4 – сурет. Навалочный жүктерді тасуға арналған кеме «Зоя Космодемьянская», дедвейт 50000 т, жылдамдығы 14,7 м. миль/сағ. (27 км/сағ.).
5 – сурет. Жолаушылар теплоходы «Михаил Лермонтов», 700 жолаушылар орынды, жылдамдығы 20,5 м. миль/сағ. (38 км/сағ.).
2 – сурет. Владивосток. Теңіз вокзалы.
1 – сурет. Қара теңіздегі Ильичёвский теңіз сауда порты.
6 – сурет. Жолаушылар теплоходы «Михаил Лермонтов», 700 жолаушы орынды, жылдамдығы 20,5 м. миль/сағ. (38 км/сағ.).
3 – сурет. Автоматтандырылған теплоход «Новомосковск», дедвейт 12500 т, жылдамдығы 18 м. миль/сағ.(33 км/сағ.).
Өзін тексеруге арналған сұрақтар:
Теңіз көлігінің шығуы және дамуы тарихы.
Теңіз көлігін басқару және ұйымдастыру, техникалық элементтердің негізгі түсініктері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.
2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.
3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.
4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
5. ЦСУ. Юбилейный сборник народного хозяйства СССР 1922—1972 гг. с. 301—302.
6. Маркс К., Капитал, т. 2, гл. 6, Маркс К. и Энгельс ф., Соч., 2 изд., т. 24; Ленин В. И., Речь на III Всероссийском съезде рабочих водного транспорта 15 марта 1920 г., Полн. собр. соч., 5 изд., т. 40; его же, Речь на Всероссийском съезде транспортных рабочих 27 марта 1921 г., там же, т. 43; Программа Коммунистической партии Советского Союза, М., 1973; Материалы XXIV съезда КПСС, М., 1971; Транспорт и связь СССР. Статистический сб., М., 1972; Надточий Г., География морских путей, М., 1972; Внешняя торговля СССР за 1972 год. Статистический обзор, М., 1973.
Т. Б. Гуженко.
9–Дәріс. Әуе көлігі
Дәріс мазмұны:
Әуе көлігі.
Әуеде ауадан ауыр аппараттада ұшулардың және ұшудың тууы туралы қысқаша тарихи мәлімет.
Әуе көлігін басқару және ұйымдастыру, техникалық элементтердің негізгі түсініктері.
Әуе жол көлігі, әуе жолдары арқылы жолаушыларды, поштаны, және жүктерді тасымалдауды жүзеге асыратын көлік түрлерінің бірі. Оның негізгі артықшылығы- ұшудың жоғарғы жылдамдығы есебінде уақыттың ескерулі үнемділігін қамтамасыз ететіндігі. Әуе жол көлігі 1914-18 жылдардағы 1-ші бүкіл әлемдік соғыстан кейін Европа және Америка мемлекеттерінде пайда болды. Франция мен Германияда, мысалы, көлік ретінде 1920-21 жылдардан бастап дами бастады. КСРО-да 1-ші әуе жолдары 1923 жылы ашылды [Москва — Нижний Новгород (бұрынғы г. Горький)]. 1970 жылы әуе жол көлігі КСРО 3500-ден аса қалалар мен тұрғылықты пункттерді байланыстырды. Жыл сайын 30-40 жаңа жолдар ашылады. Москва – ірі халықаралық байланыстардың бірі, түзу виажолдармен 200 қалаларға дейін байланысқан. Әуе жол көлігінің ірі жолдары болып одақтық республикалар астаналары табылады, сондай-ақ Ленинград, Новосибирск, Свердловск, Красноярск, Иркутск, Хабаровск, Омск және т.б.
Өзін тексеруге арналған сұрақтар:
Әуе көлігін басқару және ұйымдастыру, техникалық элементтердің негізгі түсініктері.
Әуе көлігінің шығу және дамуы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.
2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.
3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.
4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта.
5. В. Н. Шапошников. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
Гражданская авиация СССР. 1917—1967, М., 1968.
10–Дәріс. Құбыр көлігі
Дәріс мазмұны:
Құбыр көлігі.
Құбыр көлігінің шығуы туралы.
Құбыр көлігінің болашақта одан ары дамуы.
