Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің 2018 жылғы

Есептік жылы жеке қабылдауда Омбудсмен және оның мекемесінің қызметкерлері 121 адамды қабылдады, олардың басым бөлігі Астана және Алматы қалаларының, Ақмола және Қарағанды облыстарының тұрғындары болып табылады. Құқық қорғау оргадарының әрекетімен/әрекетсіздігімен, сот актілерімен келіспеу мәселелері, тұрғын-үй, әлеуметтік, еңбек құқықтарының бұзылуы туралы шағымдар және т.б. жазбаша өтініштерде анағұрлым өзекті болды.

Шетелден өтініштер, атап айтқанда, Ресей Федерациясынан, Украинадан, Қырғыз Республикасынан, Өзбекстаннан, Әзірбайжаннан, Ұлыбританиядан, Чех Республикасынан, Нидерланд Корольдігінен түскен болатын.

Шағымдардың басым бөлігі есептік жылы құқық қорғау органдары қызметкерлерінің азаматтардың құқықтарын бұзумен байланысты болды –түскен өтініштердің жалпы санынан 28%. Азаматтар қылмыстық-процестік заңнама нормаларының бұзылуын, қылмыстық істі тергеуді негізсіз созуды, тергеу барысындағы нашар прокурорлық қадағалауды атады.
Адам құқықтары жөніндегі Уәкілге К.С. мүддесінде адвокат А.Л. ҚР ҚК 385-бабының 1-бөлімі (жалған құжаттарды қолдан жасау, дайындау немесе өткізу) бойынша қылмыстық істі сотқа дейінгі тергеудің негізсіз тоқтатылуына шағымы түсті.

Шағымды қарастыру нәтижелері бойынша қылмыстық іс қайта қозғалды. Тергеу тиісті деңгейде орындалмағаны және істі негізсіз тоқтатқаны үшін Астана қаласындағы Есіл ауданының ІІБ тергеушісіУ.М.қылмыстық істерді тергеумен байланысты емес қызметке ауыстырылуымен лауазымынан босатылды.
Сот шешімдерімен келіспеу туралы өтініштер және сот органдарының әрекетіне/әрекетсіздігіне шағымдар (26%)көлемі бойынша екінші топ болып табылады, олардың басым бөлігі сот ісін жүргізу барсында қылмыстық-процестік заңнама нормаларын бұзумен байланысты болды.

Бұндай өтініштер түскенде, өтініш берушілерге түсініктемелер жолданды, билік бөлінісінің конституциялық қағидатына сәйкес соттар әділ сотты өз бетінше іске асырады. ҚР Конституциясы және 25.12.2000 жылғы «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» ҚР Конституциялық заңы сот ісін жүргізуге лауазымдық тұлғалардың, соның ішінде Адам құқықтары жөніндегі Уәкілдің араласуына жол бермейді.

Пенитенциарлық мекемелер әкімшілігінің әрекетімен/әрекетсіздігімен байланысты өтініштердің саны 10,8%-ды құрады. Өтініш берушілер сотталғандардың еңбек құқықтарын бұзу, тиісті емес медициналық, әлеуметтік, тұрмыстық қамтамасыз ету мәселелерін көтерді.

Шағымдардың жекелеген санаты (5,5%) балалардың құқықтарын жүзеге асырумен байланысты болды. Негізінен, азаматтар баланың тұрғылықты орнын анықтау, алименттік төлемақы туралы сот шешімімен келіспеу мәселелерін қозғады. Балаларға қатысты зорлық-зомбылықты және қатыгездікті қолдану туралы өтініштер түсті.

Азаматтардың тұрғын-үй құқықтарын жүзеге асыру әлі де өзекті мәселе болыр отыр, олар өтініштердің жалпы санынан 4,6%-ды құрады. Азаматтар мемлекеттік тұрғын-үй қорынан тұрғынжай беру, оны жекешелендіру, қанағаттанарлықсыз тұрмыстық жағдайлар, банктердің әрекетімен, тұрғын-үй таластары бойынша сот актілерімен келіспеу мәселелерін көтерді.

Еңбек мәселелері өтініштердің 3,7%-ында көтерілді және олар еңбекақыны төлемеу, жұмыстан шығарумен келіспеу, еңбек қатынастарын тиісінше рәсімдемеу, өндірісте денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу мәселелерін қозғады.

