Бағдарламасы 18. 09. 2013 Баспа №1 «Жол қозғалысын ұйымдастырудың көлік құралдары»

5В090100 – «Тасымалдауды, қозғалысты ұйымдастыру және көлікті пайдалану»

мамандығына арналған


ОҚЫТУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Семей

2013

МАЗМҰНЫ

	Глоссарий
	Дәрістер
	Практикалық жұмыстар
	Студенттердің өздік жұмыстарының жоспары

1.1.Қазақстан Республикасының біртұтас көліктік жүйесі - бұл барлық транспорт түрінің жиынтығы, сферасын қамтамасыз етеді,т.с өнімді шығару пунктынан,тұтыну орнына дейін жеткізуді қамтамасыз етеді,сондай-ақ жолаушыларды тасымалдауды іске асырады. ҚР әлеуметті-экономикалық жалпы транспортты жүйесі халықты-шаруашылық жоспарды дамытуға мүмкіндік беретін барлық транспорттың түрлерін қоғамдық мемлекеттік және жеке меншік ретінде анықтайды.

1.2. Жалпы тағайындау жылжымалы құрамы әртүрлі транспорттық тасулардың орындалуы үшін қызмет етеді, мамандандырылған - айқын транспорттық тасуларға ғана, ал арнайы - әр түрлі транспорттықсыз жұмыстардың орындалулары үшін.

1.3. Гидровликалық көлік қатты материалдарды су арқылы тасымалдау тәсілі. Гидровликалық көлік жердегі және таудағы гидромеханизация жұмысы кезінде, әртүрлі материалдарды тасымалдауда және т.б. қолданылады.

1.4. Пневматикалық почта (грек сөзі, pneumatikós – әуе ) әртүрлі құжаттар мен ұсақ заттарды су ағынымен тасымалдауды жүзеге асыратын пневматикалық көлік түрі. Пневматикалық почта құжаттарды кәсіпорындарға, библиотекаларға, банктерге және т.б. мекемелерге, ауру тарихын және дәрілерді ауруханаларға, өндірістік кәсіпорындарға экспресс-лабороториялар үшін бөлшектерді, құралдарды, т.б. тасымалдауда қолданылады.

2. Дәрістер
1 - Дәріс. Кіріспе. Бірыңғай көліктік жүйе туралы жалпы түсінік. ТМД елдерінің бірыңғай көліктік жүйесін анықтайтын факторлар

Дәріс мазмұны:

1. 
   Қазақстан Республикасының бірыңғай көліктік жүйесі туралы жалпы түсінік.
   
2. 
   Бірыңғай көліктік жүйе курсының мақсаты және тапсырмалары.
   

ЖТЖ құрамына мыналар кіреді: өзен-су, теңіздік, автомибильдік, әуе, құбыр-жол көлігі, сондай-ақ жоғарывольтты электропередача сызықтар

Елдің Ортақ Көлік Жүйесі әр көлік түрін эффектілігіне қарай жеке салаларға бөледі. Бұл еліміздің бағыты және көлік саясаты болып табылады.

Қазақстанда қуатты әуе транспорты құрылды, автомобиль және газөткізу көліктері, ал қалаларда – троллейбустық және трамвайлық көліктер дамыды. Магистральды мұнай, газөткізу және автомобиль жолдарын жабу төзімділігі бірнеше есеге артты. Ортақ қолданыстағы теміржол жүйесі де үлкейді.

Ішкі жүк тасымалдауда теміржол маңызды рөл атқарады. Бұл ҚР-ның дамуының физикалы-географиялық, экономикалық және тарихи ерекшеліктеріне байланысты.

ҚР-дағы ЖТЖ-ның мынадай міндеттері бар:

• 
  Жеке транспорт түрлерінің координациялық жұмыстарының алдағы дамуы
  
• 
  Олардың арасындағы тасымалдаудың рационалды кеңеюі
  
• 
  Аралас тасымалдауда әр түрлі ортақ техникалық процестерде жұмыс жасау негізіндегі транспорт түрлерін пайдалану
  

Жүктік транспорт өнім сапасын арттырмайды, бірақ кәсіпорындық процесінің жалғасы болғандықтан кәсіп материалына кіреді. Кәсіпорындық сфераға жалпы қолданыстағы жолаушылық транспорт та кіреді. Транспорттың бұл түрі кәсіпорындық үшін сияқты жеке мақсатқа орын ауыстыруда адамдардың талап етуін қанағаттандыруымен тікелей байланысты. Транспорттың бұл түрінде жеке транспорттық қолдансы (жеңіл автомашиналар, мотоциклдер, велосипедтер, кемелер, және т.б.) бар.

