Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

16 
 
кітаптың  форматына  сәйкес  келеді, 
ал  функционалдық  мүмкіндіктері 
мен 
техникалық 
сипаттамалары 
толығымен  әдеттегі  үстел  ДК 
(desktop) 
сәйкес 
келеді. 
Бұл 
құрылғылардың  анағұрлым  жинақы, 
жеңіл  болуы  басқа  нәрсе,  ең 
бастысы,  айтарлықтай  аз  электр 
энергиясын 
тұтынады, 
ол 
аккумулятордан  жұмыс  жасауға 
мүмкіндік 
береді. 
Осы 
ДК 
санатының 
операциялық 
жүйелерінен  бастап  қолданбалы 
бағдарламаларымен 
аяқталған 
бағдарламалық 
қамсыздандыру 
үстел компьютерлерінен ешнәрсе- 
мен ерекшеленбейді. Жақында ДК осы санаты Laptop — «тізеқап» ретінде 
анықталды.  Бұл  атау  олардың  ерекшеліктерін  айтарлықтай  нақтырақ 
бейнеледі, бірақ ол қандай-да бір себептермен сол бойынша таралмады.  
Сонымен,  ноутбук  санатының  дербес  компьютерлерінің  негізгі 
ерекшеліктері  –  мобильділік.  Шағын  аумақты  мөлшерлері  мен  салмағы, 
бір  блокты  орындау  оны  жұмыс  кеңістігінің  кез  келген  жеріне 
орналастыруға,  бір  орыннан  басқа  орынға  арнайы  қаппен  немесе 
«дипломат» 
типті 
чемоданда 
тасымалдауға 
мүмкіндік 
береді, 
аккумулятордан  алатын  қорегі  –  тіпті  жолда  (көлікте  немесе  ұшақта) 
пайдалануға мүмкіндік береді.  
Ноутбуктердің  барлық  үлгілерін  шартты  түрде  үш  санатқа  бөлуге 
болады: әмбебап, бизнес үшін және жинақы (субноутбуктер).  
Әмбебап  ноутбуктер  үстел  ДК  толық  баламасы  болып  табылады, 
сондықтан  оларда  салыстырмалы  үлкен  мөлшер  мен  салмағы  болады, 
сонымен бірге үстел ДК ұқсас экранның үлкен мөлшерімен және ыңғайлы 
пернетақтасымен  ерекшеленеді.  Қалыпты  кіріктірілген  жинақтауыштары 
бар:  CD-ROM  (R,  RW,  DVD),  винчестер  және  флопп-дискжетектер. 
Мұндай  құрылым  оны  «жолдық»  ДК  ретінде  пайдалану  мүмкіндігін  іс 
жүзінде  болдырмайды.  Аккумуляторының  қуаты  тек  2-3  сағат  жұмысқа 
жетеді.  
Бизнес-санаттың  ноутбуктері  кеңседе,  үйде,  жолда  пайдалану 
арналған.  Оларда  едәуір  кішкентай  ауқымды  мөлшерлері  мен  салмағы, 
кіріктіріктірілген  құрылғының  минималды  құрамы,  сонымен  қатар 
қосымша  құрылғыларды  қосуға  арналған  кеңейтілген  құралдары  болады. 
Осы санаттың ДК кеңселік немесе үй десктоптары үшін олардың баламасы 
емес, толықтауыштары болып қызмет етеді.  
Жинақы ноутбуктер (субноутбуктер) компьютерлік технологияның ең 
алдыңғы  жетістігін  іске  асыру  болып  табылады.  Оларда  әртүрлі 
құрылғыларды (аналық тақшаға дыбысты, видеоны, жергілікті желіні  қол-  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.14-сурет. Ноутбук 
 

17 
 
дау  сияқты  осындай  компоненттер  кіріктірілген)  біріктірудің  ең  жоғарғы 
деңгейі  бар.  Осы  санаттың  ноутбуктері  әдетте  енгізу  құрылғыларының 
(қосымша  пернетақта,  тінтуір)  үздіксіз  интерфейстерімен  жабдықталады, 
Интернетпен  байланысу  үшін  кіріктірілген  радио  модемі  бар,  ақпаратты 
жинақтаушы  ретінде  жинақы  смарт-карталар  және  т.б.  пайдаланылады. 
Сонымен  бірге  осындай  құрылғылардың  салмағы  1  кг  аспайды,  ал 
қалыңдығы  –  шамамен  1  дюйм  (2,4  см).  Аккумуляторлардың  қуаты 
жұмыстың бірнеше сағатына жетеді, алайда мұндай компьютерлер әдеттегі 
ДК екі-үш есе қымбат тұрады.  
Қалта  дербес  компьютер  (ҚДК)  (PC  —  Pocket)  —  үстел  компьютер 
тұратын  бөліктерден  тұрады:  көмегімен  жадыны  арттыру  немесе  басқа 
құрылғыларды  қосуға  болатын  процессор,  жады,  дыбыстық  және 
видеожүйелер,  экран,  кеңейту  слоттары.  Батареялық  қорек  екі  ай 
аралығында  жұмысты  қамтамасыз  етеді.  Барлық  осы  құрауыштар  өте 
жинақы  және  тығыз  біріктірілген,  оның  арқасында  аппарат  100...200  г 
тартады  және  алақанға,  жейденің  кеудедегі  қалтасына  немесе  әйел 
сөмкесіне сыяды (1.15-сурет). Бұл құрылғыларды бостан бос «алақандық» 
(Palmtop) деп атамайды. 
Алайда  ҚДК  функционалдық  мүмкіндіктері  үстел  компьютер  немесе 
ноутбуктан қатты ерекшеленеді. Ең алдымен, оның салыстырмалы шағын 
экраны  бар,  қағида  бойынша,  пернетақтасы  мен  тінтуіры  жоқ,  сондықтан 
пайдаланушымен  өзара  әрекеттесу  басқаша  ұйымдастырылған:  ол  үшін 
ҚДК экраны  пайдаланылады  –  ол басуға  сезімтал,  сол үшін  «стилус»  деп 
аталатын  арнайы  таяқшаны  пайдаланады.  ҚДК  мәтінді  теру  үшін  тік  деп 
аталатын  пернетақта  қолданылады  –  оның  пернелері  дәл  сол  экранда 
бейнеленеді,  ал  мәтін  стилуспен  теріледі.  Басқа  маңызды  ерекшелігі  – 
винчестердің  жоқтығы,  сондықтан  сақталатын  ақпараттың  көлемі 
салыстырмалы үлкен емес. Бағдарламалар мен деректердің негізгі қоймасы 
көлемі  64  Мбайтқа  дейін  жететін 
кіріктірілген 
жады 
болып 
табылады,  ал  дискілердің  рөлін 
флэш-картаның 
карточкалары 
орындайды.  Бұл  карточкаларда 
жедел 
қолжетімділік 
жадында 
орналастыру 
міндетті 
емес 
бағдарламалар 
мен 
деректер 
сақталады  (фото-альбомдар,  MP3 
форматындағы  әуен,  электрондық 
кітаптар  және  басқалар).  Осы 
ерекшеліктерге  байланысты  ҚДК 
жиі үстел ДК бірге пайдаланады, ол 
үшін арнайы интерфейсті кабельдер 
бар.  
Ноутбук пен ҚДК мүлде әртүрлі 
тапсырмалар 
арналған, 
әртүрлі 
принциптерде құрылған  
   
