сапасын арттыруда оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолданып оқу үдерісіне өзгеріс енгізуді мақұл көрдік.

Болашақта жасалынатын жұмыстарды, жоспарланған іс-әрекеттерді осы құрылған кәсіби қоғамдастықтың аясында, бірлескен ынтымақтастықпен ұйымдастырылған жұмыстардың арқасында іске асырамын және жақсы жетістіктерге қол жеткізетініміз айқын. Сондықтан, алдағы уақытта мен қызмет жасайтын мектептің жаңа заман талабына сәйкес өзгеріп, сапалы білім беретін, бәсекеге қабілетті ұрпақ даярлайтын, өзгермелі заман ағымына ілесе алатын жас жеткіншектерді тәрбиелейтін мектептердің санатына қосылу үшін ондағы білім мен тәрбие беріп жатқан әріптестерімнің жан-жақты дамыған, нағыз кәсіби шындалған, әлеуеті зор, құзырлы, білікті және білімді мұғалім болғанын қалаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Мұғалімге арналған нұсқаулық, 2012
   
2. 
   Сауалнама диаграммасы.
   
3. 
   Республикалық ғылыми- әдістемелік журнал.