Қазақстанда транспорт түрінің негізгілері мемлекетке тиісті, және сондай-ақ жеке корпорацияларға біріккен транспорттық желіні шығарады. Оның құрамына темір жолдың () мыңдаған км-лер кіреді, соның ішінде жалпы қолданыстағы ххх мыңдаған км темір жолы;автожолдың көптеген ххх мың км,соның ішінде қатты жабылған ххх мың км; мұнай өткізгіштік және өнім өткізетін ххх мың км; магистральді газ өткізетін ххх мың км, судоходты ішкі су жолдары ххх мың км; жүздеген техникалық жабдықталған теміржол станциялары автобекеттер, ондаған теңіздік және өзендік пристан порттары, ондаған азаматтық әуе флотының ірі әуежайлары. Соныңда 2005 ж жалпы қолданыстағы транспорттың суммалық бағасы барлық негізгі фондтарда, мемлекеттің кәсібі халықтың барлық негізгі фондында көптеген ххх% құрды, соның ішінде жылжымалы құрылым ххх млрд. Теңгеге дейін жетті;2005 ж транспортта жұмыс істейтін жұмысшылар мен қызмет етушілердің саны ххх мың адамға жетті.

ҚР транспорттық жүйеде (теміржол ) транспортымен алдыңғы орында. Оның есесіне жүк айналымының суммасы көптеген ххх% және жолаушы айналымының суммасы ххх% мемлекеттің жалпы қолданыстағы транспортының барлық түріне әкелді.

Қазақстан экономикасындағы ішкі саудадағы жүк тасымалдаудағы негізгісі теңіздік транспорт үлкен роль атқарады, ішкі теңіздік коммуникацияларға (каботажные перевозки) қызмет көрсетеді, сондай-ақ шетелдік фрахтовательдің жүгі тасымалдайды. Ол теңіздік құрғақ жүктің жаңа түрлерімен және құйылатын судтардан алынған техникасымен жабдықталған.

Ішкі судоходство да ерекше дамуға ие болды,

Автотранспорт та ерекше жылдамдықпен дамып келеді. Мемлекеттің және халықтың талап етілген жылдам өсуін толық қанағаттандыратын алатын автомобильді құрылымдық мықты база құрылған. Үлкен жүкті және жолаушылық автомобильді шығару және жинау бойынша үлкен заводтар салынуда.

Автожолдардың дамуы және толық жетілдіруі бойынша үлкен жұмыс жүруде. Жолдардың желсі толық жабылумен сол кезеңде-ақ ххх есеге арттырды.

Табыстау мен қайта өңдеудің жоғарғы қарқыны ҚР-да мұнайдың құбыр өткізгіштік транспорты қарқынды дамуында шарттандырады.

Әуелік транспорт барлық үлкен қалалармен байланысты қамтамасыз етеді, сол сияқты ел ішіндегі көптеген қоныстанған пунктермен және көптеген шетелдік елдермен. Республиканың азаматтық әуелік флоты жолаушы тасымалдау көлемін 2005 ж ххх жолаушы-км-ден ххх млрд жолаушы-км-ге дейін артты.

Тасымалдауда қоныстану және халықтық шаруалурды талап етуді толық қанағаттандыратын елдің жоғарғы коэффективті біріккен транспорт жүйесін құру бойынша есеп сәтті шешілуді.

Аздаған жылдам ерекшеліктерді автокөліктік, теңіздік және әуелік транспортта қарастырады. Батыс Европада АҚШ-қа және Канадаға қарағанда автожол желісі толықтай маңызды қоюырақ, қатты жабумен жол үлесі жоғары. АҚШ-та және Батыс Европа елдерінде автокөлік құрылысының жылдам дамуы автотранспорттың жеңіл қалыптан тыс ұлғаюға және оған үлкен жолаушы тасымалдау бөлігін қосылуына әкеп соқтырды. Бұл транспорттық жүйенің толықтай экономикалық көрсеткіштер қатарына кері әсер етеді, үлкен қалалардың санитарлық шартын жылдам төмендетеді және биосфераны кірлендіреді (см.в ст.Городской транспорт).