 
1.15-сурет. Қалта дербес 
компьютер 

18 
 
және  бір-бірін  тек  толықтырады,  бірақ  ешқандай  да  алмастырмайды. 
Ноутбукпен дәл осылай үстел компьютермен сияқты  жұмыс істейді, ал 
ҚДК күніне бірнеше рет қосады және өшіреді. Бағдарламаларды жүктеу 
және өшіру іс жүзінде лезде жүргізіледі.  
Техникалық  сипаттамалары  бойынша  заманауи  ҚДК  не  бары 
бірнеше  жыл  бұрын  шығарылған  үстел  компьютерлерімен  толық 
салыстырмалы.  Мәтіндік  ақпаратты  сапалы  іске  қосу  үшін  осы  әбден 
жеткілікті, мысалы электрондық поштамен немесе мәтіндік редактормен 
жұмыс  жасау  кезінде.  Заманауи  ҚДК  сондай-ақ  кіріктірілген 
микрофонмен,  динамикалармен  және  құлақшындарды  қосуға  арналған 
ұяшықтармен  жабдықталады.  Үстел  ДК  және  басқа  перифериялық 
құрылғылармен байланыс  USB порты, инфрақызыл порт (IrDA) немесе 
Bluetooth (заманауи үздіксіз интерфейс) арқылы жүзеге асырылады.  
ҚДК  арнайы  операциялық  жүйесінен  басқа  әдетте  құрамына 
мәтіндік редактор, кестелік редактор, жоспарлауыш, Интернетте жұмыс 
жасауға арналған браузер, диагностикалық бағдарламалар жинағы және 
т.б. кіретін кіріктірілген қосымшалармен жабдықталады. Соңғы кездері 
Pocket  PC  санатының  компьютерлері  Интернетпен  байланысудың 
кіріктірілген  құралдарымен  жабдықталатын  болды  (сыртқы  модем 
ретінде қарапайым ұялы телефон да пайдаланыла алады).  
Өздерінің мүмкіндіктерінің арқасында қалта дербес компьютерлерін 
қысқартылған  мүмкіндіктері  бар  жеңілдетілген  ДК  ретінде  ғана  емес, 
үстел  компьютерлердің  ең  алдыңғы  үлгілерімен  салыстыру  бойынша 
өзінің  даусыз  артықшылықтары  бар  толық  тең  құқылы  компьютерлік 
қоғамның мүшесі ретінде қарастыруға болады.  
Электрондық  хатшылар  (PDA  —  Personal  Digital  Assistent)  — 
қалта  компьютерінің  форматы  сияқты  (салмағы  0,5  кг  аспайды),  бірақ 
басқа  мақсаттарға  пайдаланылады  (1.16-сурет).  Олар  аттарын, 
мекенжайлары  мен  телефон  нөмірлерін,  күн  тәртібі  және  кездесулер 
туралы  ақпаратты,  ағымдағы  істердің  тізімдерін,  шығындардың 
жазбаларын  және  т.б.  сақтайтын  электрондық  анықтамаларды 
пайдалануға бағдарланған. Электрондық хатшыда кіріктірілген мәтіндік 
және  графикалық  редакторлар,  электрондық  кестелер  және  басқа 
кеңселік қосымшалар болуы мүмкін.  
PDA көбісінің модемдері бар және басқа ДК ақпарат алмаса алады, 
ал  есептеу  желісіне  қосқан  жағдайда  электрондық  пошта  мен  факсты 
алып  және  жөнелте  алады.  Кейбір  PDA  басқа  компьютерлермен 
ақпаратпен  алшақтан  үздіксіз  алмасу  үшін  радио  модемдер  және 
инфрақызыл  порттармен  жабдықталған.  Электрондық  хатшылардың 
әдетте  компьютердің  қайырмалы  қақпағында  орналасқан  шағын 
сұйықкристалды  дисплейі  бар.  Ақпаратты  қолмен  енгізу  шағын 
пернетақтамен  немесе  ҚДК  сияқты  сенсорлық  экранды  пайдаланумен 
мүмкін.