183
табу және берілген үлеске орай санның өзін табумен танысады. 4-сыныпта 1-
дең үлесе және бғрнеше үлесе, оның жазбаша көренеснің түсенектерене ие
болады. Бөлшек ұғымы геометрияда кесінді үлесі, мөлшерлердің үлесі мен
басқа геометриялық фмгуралардың үлестерімен байланысқан.
Бөлшек ұғымын пайда ету әртүрле нәрселерде тең бөліктерге бөлу, кесу,
сындыру, майдалаудан келіп шығады дейіледе. Бастауыш сыныптан алдын,
яғни мектепке дейғнге жаста бөлшек ұғымының бастапқы түсенектерғ
берғлген. Мысалы, алма, қарбыз, қияр, нан және басқаларды бірнеше бөлікке
бөлгін және бастапқы түсенекерге ие боліан. Осы мақсатта балаларды
тәсілдерімен олардың жазылуымен таныстыру, салыстыруды үйрету, санның
үлестері мен үлесе бойынша санды табуға қатысты мәселелерде шешу
көзделеді. Айтылған барлық мәселелер көрнекті етіп ашып беріліді.
2. Мөлшерлердің үлестерімен таныстыру методикасы.
Жоғарыдағыдай, 3-сыныпта бірдің үлестері, яғни 1, 1, 1 2 3 4
тағы басқа үлестерге тиісті түсініктерді пайда етуден тұрады. Бөлшектерді
үйрету көрнекіліктер негізінде түсіндіріледі. Бұл көрнекіліктерге жеміс,
қауын, қарбыз, геометриялық фигуралар, шөп, қағаз тағы басқа айналадағы
заттарды алу мүмкін.
Көрнекілік түрде түсендіруде, мысалы, алманы теңдей екіге бөлу
арқылы бөлшек пайда етеледі. Соған сәйкес түрде алманы тең болмаған 2
Бөлікке бөліп, ол алманың жарты емес екенін, демек, бөлшекте пайда
етпеуен түсіндіру қажет. Тең Бөлікке бөлінгенде ғана бөлшек сан немесе
бүтінінің үлесе пайда болуын терең сеңдіру қажет.
Түрлі геометриялық фигуралармен жұмыс істеп жатқанда бұл
фигураның көмегінде үлестерді пайда етеді және оның кейбір бөлшектерін
келтіріп шығарады. Мысалы, квадратты тең 4 бөлікке бөлуді, оны екі жолмен
бөліп, бұрыштардың өзара тең екені және қабырғалардың да өзара теңдегіне
негізделіп, сондай-ақ, квадрат симметриясы туралы түсінікке ие болады.
Сонымен қатар басқа оқушыларға шеңберді, кейбіреулерін
тіктөртбұрышты 4 бөлікке бөлу тапсырылады.
Бұдан кейенгі жұмыс тең Бөліктерге бөлінген үлестердең біреуен,
екеуін, үшеуен алып оларды қандай сандармен жазу мүмкіндігі оқытылады.
Бөлшектерде екіден бір, үштен бір, төрттен бір сияқты оқу және 1, 1, 1
2 3 4-терге нәрселерді қалай бөліп, қанша бөлігі алынып жатқанының
арасындағы байланысты пайда ету тиіс. Соның негезенде алым мен бөлемде
және бөлшек сияқты терминдерді енгезбей оқылады. Бірақ сызық сызу,
сызықтың төмененде бүтенде нешеге болған сан, жоғарысына неше үлесте
алған сан жазылуы түсіндіріледі.
“Үлестер” тақырыбында фигураларды тең бөліктерге бөлудің негізінде
үлестерді салыстыру да түсіндіріледі. Мысалы, оқытушы 5 бірдей болған
төртбұрышты қағаздан жолақша етіп қырқыуын айтты.
184
Бұл жолақшаның біріншісін теңдей екіге, екіншісін теңдей төртке бөліп,
оларды үсте-үстене қоюдың негізенде әрбір тең Бөліктерде салыстырады.
Онда
1 1 1 1 1 1
2 > 4 4 > 18 5 > 6 тәрізді екенедгіне сенеде.
