180
Периметрлері өзара тең болған барлық тіктөртбұрыштардың ішінде
квадраттың ауданы ең үлкен болады.
7. Тіктөртбұрыш өзегенің ұзындығы 10 см, биіктігі одан 2 см қысқа. Сол
тіктөртбұрыштың ауданы және периметрін тап.
8. Тіктөртбұрыштың периметрі 48 см. Қабырғаларының бірі
8 см. Оның ауданын есепте.
Тіктөртбұрыштың қабырғаларының ұзындықтары: а) 5 см және 6 см; ә)
10 см және 15 см; б) 12 см және 17 см; в) 40 см және 58 дм; г) 1 м және 8 дм;
д) 2 дм және 25 см. Оның периметрі мен ауданын есепте.
Аудан және периметрді есептеуге тиісті мәселелер
Мәселе. Тіктөртбұрыштың периметрі 56 см. Оның бір қабырғасы
екіншісінен 8 см ұзын. Сол тіктөртбұрыш қабырғаларының ұзындығын тап.
Мәселені екі тәсілмен шешу мүмкін.
1-тәсіл: 1) Тіктөртбұрыштың көрші қабырғалары ұзындықтарының
қосындысы неше сантиметр? 56 см : 2= 28 cм.
2) Тіктөртбұрыштың екі қысқа
қабырғасының ұзындықтырының
қосындысы неше сантиметр? 28 см – 8 см=20 cм.
3) Тіктөртбұрыштың қысқа қабырғасының ұзындығы неше сантиметр?
20 см : 2 = 10 см.
4) Тіктөртбұрыштың ұзын қабырғасы неше сантиметр? 10 cм +8 cм = 18
см.
Жауабы: Тіктөртбұрыштың қабырғаларының ұзындықтары: 10 см және
18 см. Тексеру: 10 + 10 + 18 + 18 = 56 (см).
2-тәсіл: Тіктөртбұрыштың бір қабырғасы (мысалы қысқа қабырғасы)
ұзындығын х деп алып, ұзын қабырғасы х+8 болады. Тіктөртбұрыштар көрші
қабырғалары ұзындықтарының қосындысы 56 : 2= 28. Мысалдың шартына
сәйкес келетін теңдеу түзіп, шешеу қажет: х + (х + 8) = 28; 2x + 8 = 28; 2x =
28 – 8; 2x = 20; x = 20 : 2; x = 10 см; x + 8 = 10 + 8 = 18 (см). Жауабы: 10 см
және 18 см.
1. Ұзындығы 400 м, ені 300м болған мектеп
бақшасының ауданын
квадрат метр, ар және гектармен өрнекте.
2. Берілген өлшемдер бойынша
тіктөртбұрыштың ауданын
S = a*b формуласына орай есепте.
а см
7
1
2
18
35
28
25
b см
4
7
8
10
12
11
181
S
3. Тіктөртбұрыштың көрші қабырғалары ұзындықтарының қосындысы а
+ b = 8 дм болса, кестені толтыр:
а дм
1
2
3
4
5
6
7
b дм
S
P
а) қабырғалар ұзындығы туралы не айта аласың?
ә) ауданы және периметірі туралы не айтасың?
б) ауданы қай кезде ең үлкен болады екен?
4. Периметрі 36 см болған тіктөртбұрыш
қабырғаларының ұзындығы
кестеге жазып шық және аудандарын есепте. Тіктөртбұрыштың ауданы қай
кезде ең үлкен болады?
а см
1 2
5
3
9
b cм
4
7
12
8
14
S
5. Ауданы 72 см квадрат болған тіктөртбұрыштың бір қабырғасының
ұзындығына орай басқа қабырғасының ұзындығы мен периметрін тап:
а см
2
3
4
6
8
9
12
18
24
b см
P см
Тіктөртбұрыш (квадрат) қабырғаларының қосындысы.
1. Қабырғалары 5, 6 және 7 см болған үшбұрыш рамка жасау үшін
қандай рейка керек? Бұл рейкадан тағы басқа қанша үшбұрышты рейка
жасауға болады? (Үшбұрыштың қабырғалары бүтін сантиметрде болсын).
2. Кітап шкафының ұзындығын бүтін дициметрде өлше. Ұзындығы
сондай рейкадан неше төртбұрышты рамка жасау мүмкін?
3. Тіктөртбұрышты рамканың ұзындығы 20 м болуы керек еді. Бұдан
неше төртбұрышты рамка жасау мүмкін? Қанша бесбұрышты рамка
дайындалады?
4. Бірінші төртбұрышпен екінші төртбұрыш қабырғаларының
жиынтығын есепте. Екінші фигура қандай төртбұрыш?
5. Суреттеге фигуралардың периметрін есепте.
182
Сабақтың үлгісі
1. Практикалық жұмыс: Ұзындықтары бүтін сантиметр мен дициметрде
болған қағаз қартон таспалар және сым бөліктерін жаса.
2. Еңбек сабағында жасалған конверт қабырғаларының қосындысын
есепте. Конвертте жасау үшін неше
геометриялық фигураларды
пайдаландық? Конвертте жайған кезде онда неше үшбұрыш, неше
төртбұрыш бар?
3. 3 см ұзындықтағы үш бөлік таспадан үш буынды сынық сызық сызу.
Бұл фигураны басқаша атпен ата. Оның периметрін тап.
4. Периметрі 16 см болған түрлі фигуралар жаса және оларды ата.
5. Бір бөлік қағаздың парағын алып, бүктеу арқылы үшбұрыш жаса.
Үшбұрыштың периметрін есепте.
6. Қағазды бүктеу арқылы бесбұрыш жаса
және пайда болған фигура
қабырғаларының ұзындығын есепте.
7. Ұзындығы 9 см болған сымның бөлігінен үшбұрыштар жаса. Бұл
үшбұрыштар қабырғаларының ұзындығын тауып, кесте түз.
Бақылау үшін сұрақтар.
1. Геометриялық материалдарды үйренуді қандай негізгі метод пен
құралдарды пайдаланады?
2. Оқушыларды геометриялық материалдармен таныстыруға
арналған
сабақтардың бірнешеуін істеп шық.
3. 1-4 сыныптың математика оқулығында
берғлген геометриялық
материалдардың орналастырылуы туралы шығармашылық пекерлереңде жаз.
25-§. Бөлшек тақырыбын оқыту методикасы
1. Бөлшекпен таныстырудың маңызы
Оқушыларды бөлшектермен таныстыру бағдарламаға орай 4-сыныптан
басталады. Бөлшектердің пайда болуы, оларды салыстыру, санның үлесін
