61
Сапалы абсорберлер ретінде 3-4 см биіктікте солярлы маймен толтырылған дроссельдік
сауыттар қолданылады. Əдетте газды бөліп алу кезінде анализдеу үшін қаныққан жəне
ерітілген ас тұзымен толтырылған шыны газометрді қолданады. Проба үшін қолданылған
газды тəжірибе ортасында алып тастайды немесе үздіксіз периодты режимде жүргізеді.
Реактор арқылы өткен ауа көлемін газдық сағаттар арқылы өлшейді. Термобу темір-
константандық немесе хром- алюминий
1 - сорап; 2 – шикізат өлшегіші; 3 – фарфорлы отырғызғыш; 4 - реактор; 5 - пеш; 6
- потенциометр; 7 - катализатор; 8 - термопара; 9 - тоңазытқыш; 10 - қабылдағыш, 11 -
абсорбер; 12 – газ сағаты; 13 - газометр.
2.5 сурет - Стационарлық қабатты катализатор қатысында каталитикалық крекингтің
зертханалық құрылғысы.
Тəжірибеге дайындық жəне оны жүргізу:
Тапсырмада шикізаттың берілу жылдамдығы жəне басқа да тəжірибе шартары
берілген. Жұмсалған катализатор шығынына байланысты берілген шикізат жылдамдығын
анықтайды,əдетте бір сағатқа 0.5-2 об.ч шикізат алады. Жұмыстың циклдық бөлігінің
ұзақтығы яғни шикізаттың үздіксіз периодты берілуі катализатор активтілігімен, сондай ақ
шайырлы құрамды шикізаттың берілу жылдамдығымен анықталынады. Өнеркəсіптік
қондырғыда стационарлық қабатты катализаторлы каталитикалық крекинг ұзақтығы 10
мин,ал зертханалық жағдайда ол минуттан сағатқа созылуы мүмкін,өйткені катализатор
регенерациясы техникалық қолайыз. Жалпы тəжірибе ұзақтығын анализ үшін сұйық зат
көлемі 200-350 мл ден кем болмауы,яғни цикл саны 1-2 тең болған жағдайда анықтайды.
Реактордағы температураны тəжірибеде көрсетілген санмен ұстап тұрады. Жұмысты
бастамас бұрын қабылдағыштар мен абсорберді өлшеп алады.
Бюретканы шикізатпен толтырады,насосты іске қосады,реакторға сəйкес трубканы
шикізатпен тройник тығынына дейін толтырады. Содан кейін шикізатпен қайта толтырып
деңгейді қайта реттейді. Егер тəжірибе кезінде катализатор регенерацияға ұшырамаса онда
катализатордан ылғалды алу керек. Ол үшін реакторды 300-350 с қа дейін қыздырады,ауа
көзін жоғарғы шығу трубкасымен жалғайды жəне катализаторды желдеткенде бастапқы
сəтіндегі су тамшыларынан реактордың төменгі жағы əбден кепкенше желдетеді. Содан
кейін схема бойынша аппаратты жалғайды. Жұмыс дəптерін келесі формаға келтіріп
дайындайды
Каталитикалық крекинг...................................................шикізаттың аты
Тəжірибе шартында берілген температура....................
Шикізаттың берілген көлемдік жылдамдығы...............
Цикл ұзақтығы..................................................................
Бірінші қабылдағыштың массасы,г................................
62
Дистиллятпен...................................................................
Бос қабылдағыштың........................................................
Дистиллятың массасы,г...................................................
Екінші қабылдағыштың массасы,г.................................
Дистиллятпен...................................................................
Бос қабылдағыштың........................................................
Дистиллят массасы,г.......................................................
Абсорбер массасы,г.........................................................
Тəжірибеден кейін...........................................................
Өскен абсорбер массасы.................................................
Алынған газ мөлшері,л....................................................
Реакторда температура берілген температурадан 5-10 с жоғары болса,онда тағы да
шикізат береді. Одан кейін тəжірибе температурасын ЛАТР арқылы реттейді. Шикізаттың
берілген сəтінен бастап əр 5 минут сайын жұмыс дəптеріне жаза бастайды. Шикізаттың
берілу ұзақтығы мен жалпы циклдың ұзақтығы жоғарыда айтылды. Шикізаттың берілуі мен
цикл аяқталғаннан кейін реактордағы қалған будан тазарту үшін азотпен кептіреді,
қабылдағыш пен абсорберді айырып оларды өлшейді, алынған газ көлемін білу керек.
Тəжірибе аяқталғаннан кейін материалдық баланс (сұйық затты айдағаннан кейін)
мына формада жазылады:
Алынған шикізат..........................................................
Алынды...................................................................100
Бензин 200 с дейін ......................................................
Жеңіл газойл 200-350
0
С...............................................
Ауыр газойл 350
0
С-тан жоғары..................................
Газ..................................................................................
Кокс...............................................................................
Шығын..........................................................................
Барлығы....................................................................100
Негізгі əдебиеттер 5 (150-160)
Қосымша əдебиеттер 3 (54-55)
Бақылау сұрақтары:
1. Крекинг процесіндегі катализатор рөлі
2.Катализатор регенерациясы дегеніміз не?
3.Шикізаттың берілген көлемдік жылдамдығы жəне оның өлшем бірлігі
4.Катализатор активтілігін қалай анықтайды?
5. Неліктен каталитикалық крекингке 300
0
С-тан жоғары температурада қайнайтын
фракцияны қолданады?
6 Зертханалық сабақ. Төмен октанды бензинді каталитикалық риформингілеу
Тапсырма:
1.Мұнай шикізатын өндіру кезіндегі каталитикалық риформинг процестерге мінездеме
Зертханада стационарлық қабатты катализатор қатысында төмен октанды бинзинді
риформинглеу.
2. Материалдық балансын құру
3. Зертханалық жұмысқа қортынды беру.
Негізгі жұмыс мақсаты өнеркəсіптік негізгі əдістер (экстракция, азеотропты айдау)
арқылы ароматты жоғарыоктанды бензин компоненті немесе таза ароматты көмірсутектер
алу. Ароматты көмірсутектер өндірісі үшін тығыз фракцияларды қолданады: бензол мен
толуол үшін 62-105 немесе 62-120°С; ксилолдар үшін 120-150°С. Құрамында платина,
сонымен қатар алюминийоксидті немесе цеолитті негізіндегі платина мен ренийі бар