Дамып келе жатқан елдердің транспорттық жүйесінде басқа да тез артта қалумен қосуды бір немесе екі транспорт түрі басымдылық. Бұл елдерде темір жолдың желісі тасымалдаудың жоғарлануына әкелетін әртүрлі сорапты болады, ауданаралық экономикалық байланысқа кедергі болады және шаруаның дамуына толықтай тежейді. Теміржол транспортының тнхникалық деңгейі төмен. Буды тарту күшімен , локомотивтер үлкен бөлігімен аз қуатты, екіосьті және азжүкті көтерілім вагондары басым болады.

Автожолдық желілер көптеген дамыған елдерде жаңбыр кезінде өтпейтін грунттық жолдарды өзі ұсынады. Теңіздік тасымалдау негізінен шетелдік флоттарда орындалады. Тек шетелдік капиталдан тәуелсіздіктен босағаннан кейін 20-ғасырдың 70 жж көптеген елдерде көпжолақты автостардтық үлгідегі жетілдірілген жолдар немесе автомагитральдар, және сол сияқты теңіз судтарының жеке табылуы.

1. 
   Бірыңғай көліктік жүйе түсінігі.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының бірыңғай көліктік жүйесі туралы айтыңыз?
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
2–Дәріс. Көліктің ел экономикасында және қоғамдық өмірдегі маңызы

Дәріс мазмұны:

1. 
   Көліктің ел экономикасында және қоғамдық өмірдегі орны.
   
2. 
   Көлік түрлері.
   
3. 
   Өндірістік процесс, көлік өнімі және оның ерекшелігі.
   
4. 
   Көлік түрлерінің даму тарихы.
   

Қазіргі көліктік жүйені жалпы қолдансытағы транспорттар – темір жол көлігі, автомобиль көлігі, теңіз көлігі, өзен көлігі, әуе көлігі, құбыр көлігі және жалпы қолданысқа жатпайтын өндірістік (промышленный) көлігі құрайды. Жалпы қолдансытағы көліктер еңбек өнімін оның тұтыну орнына жеткізе отырып, өндірістік процесті жалғастырады.

Жүк көлігі өнім санын арттырмағанымен өндірістік процестің жалғасы болып табылады, ол матераилдық өндіріске жатады. Өндірістік сфераға жалпы қолданыстағы жолаушылар көлігі де жатады. Бұл көлік түрі

Қазіргі замандағы транспорт жүйесіне ортақ қолданыстағы транспорттар – теміржол транспорты, автомобиль транспорты, теңіз транспорты, өзен транспорты, әуе транспорты, құбырөткізу транспорты және ортақ қолданыста емес – өндірістік транспорты жатады. Ортақ қолданыстағы транспорт өнімді тұтыну орындарына жеткізумен қатар өндірістік процесті жалғастырады.

Жүктік транспорт өнімнің санын арттырмағанменде, өндірістік процесті жалғастыра отырып, материалды өндіріске жатады. Өндірістік салаға ортақ қолданыстағы транспорт тағы жолаушыларды тасымалдау жатады. Бұл транспорт түрі адамдардың кеңістікте орын ауыстыруындағы қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты.Бұл түрлермен қатар транспортта жеке қолданыстағы транспорт түрі бар.

Транспорттың пайда болуы ежелгі заманға жатады. Ежелгі Қытайда, Персияда, Рим империясында әскери мақсатта көптеген қуатты жолдар салынған. Айырбастаудың дамуына байланысты тенізде жүзуде ескекті, кейін желкенді кемелер пайда болды. Тауарларды су жолдары арқылы тасымалдауда құлдар жұмсалды. Транспорт құралдары, өндіріс қажеттіліктері құл иеленушінің қолында болды.

