9 сыныпқа арналған металдар қасиеттері, шығу тарихы. Темір, хром металдары және олардың құймалары

• 9 сынып. Химия. Металдар.
• Мұғалімге арналған әдістемелік құралдар.

• 9 сыныпқа арналған металдар қасиеттері, шығу тарихы. Темір, хром металдары және олардың құймалары
• Дайындаған: химия,география пән мұғалімі:
• Рахметова Б.А.
• 2010-2011 оқу жылы

Мазмұны:

• Мазмұны:
• Металдардың физикалық қасиеті, периодтық жүйедегі орны.
• Металдар табиғатта таралуы Қазақстан экономикалық картасы.
• Темір, хром ,мырыш қосылыстары.
• Металдар адам өміріндегі маңызы, тарихи табылу кезеңдері, латынша атаулары.
• Металдар қасиеттері тест, Қ. Сәтбаевтың металдар туралы еңбектері.
• Темір және оның қосылыстар және қасиеттері, алынуы .

• Сабақтың міндеті:

• Металдардың
• физикалық
• қасиеттерін
• ажырата білу

• Металдардың
• химиялық
• қасиеттерін
• анықтай білу

• Металдардың
• табиғатта
• кездесуін
• есте сақтау.

• "Ой қозғау" сұрақтары:

• Мыс және мырыш металдарының периодтық
• жүйедегі орнын сипаттаңыз?
• 2. Мыс қандай металл?
• 3. Мырыш қандай металл?
• 4. Мыс пен мырыштың балқу температуралары?
• 5. Мыс қайда қолданылады?
• 6. Мырыштың қолданылуы?
• 7. Мыстың қандай қосылыстарын білесіз?
• 8. Мырыштың қандай қосылыстарын білесіз?
• 9. Мыс өндіретін кен орындар қайда орналасқан?
• 10. Мырыш өндіретін кен орындар қайда орналасқан?

• "Ой қозғау" сұрақтары:

• Мыс және мырыш металдарының периодтық
• жүйедегі орнын сипаттаңыз?
• 2. Мыс қандай металл?
• 3. Мырыш қандай металл?
• 4. Мыс пен мырыштың балқу температуралары?
• 5. Мыс қайда қолданылады?
• 6. Мырыштың қолданылуы?
• 7. Мыстың қандай қосылыстарын білесіз?
• 8. Мырыштың қандай қосылыстарын білесіз?
• 9. Мыс өндіретін кен орындар қайда орналасқан?
• 10. Мырыш өндіретін кен орындар қайда орналасқан?

• Мыс

• Мырыш

• "Ой қозғау" сұрақтары:

• Мыс және мырыш металдарының периодтық
• жүйедегі орнын сипаттаңыз?
• 2. Мыс қандай металл?
• 3. Мырыш қандай металл?
• 4. Мыс пен мырыштың балқу температуралары?
• 5. Мыс қайда қолданылады?
• 6. Мырыштың қолданылуы?
• 7. Мыстың қандай қосылыстарын білесіз?
• 8. Мырыштың қандай қосылыстарын білесіз?
• 9. Мыс өндіретін кен орындар қайда орналасқан?
• 10. Мырыш өндіретін кен орындар қайда
• орналасқан?

• Үй тапсырмасын тексеру.

• 183 бет №5
• 188 бет №6

• Тест тапсырмалары

• d – эелементтер қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді?
• а) оң в) теріс с) екі жақты
• 2. Cu2О қосылысында мыс қандай тотығу дәрежесін көрсетеді?
• а) +3 в) +2 с) +1
• 3. Мыстың балқу температурасы
• а) 10830С в) 13390С с) 15390С
• 4. Қай реакция жүрмейді?
• а) Zn+НСІ→ в) Сu+НСІ→ с) Ғе+НСІ→
• 5. Мырыш алу үшін қолданылатын тотықсыздандырғыш
• а) сутек в) көміртек с) көміртек оксиді
• 6. Мырыш гидроксиді әрекеттесуі мүмкін зат
• а) О2 в) НСІ с) NаОН
• 7. Мыс хлориді ерітіндісінде анодта бөлінетін:
• а) Cu в) СІ2 с) Н2
• 8. Ең қатты металл
• а) алюминий в) мыс с) хром
• 9. Тұз қышқылымен әрекеттеседі:
• а) темір в) сынап с) мыс
• 10. d - элементтерді табыңыз:
• а) Na,Zn,K,Са в) Cu,Mg,AI,К с) Zn,Cu,Fe,Cr

• Тест сұрақтардың жауабы:

• 1 а 6 в
• 2 с 7 в
• 3 а 8 в
• 4 в 9 а
• 5 а 10 с

• Ақпанның 12-сі

• Хром және темір қосылыстары

• Топтардың таныстыруы

• "Хром" тобы

• "Темір" тобы

• Жоспар:

• ■ Хром, темір металының периодтық жүйедегі
• орны
• ■ Хром, темір металдарының физикалық
• қасиеттері
• ■ Хром, темір металдарының алыну жолдары
• ■ Хром, темір металдарының химиялық
• қасиеттері
• ■ Хром, темір металдарының қолданылуы
• ■ Хром, темір өндіретін кен орындар
• ■ Хром, темір қосылыстары

• Периодтық жүйедегі орны

• Хром
• Сr

• қатары 4

• периоды 4

• рет.нөм. 24

• атомд.масса 52

• валент.2,3,6

• жер қырт.үлесі-0,03%

• VI топ

• қосымша

• рет.нөм. 26

• Темір
• Ғе

• атомд.масса 56

• валент.2,3

• VІІI топ

• қосымша

• жер қырт.үлесі-5,1%

• Физикалық қасиеттері:

• Хром Сr

• жылтыр

• ақ түсті

• балқу темп.1539'C

• p = 7,87 г/cм3

• күмістей сұр

• қатты

• Темір Ғе

• p = 7,2 г/cм3

• балқу темп.1855'C

• иілімді

• жылтыр

• Алу жолдары

• Хром Сr

• Темір Ғе

• Алюминтермия

• Сутектермия

• Cr2O3+ Al → Al2O3 + Cr FeO+H2→ H2O + Fe

• Химиялық қасиеттері:

• Хром

• Оттекпен

• галогендермен

• сумен

• қышқылдар

• оксидтер

• тұз

• Оксид+сутек газы

• Тұз+сутек газы

• Темір

• не

• тұздар

• Тұз+металл

• Қолданылуы

• Хром

• Қара
• металлургияда

• Бояулар
• әзірлеу

• Қаптамалар
• жасауда

• Электрлік
• құралдар

• Тері илеуде

• техникада

• құймалар

• Өндірісте

• Темір

• Кен орындары

• Хром - Ақтөбе обл.да
• Хромтауда
• Темір - Орт. Қазақстанда
• Солт.Қазақстанда
• Рудныйда

• Қосылыстары

• оксидтер

• негіздер

• тұздар

• Cr2О3
• ҒеО
• CrО3
• Ғе2О3

• Cr(ОН)3
• Ғе(ОН)2
• Ғе(ОН)3

• "Формуланы табу"

• Хром тобына Темір тобына
• W (К) –26,5% W(Ғе) –51,9%
• W(Cr) – 35,4% W(О) –45,3%
• W(О) – 38,1% W (Н) – 2,8%
• КхСrуОz -- ? ҒехОуНz -- ?

• "Кім жылдам"

• Cr →CrCI3 →Cr(ОН)2 →Cr(NО3)2 →Cr2(SО4)3

• Ғе →ҒеСІ2 →Ғе(ОН)2 → ҒеО →ҒеSО4

• Оқулықпен жұмыс

• Хром тобына 200 бет №6

• Темір тобына 194 бет №6

• "Кім жылдам"

• Cr →CrCI3 →Cr(ОН)2 →Cr(NО3)2 →Cr2(SО4)3

• Ғе →ҒеСІ2 →Ғе(ОН)2 → ҒеО →ҒеSО4

• Оқулықпен жұмыс

• Хром тобына 200 бет №6

• Темір тобына 194 бет №6

• Химия және адам

• шығармашылық тапсырма

• Химия ғажайып

• қызықты тәжірибе

• Жанартаудың атқылауы (Хром тобына)
• Шегенің мыспен қапталуы (Темір тобына)

• "Мені анықта"

• Мақал сөзде де металл жүреді,
• Металл қадірін халқым біледі.

• Ескі мата сөз болмас,ескі .......... біз болмас.

• Қойдың сүті - .....................

• От көмір жейді, тот ................ жейді

• Арпа бидай ас екен, алтын- .................. тас екен.

• Өнерлінің қолы алтын,өлеңшінің сөзі .......................

• Пәлен жерде алтын бар, барсаң ............. та жоқ.

• темір

• қорғасын

• темір

• күміс

• алтын

• мыс

• Үйге тапсырма

• “Хром, темір қосылыстары”
• реферат жазу
• 194 бет №4 есеп
• 200 бет №5 есеп

• Металдардың адам өміріндегі маңызы

“Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес” Қаныш Сатпаев

Металдардың табылу кезеңдері.

Алтын киімді адам

Металдардың халықаралық атаулары туралы

• Алтын(аурум) - жарқыраған таңғы арай түстес.
• Мыс(купрум) – Кипр аралы мысқа бай болғандықтан арал атымен аталған.
• Күміс (аргентум) – ақ түсті, жарық беруші.
• Темір (феррум) – латын тілінен аударғанда берік қамал дегенді білдіреді.
• Сынап (гидраргирум) – күмістей жылтыр сұйық, гидро деген су, аргентум деген күміс деп аударылады.
• Вольфрам (вольфрамум) – латын тілінен аударғанда қасқыр көбік.
• Платина (платинум) – латын тілінен аударғанда күміске ұқсас дегенді білдіреді.
• Бериллий (берилиум) – латын тілінен аударғанда тәтті. Конструкциялық бериллий ғарыш ісінде өте маңызды орын алады. Шойынға, болатқа қарағанда жеңіл, әрі мықты, әрі арзан.