Есептік кезеңде мемлекеттің қатысуынсыз заңды тұлғалардың әрекетіне шағымдар түсті (3,4%). Өтініш берушілер жиі өз өтініштерінде екінші деңгейлік банктердің банктік қарыздар бойынша міндеттемелерді қамтамасыз ету есебінен кепілдік мүлікті өткізу бөлігіндегі әрекетімен келіспеушілігін білдірді.
Уәкілге асырауында кәмелет жасқа толмаған екі баласы бар жалғыз басты ана А.Д. кепілдік мүлікті банктік қарыз үшін өткізу туралы сот шешімін орындауды тоқтатуда көмек көрсету сұрауымен өтініші түсті.

«Kaspi Bank» АҚАймағамбетованың үйін өткізіп алу туралы сотқа арыз берді. Сот шешімімен банктің талабы қанағаттандырылды. Бұл арада бұл кепілдік мүлік аз қамтылған отбасы үшін жалғыз тұрғынжай болып табылады.

Өтініш берушіге жоғары тұрған сот инстанцияларының сот актісін қайта қарау тәртібі түсіндірілді.Өтініш мәлімет үшін сондай-ақ ҚР Жоғарғы сотына да жолданды.
Тіркеу, азаматтық алу, тұлғаны куәландыратын құжаттарды рәсімдеу мәселелері бойынша өтініштер өтініштердің жалпы санынан 3%-ды құрады. Көп жағдайда өтініш берушілер құжаттауда, жоғалған құжаттарды қалпына келтіруде, азаматтық тиестілікті анықтауда көмек сұрады.

Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталыққа П.В. қызы И.Е. мүддесінде Астана қ. көші-қон қызметі қызметкерлерінің әрекетсіздігіне шағымымен өтініші түсті.

И.Е., Қазақстан Республикасының азаматы, 2000 жылғы қарашада Германияға тұрақты тұру үшін кетті. Төлқұжаттың әрекет ету мерзімі аяқталғаннан кейін өтініш беруші Қазақстан Республикасының Германиядағы Елшілігіне төлқұжат алу өтінішімен жүгінді. Алайда, уәкілетті орган И.Е. атына төлқұжат беруден бас тартты, өйткені ол ҚР азаматтығынан Ресей Федерациясынан түскен өз өтініші негізінде шықты. Бұл кезекте, өтініш беруші атағандай, оның қызы Ресей Федерациясының аумағында бұрын сонды тұрмады.

Бұл өтінішті қарау шеңберінде тиісті сұраулар Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіне және Ішкі істер министрлігіне жолданды.

Уәкілетті органдар өткізген тексерістердің нәтижелері бойынша И.Е. ҚР азаматтығынан шығу туралы өтініш бермегені және Ресей Федерациясының азаматтығын алмағаны анықталды.Қазақстан Республикасының Халықты құжаттау қорында И.Е. құжаттарын әрекет етпейтіндердің қатарына ауыстыруға қатысты жіберілген техникалық қате жойылды.

И.Е. атына жаңа төлқұжат Қазақстан Республикасының Берлиндегі Елшілігіне жіберілді.
Есептік жылы Адам құқықтары жөніндегі Уәкілге мүгедектігі бар адамдардың құқықтары мәселелері бойынша 35 өтініш (2,8%) түсті, олар тұрғын-үй, мүліктік құқықтарды жүзеге асыруға, тиісті медициналық көмек көрсету, мүгедектік санатынан шығарумен келіспеуге, арнайы әлеуметтік қызметтерді ұсынуға қатысты болды.

Білікті заң көмегін алу мәселелері бойынша өтініштердің саны өтініштердің жалпы санынан 2,5%-ды құрады.

Әлеуметтік қамсыздандыру, соның ішінде зейнетақыны тағайындау және төлеу, әлеуметтік көмек көрсету мәселелері бойынша өтініштердің үлесі 2,2%-ды құрады. Шағымдарда әлеуметтік төлемақыны тағайындау, әлеуметтік көмек көрсету, арнайы әлеуметтік қызметтерді көрсететін орталықтарда тұру жағдайы, Семей ядролық сынақ полигонынан зардап шеккен азаматтарға қолдау көрсету және т.б. мәселелер қозғалды.

Өтініштердің 2,1%-ы ақпаратты алу құқығын іске асыру мәселесі бойынша түсті.

Омбудсменге қазіргі уақытта Қырғызстанда тұратын У.Г. Жамбыл облысының Қаратау қаласында орналасқан «Қазфосфат» ЖШС-нде жұмыс істеген мерзімде, зейнетақыны тағайындау үшін қажет болған еңбекақы туралы анықтаманы алуда көмек көрсету туралы өтінді.

АҚУ сұрауына Жамбыл облысының Мемлекеттік архиві сұралған мұрағаттық анықтаманы ұсынды.
Есептік жылы Уәкілге сот шешімдерінің орындалмауы туралы өтініштер түсті (2%). Азаматтар сот атқарушыларының әрекет етпеу, сот шешімдерінің ұзақ орындалмау фактілерін атады.

Сотталғандардың тұрғылықты жері бойынша жазасын өтеу құқығын іске асыру әлі де өзекті мәселе болып отыр, бұндай өтініштердің үлесі 1,9%-ды құрады.

Есептік жылы Адам құқықтары жөніндегі Уәкілге жер мәселелері бойынша 22 өтініш түсті (1,7%). Шағымдарында өтініш берушілер жер учаскелерінбергенде, құқық белгілеу құжаттарын рәсімдегенде, жер телімдерін мемлекет мұқтажына алғанда, жергілікті атқарушы органдардың әрекетімен келіспеушілігін, сондай-ақ жер даулары бойынша сот актілерімен келіспеушілігін білдірді.

Әйелдердің құқықтарын бұзу туралы өтініштер есептік жылы 1,4%-ды құрады. Әйелдерге қатысты тұрмыстық зорлық-зомбылықты қолдану және еңбек саласында кемсіту мәселелері аталды.

Тұтынушылардың құқықтарын бұзу туралы өтініштердің саны бұрынғы деңгейде қалды (0,9%). Азаматтар коммуналдық қызметтер үшін төлемақыны негізсіз алу, коммуналдық-тұрмыстық қамтамасыз ету бойынша міндеттемелерді орындамау мәселелерін қозғады.

Кәсіпкерлердің құқықтарын бұзу туралы өтініштердің саны өтініштердің жалпы санынан 0,6%-ды құрады. Уәкілетті органдардың салық салу бөлігінде әрекеттеріне, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың сауда орындарын ауыстыру бөлігіндеәрекеттеріне шағымдар түсті.

Есептік кезеңде Адам құқықтары жөніндегі Уәкілге ұлттық және тіл белгісі бойынша кемсітушілікпен байланысты өтініштер түсті (0,5%).

Адам құқықтары жөніндегі Уәкілге ағымдық жылы қолайлы қоршаған ортаға құқықты бұзу, жеке өмірге қол сұғылмаушылық, сөз еркіндігі, бейбіт жиналыстар еркіндігі мәселелері бойынша өтініштердің ең аз саны түсті.

Сондай-ақ, есептік кезең бойында Уәкілге өтініш берушілердің құқықтарын қалпына келтіруде көмек көрсеткені үшін алғысхаттар келді.
Құрметті Асқар Оразалыұлы!

Сізге Өскемен қ. Үлбі полиция бөлімі екі қызметкерінің заңсыз әрекетінен менің конституциялық құқытарым мен бостандығымды қорғағаныңыз үшін шын жүректен алғыс білдіремін.

У.
Рахмет! 
Менің құқығымды қорғап, айлығымды, қалған ақшаларымды алуға көмектескендеріңізге көп-көп рахмет! 

М.
Адам құқықтары жөніндеші Уәкілге, А.О. Шәкіровке және азаматтардың өтініштерімен жұмыс жөніндегі басқарманың қызметкері А.Б. Сапарғалиге алғыс білдіргіміз келеді.

Сіздің және Жоғарғы Соттың арқасында біз өз үйімізге қоныстандық.

Сізге және бізді әдеппен қарсы алған Сіздің қызметкеріңізге алғыс білдіреміз. Осындай тәрбиелі азаматтардың болғанына қуаныштымын. Біздің отбасымыз, мен, 2-топ мүгедегі, және инсульттан кейін төсек тартып жатқан менің анам Сізге алғыс білдіреміз. Көп рахмет!

Я.
Құрметті Асқар Оразалыұлы!

Смоленск облысындағы Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл Сізге Ресей Федерациясы азаматының Қазақстан Республикасындағы еңбек қызметін растайтын құжаттар бағытында көрсеткен көмегіңіз үшін шексіз құрметпен және шын жүректен алғыс білдіреді.

Адамның құқықтары менбостандықтарын қорғау саласында бұдан әрі жемісті ынтымақтастыққа сенім білдіреміз.