192
Бөлімі өзара тең (бірдей) болған кесенділердің: қайсысының алымы
үлкен болса, сол бөлшек үлкен саналады; қайсы бірінің алымы кіші болса,
сол бөлшек кіші саналады.
Ұзындығы 12 см болған кесінді сыз. Оның бөлімінің ұзындығы неше
сантиметр болуын тауып, жауапты кесте түрінде жаз:
Үлестер
12
1
3
1
4
16
Үлеске сай
ұзындықтар (см)
6
4
3
2
Алымы өзара тең болған 3 бөлшекті жаз. Бөлімі 8 болған 4 бөлшек жаз.
Бөлімі 10 10 болған 5 бөлшек жаз.
2. Алымы 5 болған 4 бөлшек жаз.
3. Жұлдызшалардың орнына > немесе < белгіліренен дұрыс келетінін
қой:
1 . 3 , 2 . 4 , 1 . 1
4 4 5 5 2 3
Бөлімдері бірдей бөлшектерді қосу мен азайту
Мәселе. Анасы тортты 8 бөлікке бөлді. Бір бөлегін үшінші ұлына,
екінші бөлігін үлкен ұлына берді. Екі ұлы торттың қанша бөлігін алды?
Шешуі. Кіші ұлы торттың 1 бөлігін, үлкен ұлы 2 бөлігін алды. Екі ұлы
8 8
бірге торттың 1 + 1 = 1 +2 = 3 бөлігін алды.
8 8 8 8
Бердей бөлімді бөлшектерді қосу үшін:
1) олардың алымдары қосылады;
2) нәтиже қосынды алымына жазылады;
3) берілген бөлшек санның бөлімі бөліміне жазылады.
1. Ұзындығы 10 см болған АВ бірлік кесіндіні тең 10 бөлікке бөлінеді.
А С D B
АD кесінді АВ-ның 7 бөлігін құрайды. Соған ұқсас,
10
АС = 4 , СD = 3 екендігі көрініп тұрады. Бұларды есептеп табу да
10 10
мүмкін.
AD – AC = CD немесе 7 - 4 = 7 - 4 = 3
193
10 10 10 10
Бірдей бөлімді бөлшектерді азайту үшін;
1) азайғыштың алымынан азайтқыштың алымын азайтамыз;
2) нәтиже айырманың алымына жазылады;
3) берілген бөлім айырманың бөліміне жазылады.
Алым мен бөлім айырманың бөлеміне жазылады.
Алымы мен бөлімі өзара тең бөлшек 1-ге тең. Бұл — бүтін неше тең
бөлікке бөлінген болса, сол бөліктің бәрі алынғанын білдіреді.
2. Қосындысы төмендегі сандарға тең болған бөлшектер түз.
3. Алымы төмендегі сандарға тең болған бөлшек түз.
4. Төмендегі бөлшектерге қандай бөлшектерді қосықанда қосынды бірге
тең болады?
Санның бөлігін табу
Мәселе. Динараның 150 сум ақшасы бар еді. Ол ақшасының 2 бөлігіне
3
балмұздақ алып жеді. Балмұздақа қанша ақша жұмсаған?
Шешуі. 1) 2 бөлшектің бөлімі 3 болғандықтан 150 сум 3-ке
3
бөлінеді.
150:3=50. Демек, 150 санының 1 бөлігі 50 сум
3
2) Бөлшектің алымы 2 болғандықтан 50 сумды 2-ге көбейтіледі.
50*2= 100. Демек балмұздақ үшін 100 сум ақша төленген.
Мысалды шешуде орындалған амалдарды мынадай етіп жазу мүмкін:
150:3*2=100 сум. 150-дең бөлігін табу үшін:
1) 150-де бөлімен өрнектейтін бөлшектің аламын 3-ке бөлу;
2) нәтижені бөлшектің аламын 2-ге көбейту керек. 100-дең жартысы
нешеге тең? 100-дең 1 бөлегі нешеге тең?
4
100-дің ширегі нешеге тең? 100-дің 1 бөлігі нешеге тең?
10
Бөлшекке қарап санның өзін табу
Мәселе. Динара 360 сумға кітап сатып алды. Бұл ақша оның барлық
ақшасының 3 бөлігіне тең болса, Динарада қанша ақша бар еді? 4
Шешуе. 1-сұрақ. Динарадағы ақша неше тең бөлікке бөлінді?
Жауабы: Ақша төрт тең бөлікке бөлінген, өйткені 3 бөлшектің
4
бөлімі 4-ке тең келеді.
2-сұрақ. Кітаптың бағасы неше бөлікке сәйкес келеді?
Жауабы: 3 бөлікке, өйткене 3 бөлшектің алымы 3-ке тең.
4
3-сұрақ. Бір үлеске неше сум тура келеде?
Жауабы: 360 сум : 3 = 120 сум.
194
4-сұрақ. Динарада қанша сум ақша бар еді? (4 үлеске неше сум туры
келеді?) 120 сум*4 = 480 сум.
Мәселені шешуде орындалған амалдарды қысқаша мынадай етіп жазу
мүмкін. 360 : 3*4= 480 (сум).
3 бөлігі 360 болған санды табу үшін:
4
1) 360-тың бөлігін өрнектейтін бөлшектің алымы 3-ке бөлу;
2) нәтижені бөлшектің бөлемі 4-ке көбейту қажет.
Бақылау үшін сұрақтар.
1. Үлестермен таныстыруға тиісті сабақтың бөлігін естеп шық.
2. Түрлі фигураларды тең бөліктерге бөлу жағдайын дәлелде.
3. Бөлшектерді үйренуге қатысты мысалдар түз.
26-§. Арифметикалық мәселелер шешуге үйрету методикасы
Осы тақырып бойынша оқушылардың білім мен дағдыларына талаптар.
Әр оқушы:
1. Бастауыш сыныптарда математика бойынша мәселелерді шешуге
үйретуге тиісті бағдарламаның негізгі қағидалары;
2. Бастауыш сыныптарда математика курсында өтілетін қарапайым және
күрделі мәселелерді;
3. Бастауыш сыныптардың математика курсында мәтінді мәселелердің
функциясын;
4. Мәселелерді шешуге үйренуге қатысты түрлі тәсілдерді (бетпе-бет
әңгіме, көрнекеліктерді пайдалану).
Сонда-ақ, әр оқытушы:
1. Кез келген мәселені оқушылармен бетпе-бет түрде талқылау;
2. Оқушыларға мәселені түлі жолдармен шешу мүмкіндегін түсіндіре
білу;
3. Жаттығулардың түрлі басқыштарында мәселені шешудің түрлі
жазбаша формаларын мақсатты түрде пайдалана алу;
4. Мәселенің шешімін тексеруде түрлі жолдарды пайдалана білу;
5. Мәселелер шешуді үйрету жаттығуын естеп шығу;
6. Бастауыш сыныптар үшін математика курсы бойынша кез келген
мәселені шеше алу тиіс.
Мәселені шешу дағдыларын қалыптастыру бойынша методикалық
тәсілдерге төмендегілерді енгізу мүмкін:
1. Мәселе бойынша оқушымен бетпе-бет сұхбат.
2. Мәселені көрнекіліктермен түсіндіру.
3. Мәселені салыстыру.
4. Мәселені өзгерту, өзгеше формаға енгізу.
5. Мәселенің шартында бір білім жетеспейтін немесе артықша
жағдайындағы мәтінді талқылау.
6. Мәселелерді оқушылардың өздері түзуі.
Достарыңызбен бөлісу: | 
