Бағдарламасы, Қазақстан, 2016-2020 Қазақстан республикасындағы біріккен ұлттар ұйымы

12
ДАМУ МАҚСАТТАРЫНДАҒЫ ӘРІПТЕСТІКТІҢ НЕГІЗДЕМЕЛІК БАҒДАРЛАМАСЫ, ҚАЗАҚСТАН, 2016-2020
дәлелді базаның негізгі деректерінің, көрсеткіштер 
мен индикаторлардың мониторингін үздіксіз әрі 
серпінді түрде жүргізуге арналған құрал ретінде 
пайдаланылады.
Сонымен қатар, Қазақстан өкіметі әріптeстіктердің 
шеңберіндегі ДӘНБ-тің түпкі нәтижелерін жүзеге 
асыру үшін негізгі жауапкершілікті және есеп беру 
міндетін өз мойнына алады (1.4-Тармақты да қа-
раңыз). Алайда, осы ДЭНБ-нің стратегиялары мен 
болжалды нәтижелеріне жету үшін міндетті түрде 
бірдей дәрежеде Үкіметтің, БҰҰ агенттіктерінің, аза-
маттық қоғамның және халықаралық әріптестердің 
өзара бұлжымастығы қажет. Басқару механизмдері 
(IV-Тармақты да қараңыз) (1) БҰҰ агенттіктерінің, 
ұлттық және халықаралық институттардың арасын-
да бағдарламаларды бірлесе жасау және бірін-бірі 
толықтыру мүмкіндіктерін кеңейту, (2) қосарла-
нушылықты қысқарту және (3) халықтың осал топ-
тарына назар аудара отырып, белгіленген салалар-
да қолдаудың конвергенциясын қамтамасыз ету 
үшін іс жүзінде басым бағыттардың және БҰҰ ЕК-тің 
тарапынан қолдаудың бірізділігін қамтамасыз етеді.
1.2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУ 
КОНТЕКСТІ
Қазақстан 1991 жылдан кейінгі өтпелі кезеңнің ішін-
де елеулі жетістіктерге жетіп, жан басына шаққан-
дағы ЖІӨ 1998 ж. 1468,7 АҚШ долларынан 2013 
ж. 13611,5 АҚШ долларына дейін дерлік өсті, нәти-
жесінде ол табыстар деңгейі орташадан жоғары ел 
болып саналатын болды, бұл 1.1-Тармақта да ай-
тылады. Мұндай өрлеу көп жерде бай табиғи ре-
сурстардың арқасында, сондай-ақ, зерделі макро-
экономикалық басқарумен ұштастырылған бірнеше 
жылдар бойғы мұнай бағаларының өсуі арқасында 
мүмкін болды.
Алайда, әлеуметтік және аймақтық айыр-
машылықтар өсуде, мұнай бағалары түсуде, сон-
дықтан енді икемдірек даму саясаттары қажет. 
Қазақстан өзіне іргелі құқықтар мен еркіндіктерге 
байланысты жоғары стандарттарға жету туралы мін-
деттемелер қабылдады және оларды жүзеге асыру 
барысында оларға тиісті назар аудару қажет.
2014 ж. қарашада Қазақстан Президенті «Нұрлы 
жол» жаңа ұлттық экономикалық саясатын ұсынды. 
Саясат үш жылдық кезеңге арналған (2015-2017 
жж.), бұл кезеңнің ішіндегі әрбір жылы аймақта 
білініп бастаған экономикалық және қаржылық 
дағдарыс қатерін барынша азайту мақсаттарында 
әлеуметтік және экономикалық шараларды жүзеге 
асыру үшін Ұлттық қордан 3 млрд. доллар бөлініп 
тұрады. «Нұрлы жолды» жүзеге асыру жоспарына 
сәйкес, бұл қаражаттар инфрақұрылымдық жоба-
ларды, сондай-ақ, шағын және орта кәсіпкерлікті 
дамытуды, және барша халық үшін, әсіресе, ха-
лықтың осал топтары үшін лайықты жұмыс орын-
дарын құруға бағытталған басқа да бастамаларды 
жүзеге асыруды қаржыландыруға бағытталады.
2015 жылдан кейінгі кезеңге арналған күн тәртібі 
бойынша ұлттық консультациялар барысында 
МДМ-ның орындалмаған міндеттерін, оның ішінде, 
денсаулықты қорғау және экологиялық тұрақтылық 
салаларындағы мақсаттарды, сондай-ақ, кедей-
лікті қысқартумен, білім берумен және гендерлік 
теңдікпен байланысты мақсаттарды жүзеге асыру 
бойынша күш-жігерлерді жалғастыру қажеттілігі 
атап өтілді. Консультацияларға қатысқан мемле-
кеттік сектордың, азаматтық қоғамның, жеке мен-
шік сектордың, кәсіподақтардың, ғылыми шеңбер-
лердің, жастардың, жергілікті қоғамдастықтар мен 
осал топтардың екі мың өкілі МДМ-ның, және одан 
әрі – ТДМ-ның, әсіресе, теңсіздіктерді қысқартуға 
деген барған сайын өсіп отырған ұмтылысы тұрғы-
сынан өзінің өзектілігін жоғалтпағанына бірауыз-
дан келісті. Тұтас алғанда, даму саласында елдегі 
ең жиі аталған мәселелердің арасында қоршаған 
ортаны қорғау, денсаулықты қорғау, бейбітшілік 
пен қауіпсіздікті сақтау аталды. Сонымен қатар, ин-
фрақұрылым, жасыл экономика, тиімді мемлекеттік 
басқару, жергілікті деңгейде даму, білім беру, ген-
дер, мәдениет және жастардың бақуаттылығы мен 
кәсіпқойлығының деңгейімен байланысты мәселе-
лер де аталып өтті. Солайша, инклюзивті әлеуметтік 
даму, тең құқықты экономикалық даму, тиімді мем-
лекеттік басқару, қоршаған ортаның тұрақтылығы, 
бейбітшілік пен қауіпсіздік – міне, осылар даму са-
ласындағы түрлі сыни маңызды мәселелерді қамти-
тын және түрлі мүдделі тараптардың пікірлерін көр-
сететін бағыттар болып табылады.