Құбыр көлігі, құбыр арқылы сұйық, газды немесе қатты өнімдерді тасымалдауды қамтамасыз ететін көлік түрі. Құбыр көлігі негізінен газ, мұнай, қатты өнімдерді тасымалдауға арналған.
Тағайындалуы мен территориясына байланысты құбыр көлігі магистралды және өндірістік болып келеді. Магистралды құбыр көлігіне өндірілген жерінен, яғни зауыттардан немесе келесі тасымалдауға және танкерлерде тасымалдауға арналған теңіз порттарынан тұтынатын жерлерге тасымалданатын газ және мұнай құбырлары жатады. Құбыр көлігіне мұнайлы – базалық, ішкі мұнай, газ және өнім құбырлары, қалалық газ тарату, су құбырлары және каналдық жүйелер мен т.б. жатады.
Магистралды құбыр көлігінің алдағы дамуы құбырлар диаметрінің үлкеюімен, газ және мұнайдың құбыр ішіндегі қысымының жоғарлауына, аса қуатты компрессорлық агрегаттарды пайдаланылуына байланысты. Тасымалдау құнын төмендету үшін газды салқындатылған (сұйық) күйінде тасымалдауды жүзеге асыру қажет деп саналады.
Магистралды газ құбыры қайнап тұрған газды үлкен аралыққа алынған және өндірілген жерінен тұтыну жерлеріне тасымалдауға арналған.
Құбырды орнату тәсіліне қарай жер асты, жер үсті және үйіндіде.
Құбырларды коррозиядан сақтау үшін коррозияға қарсы изоляцияны, сондай-ақ катодтық және протекторлық қорғанысты қолданады.
Газ құбырының соңғы пунктінде газдарды керекті жерлерге тасымалдауды қадағалайтын станциялар бар, олар тұтынатын жерлерге қажетті қысымдағы газ деңгейінде жеткізуді қамтамасыз етеді. Үлкен қалалардың жанында жер асты газ қоймалары бар.
Үлкен қашықтықтағы газ құбыры магистральіне түсетін газ қысымы газкомпрессорлік станциялармен қолданылады.
Газ құбыры магистральінің соңғы пунктінде қысымды тұтынушыларды қамтамасыз ететін дәрежеге дейін түсіретін, газды бөлетін станциялар орналасқан. Үлкен қалалар маңында жерасты газ қоймалары жарақтандырылады, газды тәуліктік пайдаланудың біркелкі еместігі газольдердің пайдалану есебінен жабылады. СССР-дағы қазіргі заманға сай газ құбыры магистральдерінде 720-дан-1420 мм-ға дейінгі үлкен диаметрдегі жұқа қабырғалы құбырлар қолданылады.
Газ құбырлары туралы алғашқы деректер б.з.д. кезеңде, яғни Қытайда табиғи газды тасымалдау үшін бамбуктік құбырлар қолданылды. 18ғ. аяғында Еуропада газ құбырлары ретінде шойын құбырлар пайдананылды. 19-20ғғ. оларды темір құбырлар алмастырды, олар жоғарғы қысымдағы газдарды тасымалдауға қолайлы болды.
1967ж. алғашқы рет практикада 1220мм құбырлар қолданыла бастады. Олар Орта Азияда – Орталық (екінші тармақ) және Ухта – Торжок газ құбырлары. Құбырлардың ең үлкен диаметрлігі АҚШ-та 1067мм қолданылды. Диаметрі 2020-2520мм болатын қуатты газ құбырлары қалыңдығы 25-26мм, төзімділігі 550-600 Мн/м2 болатын темірден жасайды.
Кесте. Жоғарғы қысымды газ құбырларының техникалық-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
| |
1220
|
1420
|
2520
|
2520
|
Өндіргіштігі
|
1,6
|
2,37
|
5,94
|
10,5
|
Қаржы салынуы
|
1,25
|
1,71
|
3,82
|
6,15
|
Металл жұмсалуы
|
1,42
|
1,95
|
4,0
|
6,13
|
салыстырмалы қаржы салынуы
|
0,89
|
0,82
|
0,68
|
0,59
|
салыстырмалы металл жұмсалынуы
|
0,9
|
0,82
|
0,67
|
0,58
|
Достарыңызбен бөлісу: |
