ЖЫНЫС МҤШЕЛЕРІН ЖӘНЕ ЖЫНЫСТЫҚ ЖЕТІЛУДІ ЗЕРТТЕУ ӘДІСІ

142 
деформациясына (ҿзгеруіне) назар аудару керек. Ҽсіресе, бойды дҧрыс бағалап, шел 
майының таралуына, бҧлшық еттің жетілуіне, дененің пропорциясына аса кҿңіл бҿлінеді. 
Жыныс қалыптасуының азғана бҧзылуынан ғана тҧлғаның ҿзгеруінің ҿзіне тҽн белгілері 
пайда болады. Яғни, мойынның қысқаруы, кеуде пішінінің ҿзгеруі, алақан мен табанның 
аномалиясы (метакарпальды жҽне метатарзальды сҥйектердің қысқаруы, фалангтердің 
жетілмеуі, саусақтардың ҿзгеруі) байқалады. Жаңа туған нҽрестенің алақаны мен 
табандары ісініп, қолға қатты болып, білінеді. Қҧлақ қалқанының пішіні ҿзгеріп, кҿздің 
жоғары қабағы салбырап (птоз) тҧрады, тҿменгі иек дҧрыс жетілмейді (микрогнатизм), 
биік таңдай, мойынында шаштың пайда болуы байқалып, дене пигменттеніп (витилиго), 
тізе мен шынтаққа, кейде, ішке жҽне кеудеге жҥн (шаш) шығады. 
Екінші жыныстық белгілерінің білінуін бағалау керек. Қыз балалардың екінші 
жыныстық белгілерін даму сатысын ескере отырып баллмен (ҧпаймен) бағалайды. 
Сыртқы жыныс мҥшелерін, бала жалпы қарауға ҥйреніп, онымен тіл табысқаннан кейін 
қарау керек. Қыз балалардың сыртқы жыныс мҥшелерін анасының немесе мейірбикенің 
қатысуымен қарайды. Жаңа туған нҽрестелердің жыныс мҥшелерін тізе-шынтақ қалпында, 
ересек қыздарды санның ішіне тартып жинап, шалқасынан жатқызып, қарайды. 
Ер балалардың жыныстық жетілуі қадағалау, қыз балаларға қарағанда, жеңіл, яғни 
аталык безін санын ҿлшеп, жасына сҽйкес стандарттық мҿлшермен салыстыруға болады. 
Ал, жыныс мҥшесінің даму дҽрежесін қадағалау неғҧрлым тиімсіз болып саналады. 
Сыртқы жыныс мҥшелерін қарағанда, олардың «интерсексуальды» жағдайын немесе 
кейбір ауытқуларды анықтауға болады. Ер балаларға тҽн ауытқуларға тҿмендегі жатады: 
Гипоспадия – ҥрпі каналының тҿмен қарай кеңеюі. Жыныс мҥшесі қисайып, ҥрпі 
каналының тесігі басының тҿменгі жағынан шабқа дейінгі аралықта орналасады. 
Эписпадия – ҥрпі каналының жоғарыға қарай кеңеюі. Жыныс мҥшесі қисайып, 
жоғары жҽне маңындағы тіндерғе қарай тартылып тҧрады. 
Жыныс мҥшелерінің гипоплазиясы (микропенис) – жыныс мҥшесінің қатты 
кішіреюі. Басқа ақаулармен қосылып байқалуы мҥмкін. 
Фимоз – кҥпектің туа болған тарылуы. 
Параимоз – кҥпектің басының қыстырылуы. Фимоздың асқынуы. 
Аталық ҧрық безінің агнезиясы – анорхиялы (бездің жоқ болуы) немесе монорхиялы 
(бір без болады) болуы мҥмкін. 
Крипторхизм – аталық ҧрық безінің ҧмаға тҥспей қалуы. 
Шала жҽне абдоминальды крипторхизм болады. Ол жаңа туған нҽрестелерде ҧрық 
ішіндегі дамуына, шала туылуына байланысты болады. 
Аталық ҧрық безінің шемені – оның ішкі сыртқы қабықтарының арасына судың 
жиналуы. 
Қыз балалар арасындағы кездесетін аномалияларға клитордың агнезиясы, 
гипоплазиясы немесе гипертрофиясы, ҥлкен кіші жыныстық ернеулерінің тҧтасып бітуі, 
қыздық пердесінің бітеліп қалуы, клитордың бҿлінуі, жыныс ернулері мен перденің 
аплазиясы жатады. 
Интерсексуальды жағдайлар анықталған кезде сыртқы жыныс мҥшелерінің ҽртҥрлі 
аномалиялары болуы мҥмкін. Бҧл аномалиялардың кҿпшілігінде ортақ компоненттер 
болады. Мысалы, клитордың ҥлкеюі, урогенитальды синустың сақталуы немесе ортақ 
урогенитальды тесіктің қалыптасуы. Соңғысы бҥйрек ҥсті безінің туа болған 
гиперплазиясының белгісі (адреногенитальды синдром) жҽне ол жалған ҽйел 
гермафродитизмді деп аталынады. Ер балаларда гинекомастия кездесіп отырады. Ол 2-3 
жылдан кейін ізсіз кетіп қалады. Гинекомастия эстроген деңгейінің кҿбейіп, оған 
тіндердің аса сезімтал болуынан пайда болады. 
Жыныс пен жыныстық дамудың ҽртҥрлі бҧзылулары балалар арасында, ҽсіресе ер 
балаларда, жиі кездеседі. Оған жыныстық жетілу кезеңдерінің бҧзылуы қалыс қалуы, 
кейде уақытынан бҧрын жетіле бастау жатады. Ҿте сирек жағдайларда жыныстық қалып-
тасу аномалиялары кездесіп отырады. Ол жыныстық морфологиялық (анатомиялық), 

143 
эндокринді, генетикалық немесе жартылай не толық сексуальды-психологиялық 
инверсиясына байланысты. Жыныс толық генетикалық, гонадты, соматикалық жҽне 
психологиялық сҽйкес болған жағдайда ғана бала қалыпты дамып, дҧрыс ҽлеуметті-
психологиялық қалыптасады. Бҧл жағдайда изосексуальдылық деп атайды. Жыныстық 
қалыптасуының аномалиясында бҧл сҽйкестік болмайды жҽне ол жағдайды анықтау ҥшін 
«гетеросексуальдылық» немесе «интерсексуальдылық» деген терминдер қолданылады. 
Жыныстық даму қҧбылысын бақылаған кезде дҽрігер пубертаттық ҿзгерістердің 
пайда бола бастауын бағалайды. Қыз балаларда жыныстық жетілу 8 - 8,5 жасынан ерте 
біліне бастайды, ал ер балаларда 10 - 10,5 жасында басталады. Егер одан да ерте біліне 
бастаса, баланы арнайы эндокринологиялық тексеруден ҿткізу керек. Отбасылы тҧқым 
қуалайтын, кеш басталатын жыныстық жетілуді, ауру деп санауға болмайды. Ер балаларда 
14 жасқа дейін, қыз балаларға 12,5 - 13 жасқа дейін кешігеді. 

жүктеу 10,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: