Бағдарламасы 18. 09. 2013 Баспа №1 «Жол қозғалысын ұйымдастырудың көлік құралдары»

Гидровликалық көлік қысымсыз және қысымды болып бөлінеді. Қысымсыз гидровликалық көлікте су қоспасы қайықпен қозғала, құбыр суға тола бастайды, ол судың жоғары жағында жүзетіндіктен қысымы атмосфера қысымына тең болады. Ал қысымды гидровликалық көлікте су қоспасы құбырларда жоғары қысымда болады. Тасымалданатын бөліктердің тығыздығы мен диаметріне байланысты су қоспасының және құбыр диаметрінің, критикалық жылдамдықтың көлемділігі 1,5-2-ден 4-5 м/сек-ке өзгереді.

Гидровликалық көліктің артықшылығы – жоғары өнімділігі, алыс арақашықтыққа тасымалдай алатындығы және толық автоматтандырылатындығы, төменгі экспорттау шығындары, басқа техникалық процестерде біріккен тасымал ұйымдастыра алуы.
Өзін тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Газқұбыры.
   
2. 
   Мұнай құбыры.
   
3. 
   Гидравликалық көлік.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Попов С. С., Транспорт нефти, нефтепродуктов и газа, 2 изд., М., 1960; Смолдырев А. Е., Гидро- и пневмотранспорт, 2 изд., М., 1975.  Н. И. Шинкарёв.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта.

5. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989. Яблонский В. С., Белоусов В. Д., Проектирование нефтегазопроводов, М., 1959; Ходанович И., Е., Аналитические основы проектирования и эксплуатации магистральных газопроводов, М., 1961; Справочник по транспорту горючих газов, М., 1962; Боксерман Ю. И., Пути развития новой техники в газовой промышленности СССР, М., 1964.  Ю. И. Боксерман, Б. Л. Кривошеий.

Дәріс мазмұны:

1. Пневматикалық көлік.

2. Пневматикалық почта.

Пневматикалық орналастырулар бункерлерді тиеуге және жиі қолданылатын материалдарды олардан шығару, материалдардың қоймалардан өндірістік цехтарға және олардың арасында тасымалдануы, вагондар, кемелер мен автомобильдерді тиеу және түсіру, өндірістегі қалдықтардың жойылуы, шаңдарды соруда және т.б. қолданылады. Пневматикалық орналастырулардың өнімділігі – сағатына бірнеше кг-дан жүздеген т.-ға дейін, тасымалдау ұзақтығы бірнеше км-ге жетеді. Пневматикалық көлік жүйесінде 70-1200мм диаметрлік құбырлар пайдаланылады. Пневматикалық орналастырулардағы немесе газдың жоғарғы қысымы 0,8 Мн/м² (8 кгс/см²), энергия шығындары - 5 квтч/т.

Жекеленген жүктерді құбыр арқылы тасымалдау қысымның берілуімен орындалады. Жүк өлшемі бұл жағдайда құбырдың ішкі жағына сәйкес келуі керек. Жүк цилиндрдегі поршен функциясын орындайды. Пневматикалық көліктің бұл түрі кәсіпорындарда, библиотекаларда және т.б. жерлерде әртүрлі құжаттар мен ұсақ заттарды тасымалдауда ерекше таралған. Пневматикалық көліктің алдағы дамуы контейнерлік (капсулалық) көлік түрінде болады.

Пневматикалық почта (грек сөзі, pneumatikós – әуе ) әртүрлі құжаттар мен ұсақ заттарды су ағынымен тасымалдауды жүзеге асыратын пневматикалық көлік түрі. Пневматикалық почта құжаттарды кәсіпорындарға, библиотекаларға, банктерге және т.б. мекемелерге, ауру тарихын және дәрілерді ауруханаларға, өндірістік кәсіпорындарға экспресс-лабороториялар үшін бөлшектерді, құралдарды, т.б. тасымалдауда қолданылады. 100м ұзындықтағы құбыр ең алғашқы пневматикалық почта 1853ж. Лондон телеграфында салынды.

Пневматикалық почтаның негізгі орналастыру элементтері: құбырлар, көліктік контейнерлер, қабылдау-жіберу құрылғысы және суүрлегіш.

Ішкі пневматикалық почта ғимарат сыртында функцияланады, ал сыртқысы кәсіпорынды қала мекемелерімен байланыстырады. Ішкі пневматикалық почтанының құбырлары 50-120мм диаметрлі болады. Олардың жалпы ұзындығы бірнеше жүздеген метрге жетеді. Құбыр кривизнасының кіші радиусы 1м. Құбыр материалы – латунь, дюраллюминий, темір. Сыртқы пневматикалық почта орналастыруларында, ереже бойынша, темір, плассмасса және асбестті-цементті диаметрі 65-1000мм құбырлар қолданылады. Олардың станциялар арасындағы ұзындығы бірнеше км-ға жетсе, жалпы ұзындықтары бірнеше жұздеген км-ге жетеді (мысалы, Парижде – 600км).

Пневматикалық почта станцияларын өзара байланыстыру үшін сызықты, радиандық және сақиналақ сызба қолданылынады. Аз жүкті тасымалдауда бірнеше станциялар бір құбырмен байланысады – екі жақты сызықты. Бұл қозғалыс сызығында тек 1 патрон болады (1-сурет):

Екіқұбырлы сызық бірнеше патрондардың екі бағытта тәуелсіз қозғалуына мүмкіндік береді. Ал сақиналық сызбада патрондар келген станцияда қайта жүктелмей-ақ тасымалданады.

1. Пневматикалық көлік.

2. Пневматикалық почта.

3. пневматикалық пачта станциялары.