МДМ-ге жетудегі алға басу тұрғысынан Қазақстан 
МДМ-дегі ұлттық міндеттердің көпшілігіне жетіп, 
кейбіреулері, атап айтқанда, кедейліктің жалпы 
көрсеткіштерін төмендету бойынша тіпті одан да 
асып кетті. Соңғы 5 жылда ел алғашқы медици-
налық санитарлық жәрдем жүйесін нығайтуда да 
алға елеулі қадамдар басты. Балалар мен аналар 
арасындағы өлім-жітім деңгейі төмендетіліп, МДМ 
4 және 5 те орындалады. Ресми статистикалық 
мәліметтерге сәйкес, аналар өлім-жітімінің көрсет-
кіші 1990 жылдан 2013 жылға дейінгі кезеңде 6 есе 
дерлік, 100 мың тірі туғанға 75,8-ден 12,6-ға дей-
ін қысқарды. Алайда, бұл жақсарысқа қарамастан, 
аналар өлімінің деңгейі әлеуметтік-экономикалық 

13
ДАМУ МАҚСАТТАРЫНДАҒЫ ӘРІПТЕСТІКТІҢ НЕГІЗДЕМЕЛІК БАҒДАРЛАМАСЫ, ҚАЗАҚСТАН, 2016-2020
даму деңгейі ұқсас табыс деңгейі орташа басқа ел-
дердегіден әлі де жоғары. МДМ-ның 5B міндеті 
– репродуктивті денсаулық қызметтеріне жалпыға 
бірдей қол жеткізу – әлі орындалған жоқ және одан 
арғы келісілген әрекеттерді талап етеді. Қазақстан-
дағы адам әлеуетінің даму индексінің (АӘДИ) жоға-
ры деңгейде қалып отырғанына қарамастан (2013 
ж. 0,757), теңсіздікті есепке ала отырып түзетілген 
АӘДИ 0,667 құрайды да, нәтижесінде Қазақстан 
адам дамуының деңгейі жоғары елдерден төмен 
тұр. Сонымен қатар, көпөлшемді кедейлік тұрғы-
сынан (ККИ) жасалған АӘДИ талдауы да денсау-
лықты қорғау, білім беру және өмір деңгейі сала-
ларындағы теңсіздіктердің нәтижесінде кедейлерге 
шынында да қайыршылыққа душар болу қаупі төніп 
тұрғанын көрсетеді.
Көшетханалық газдардың шығарындыларын елеулі 
қысқарту мен АИВ/ЖИТС пен туберкулездің тара-
луына тосқауыл қою бойынша міндеттерді орындау-
да әлі де айтарлықтай кемшіліктер бар. Шын мәнін-
дегі, атап айтқанда, ұлғайып бара жатқан аймақтық 
және әлеуметтік теңсіздіктерді еңсеру тұрғысынан 
алғандағы инклюзивті дамуды қамтамасыз ету ісін-
де де үлкен мәселелер шешілмей отыр. Гендер және 
мүгедектік те теңдіктің өзекті мәселелері болып қа-
луда.
Тұтас алғанда, денсаулықты қорғау шаралары-
ның нәтижелері Қазақстанның экономикалық даму 
қарқындарынан қалып келеді. Туғандағы болжалды 
өмір сүру ұзақтығының көрсеткіші 2013 жылы әйел-
дер мен еркектерге бірдей 70,45 жылды құрады, бұл 
экономикалық даму бойынша ұқсас көрсеткіштері 
бар елдердің бірқатарындағы көрсеткіштерден 
төмен. Қазақстан – көптеген дәрілерге тұрақты тубер-
кулез жүктемесі бар әлемдегі 18 елдің бірі, жылдық 
көптеген дәрілерге тұрақты туберкулезбен сырқатта-
ну жағдайларының саны жалпы 19 мыңның 5 мыңын 
құрайды. Жұқпайтын сырқаттардың таралуы қоғамға 
және елдің экономикасына елеулі зиян келтіреді: 
өлімдердің 84%-і жұқпайтын сырқаттардың үлесіне 
тиетін болса, 30-дан 70 жасқа дейінгі аралықта негізгі 
жұқпайтын сырқаттардан (жүрек-қан тамырларының 
аурулары, обыр, тыныс алу жүйесінің созылмалы ау-
рулары, сусамыр) болатын өлім ықтималдығы 34% 
құрайды. Өлім-жітім мен жұқпайтын сырқаттармен 
науқастанудың себептері – төрт басты қатер факто-
ры: темекі, алкоголь, тамақтану мен дене белсенділігі. 
2007 ж. Қазақстанның Темекіге қарсы күрес жөнінде-
гі негіздемелік конвенцияны бекітіп, оған қарсы күрес 
бойынша бірқатар шараларды қолдана бастағанына 
қарамастан, іс жүзінде оны жүзеге асырудың қарқын-
дары төмен болып отыр. Жұқпайтын сырқаттардың 
қатерлері ретіндегі тамақтану және төмен дене бел-