Феодализмнің алғашқы кезеңдерінде сол елде өндірілмейтін жүктер ғана негізгі тасымалданатын жүктері болды.Еуропаның көптеген өзендеріндегі тасымалдау оларды қайықтардың монополиялық цехтарына айналдырды.Венеция, Генуя сияқты қалаларда сауданың дамуына байланысты теңіз транспорты да жақсарды. Теңізде жүзу техникасы одан әрі дамыды, ол әсіресе а теңіздерде жүзуге мол мүмкіндік берген компастың пайда болуымен байланысты. 15 ғ. аяғынан бастап теңіз кемелері а мұхиттарға бастады. Атақты географиялық ашулар кезеңі басталады. Сауданың, айырбастың дамуына, капиталдың жиналуына байланысты транспорт өндірісте жеке сала ретінде бөлініп ш. 15-16 ғғ. кеме иелері тек тасымалдауға маманданды. Көптеген елдерде почта және су жолдары арқылы жолаушыларды тасымалдау қалыптасты. Францияда, Германияда, кейіннен Англияда жақсартылған жолдар салынды. Ортақ қолданыстағы транспорттың құрылуы, яғни транспорттың жеке сала ретінде қалыптасуы Батыс Еуропада өндірістік қайта құрулар заманымен сәйкес келді. Үлкен капиталистік өндірістің дамуы көп мөлшердегі жүктерді арзан бағада тасымалдауды талап етті. Ұлыбританияда, Францияда, Германияда каналдар мен теміржолдарды ат күшімен сала бастады. 19 ғ. 1-ші ширегінде механикалық транспорт құрылымына ауысады: бумен жүзу және бу теміржолдары пайда болды. 19 ғ. ортасына таман теміржол құрылысы Еуропа және АҚШ-тың барлық елдерінде жүргізілді. 20ғ. басында әлемнің теміржол жүйесі 1114 мың км., өзен және каналдар – 318 мың км., теміржол арқылы жүк тасымалдау – 753 млрд т/км, теңіө және өзен транспорты – 1545 млн. т/км.

Елдер арасындағы ішкі сауданың дамуы теңіз транспортының жедел дамуына әкелді. Автотранспорт 19ғ. басында пайда болды. Капиталистік елдерде 20ғ. 20 жылдары қысқа қ жүктерді, әсірісе жолаушыларды тасымалдауда теміржолдар және өзен транспорттарымен бәсекелесе алды. Азаматтық әуе транспорты 20ғ. 1-ші ширегінде пайда болды.

1. 
   Жалпы қолданысқа жататын көлік түрлерін атаңыз?
   
2. 
   Көлік түрлерінің дамуының қысқаша тарихы.
   
3. 
   Өндірістік процесс.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
3–Дәріс. Бірыңғай көліктік жүйе және көліктік әртүрлі түрлерінің қызмет сферасы. Көлік жұмысына экономикалық нарық шарттарының ықпал жасауы. Көлік логистикасы. Көліктегі бәсекелестік, үйлестік және әрекеттестік

Дәріс мазмұны:

1. 
   Көлік қызметіне экономиканың нарықтық шарттарының әсері.
   
2. 
   Көліктегі логистика.
   
3. 
   Көліктегі бәсекелестік пен координация әрекестігі.
   

Қазақстанда көліктің негізгі түрлері мемлекетке, сонымен қатар жеке корпорацияларға тиесілі және біртұтас көлік жүйесін құрайды. Оның құрамына 120 мың км теміржолдар, оның ішінде 80 мың км ортақ қолданыстағы теміржолдар; 180 мың км астам автожолдар; 118 мың км мұнай және өнім құбырлары; 75 мың км магистралды газ құбырлары кіреді.

Қазақстан экономикасында теңіз көлігі де маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар ішкі су көліктерін пайдалану да недәуір өсті.

Жедел қарқынмен автожолдар да дамып келеді. Ел мен халықтың жалпы қажеттіліктерін қанағаттандыратын автомобиль құрылысының өндірістік базасы құрылды. Ауыр жүктерді мен жолаушыларды таситын және оларды құрастыратын зауыттар салынуда.

Автожолдардың дамыту мен жақсарту үшін көптеген жұмыстар атқарылуда.

Әуе көлігі үлкен қалалар, сонымен қатар ел ішіндегі көптеген жергілікті бөлімшелер және шет елдермен байланыс орнатуға арналған.

Кесте 1. – ҚР-дағы ортақ қолданыстағы көліктердің дамуының көрсеткіштері