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
12–Дәріс. Өнеркәсіптік көлік

Дәріс мазмұны:

1. 
   Өнеркәсіптік көлік.
   
2. 
   Өнеркәсіптік көліктің қысқышы түсінік және ерекшеліктері.
   
3. 
   Өнеркәсіптік көліктің жағдайы және дамуы.
   

Өнеркәсіптік көлікпен айналысатын жұмысшылар саны жалпы өндірістегі жұмысшылар санының ¼ бөлігін құрайды. Өнеркәсіптік көлік эксплуатацияның территориялық белгісімен және өндірістің технологиялық процесінің байланысына қарай ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Өндірісті өңдейтін ішкі көлікке ішкі цех және цех аралық жатады, ал өндіретінге – шахтаның іші (жерасты), үстідегі көлік және карьерлік көлік (өңдеудің ашық тәсілінде). Ішкі цехтік өнеркәсіптік көлік технолгиялық өндіріс прцесінің құрама бөлігі болып саналады, жұмыс орындары, участкалар және бөлімшелер арасындағы түйін мен цехтің сыртында орындайды. Цех аралық өнеркәсіптік көлік технолгиялық процеспен байланыста емес, материалдарды, жартылай фабрикаттарды және дайын өнімдерді мекеме территориясында немесе өндірістің бір бөлігінде орналасқан цехтармен және қойма арасында тасымалдауды жүзеге асырады. Қазіргі заманғы машина жасау мекемелеріне тесіп - өтетін көлікті ұйымдастыру жатады, ішкі және аралық цехті орын ауыстыруын байланыстырады. Сыртқы өнеркәсіптік көлік мекемелерге шикізатты, жанар – жағармай, материалдарды, құрылғыларды және басқа да жүктерді жеткізу үшін арналған, және де мекеме территориясынан дайын өнімдерді беру пунктінен магистральді көлікке немесе тұтынушыға жеткізуді қамтамасыз етеді. Өндірістік мекемелерге көліктің әр түрлісін қолданады: темір жол, су, автомобиль, алаңдық рельссіз, конвейрлік, арқанды - аспалы, аспалы монорельстік (арқанды және монорельстік жолдар) және құбырлық (гидравликалық көлік және пневматикалық). Өнеркәсіптік көліктің техникалық базасын: темір жол және автомобильдік құрама қозғалыс, жүзбелі құралдардың, тиеп – түсіру машиналары, көлік ғимараттары (мысалы, депо, гараждар, жөндейтін шеберханалар), салынған (жолдар, айлақтар, эстакадалар, галерея және тағы басқалар).

Темір жол көлігіне өндірісте сусымалы жүкті тасудың барлық көлемінің 36% бөлігі кіреді. Темір жол 130 мың км. құрайды. Анағұрлым дамыған темір жол шаруашылығы қара және түрлі – түсті металлургия, көмір және орман өндірісі, машина жасау жатады.

Өнеркәсіптік кәсіпорындарда темір жол көлігінің техникалық деңгейін көтеру тарту күшінің прогрессивті турлерін енгізуге байланысты (тепловоздар және электровоздар ), 4 – және 6 – мамандандырылған вагондар, соның ішінде автоматика, телемеханика және диспетчерлеу құралдары. Су көлігі құралдарымен көбіне жалпы қолданыстағы судаларда жүкті тиеу және түсіру орындалады, ал кәсіпорынның меншікті флотында артылумен және сыртқы тасулар. Мысалы, жалпы қолданыстағы су көлігімен тасылатын құрақ жүктердің жалпы көлемі, өнеркәсіптік кәсіпорындарда айлықтарында 25 % жоғары жүктеледі және түсіріледі.

1. 
   Өнеркәсіптік көлік.
   
2. 
   Өнеркәсіптік көліктің қысқышы түсінік және ерекшеліктері.
   
3. 
   Өнеркәсіптік көліктің жағдайы және дамуы.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
13–Дәріс. Карьерлік көлік

Дәріс мазмұны:

1. 
   Карьерлік көлік.
   
2. 
   Тағайындауы, қолданылуы.
   

Карьерлік көліктің ерекшелігі үлкен көлемді тасымалдау болып табылады (мысалы, жылына 15–20 км арақашықтықта он мыңнан бастап он млн. тонна жүктерді мансаптарда орналастырады), сонымен қатар жүктерді қабылдау пунктіне дейін біржақты бағыттағы ауыспалылықты, жолдағы үлкен еңістер, тау массаларын тасымалдаудағы пунктердің стационарсыздығы. Карьералік көлік – карьерадағы тау еңістерін құрудағы барлық технологиялық процестерді байланыстыратын буын оған пайдалы қазбаларды алудағы барлық еңбек және баға шығындарының жартысына жуығы сәйкес келеді.

Карьералік көлік – барлық түрі 2 топқа бөлінеді: үздікті қозғалысты көлік – темір жолды, автомобильді (1–сурет), кабелді крандар және тағы басқа. Үзіліссіз қозғалыс – конвейерлік, аспалы қанатты жолдар, құбырлы (гидравликалық және пневматикалық), гравитациялы көлік, көліктік – аудару көпірлер, қайтатиегіштер.

Өзгеретін шарттарға байланысты терең, сонымен қатар таулы мансапта әр түрлі көлік түрлері комбинациялары кең түрде қолданылады. Бұл жағдайда әр көлік түрі өз тасымалдау шарттарына сәйкес техникалы – экономикалық көрсеткіштерді береді. Карьералік көлік – көп қолданылатын құралы – конвейерлер, олар жұмсақ тау породаларын өңдеуде қолданылады және тау жұмыстарын және тасымалдаудың толық автоматтандыру процестерін қамтамассыз етеді.