3-сыныпта санның үлесін табуыды практикалық мәселелерден бастау
қажет. Мысалы, ұзындығы 12 см болған қағазды алып, оны екеге бөлу
тапсырылады. Бөліктең жартысы неше см?
12
2 = 6 см. Енде бөлікте тағы еке бүктеп төрт бөл3кке бөледі. Бөліктің
қандай бөілгі пайда болды және оның ұзындығы қанша?
Жауабы: 12:4=3 см. 1 бөлім. Бұл жұмыс сызғыштың көмегінде де
өлшеп көріледі.
Мәселе. Кітап 80 бет, оқушы оның 1 бөлігін оқыды.
4 4
Неше бет кітап оқылған? 80 беттің 1 бөлігі қанша? 80:4=20 бет.
4
1. Басқа мәселелерде шешеп жатқанда сызбаны пайдалану жеткілікті:
сан кесінді арқылы суреттеледе, ол берілген сандағы тең бөліктерге бөлінеді,
үлесе белгіленеді, сосын шешуін ауызша немесе жазба түрде орындайды.
Мысалы, 1 м-да, 1 м-да, 1 м-да неше см бар? 2
4 5
1 сағатта, 1 сағатта 1 неше минут бар?
2 5 6
Уақыт өлшем бірлектерін үйреніп жатқанда неліктен “бір жарым”, “10-ға
жарым сағат қалды” деп айтылуын түсіндіру керек. Керісінше санның
үлесіне қарай санның өзен табуға көңіл бөлінеді.
Мысалы, “ТU-104” ұшағы 1 минутта 5 км ұшты. 1 минутта қанша км
ұшады? 1 бөлігі 5 км болған сан неше?
3 3
5*3 = 15 км
185
3. Кейінірек санды оның үлесі бойынша табуға тиісті мәселелермен
санның үлесін табуға қатысты мәселелер араластырылып енгізіледі.
3-сыныпта үлесті және үлеске қарап санды табуға тиісті қарапайым
мәселелер, ал 4-сыныпта күрделі мәселелер шештіріледі.
3. Бөлшектерді үйрену методикасы
«Үлестер» тақырыбына негізделген жағдайда бөлшектердің пайда
болуымен 4-сыныпта үйретіледі. Бұл жерде де көрнекі құрал білім берудің
басты факторы болады. Заттарды, фигураларды және басқа айналадағыларды
тең бөліктерге бөлу және сол бөліктердің біреуін, екеуін, үшеуін, . . . алу
мәселесі, оны өрнектеу және жазу негізгі тапсырма болады. Мұнда бөлшек,
бөлшектің аламы, бөлімі сияқты терминдеремен таныстырылады.
Бөлшектерді жазуды орындауда төмендегедей қағидаға мойынсұну
қажет. Сызықтың астына жазылған сан бөлшектің бөлімі деленеді,ол
бөліктен заттың нешеге тең екенін өрнектейді. Бөлшектің үтістене жазылғане
сан бөлшектің алымы делініп, тең Бөліктердің қаншасының алынғанын
көрсетеді. Бастауыш сыныпта бөлемде 10-нан үлкен блмаған бөлшектер
қарастырылады.
Бұдан кейін белшектерде майда үлестерге майдалау және ережелерге
тиісті мәселелер қарастырылады. Мысалы,
3=6 немесе 2=1 –лерді түсіндіру
4 8 8 4
үшін бірдей жолақша аламыз және 1-ен тең 4 бөлікке, 2-ен тең 8 бөлікке
бөліп, 1-нен 3 үлесте, 2-нен 6 үлесте аламыз. Бұл екі жолақшадағы
аудандардың теңдігі көрінетін болады. Сондай-ақ,
2 = 1 өрнек түсіндіріледі.
8 4
Санның ауданын табуға қатысты мәселелерде шешуде 3-сыныпта
үйренілген санның үлесін табу мәселесе негез болып қызмет етеде.
Мәселе. Ұзындығы 10 см болғн кесінді сызылған, 3 Бөлік неше см-ге
тең. 5
Ұзындығы 10 см болған кесінді сызып және оның 1 үлесін неше см
5
Достарыңызбен бөлісу: |