МЕТАЛДАР - қосылыстарда тек қана оң тотығу дәрежесін көрсететін элементтер. Таблица

Өзіңді тексер.

• 1. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың пайыздық мөлшері.
• А) 90% Ә) 80% Б) 50%
• 2. Сілтілік Ме
• А) Li. Na. K.Rb. Cs. Fr. Ә) Li. Na.Ca. Mb. Al. Б) Na. K. Fr.Au. Al.
• 3. Жеңіл балқитын Ме
• А) Күміс, сынап, мыс. Ә) Сынап, цезий, галий. Б) Сынап , қорғасын, алтын.
• 4. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын Ме
• А) Ti. Ә)V Б) W
• 5. Негізгі топшаның Ме
• А) s.d элементтер Ә) p.d элементтер Б) s.p элементтер.
• 6.Қосымша топшаның элементтері.
• А) s.p Ә) d Б) p.d
• 7. Электр тогын ең күшті өткізетін Ме
• А) Күміс, мыс, алюминий. Ә) Мыс, титан, алюминий. Б) Күміс, алтын, хром.
• 8. Тез магниттелуге және магниттік қасиетін жоюға бейім Ме
• А) Марганец, Ә) Мыс Б) Темір.
• 9. 4 Al+ 302 - 2 Al2 O3 реакциясы бойынша 1 моль Al жанғанда неше моль Al.2 O3 түзіледі?
• А) 0,5 моль Ә) 2 моль Б) 1 моль
• 10. Қай элементке сәйкес келетің электрондық формула.
• 1s2 / 2 s 2 2 р 6 / 3 s 2 3 р 6 / 4 s 2
• А) Fr Ә) Ca В) K

Дұрыс жауаптар:

• 1. Ә 6.Б
• 2. А 7.А
• 3. Ә 8.Б
• 4. Б 9.А
• 5. Б 10.Ә

“Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес” Қаныш Сатпаев

Қ . Сәтбаев-Қазақстан металлургиясының дамуына баға жетпес үлес қосқан ғалым.Ол Үлкен Жезқазған,Ұлытау мыс минералды шикізат қорларын тұңғыш рет жан-жақты зерттеді.Ғалымның өлшеусіз еңбегінің құрметіне Қаратаудағы ванадий кенінен табылған бір минерал сатпаевит деп аталады.Қоғамның өндіруші күштерінің өркендеуі металл өндірумен тікелей байланысты. Ақыл-ой енбегі машина арқылы жүзеге асуда. Ғарыштық техника арқылы әлемдік денелер игерілуде. Қазіргі адам тіршілігі металдарды қолданумен тығыз байланысты.

Мазмұны:

• Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы

• Табиғатта таралуы

• Өнеркәсіпте алынуы

• Физикалық қасиеттері

• Химиялық қасиеттері

• Темірдің маңызды қосылыстары

• Қолданылуы

• Құрамында темірі бар қосылыстар

Электрондық формуласы:

• 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2

• 1s2

• 2s2

• 2p6

• 3s2

• 3p6

• 3d6

• 4s2

• Next

Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:

• Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
• Fe0 – 2e Fe2+
• Fe0 – 3e Fe3+
• Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.

• Back

Табиғатта таралуы

• Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл. Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
• Темір минералды сулардың құрамына сульфат (FeSO4) және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде кіреді.
• Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі.

Минералдың аты	Химиялық формуласы (негізгі құрам бөлігі)	Маңызды кен орындары
Магнетит	Fe3O4, (Fe2O3 ∙ FeO) (72 процентке дейін Fe болады).	Оңтүстік Орал (Магнитогорск), Курск магнит аномалиясы
Гематит	Fe2O3 (65 процентке дейін Fe болады)	Кривойрог аймағы
Лимонит	Fe2O3 ∙ nH2O (60 процентке дейін Fe болады)	Қырым (Керч кен орны)
Пирит	FeS2 (47 процентке дейін Fe болады)	Урал

• Nxt

Минералдар:

• Магнетит

• Гематит

• Лимонит

• Пирит

Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді бассейнінде және Орталық Қазақстанда орналасқан. Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.

• Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді бассейнінде және Орталық Қазақстанда орналасқан. Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
• Темір сульфат және гидрокарбонат түрінде минералды сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында да бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге әжептәуір бай табиғи шөгінділер кездеседі.
• Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.
• Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.

Өнеркәсіпте алынуы:

• Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:
• Пирометаллургиялық әдіспен:
• оксидінен тотықсыздандыру арқылы:
• Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O
• соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:
• Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe
• және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан-дыру арқылы:
• Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2

• Back

Физикалық қасиеттері:

• Темір – жылтыр, күміс түстес ақ металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу температурасы жоғары – 15390С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады. Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және микрофон мембранасын жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.

• Back

Химиялық қасиеттері:

• I. Жай заттармен әрекеттесуі:
• Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:
• 3Fe + 2O2 = Fe3O4

• Next

Ылғалды ауада тат түзеді:

• Ылғалды ауада тат түзеді:
• 4Fe + 2H2O + 3O2 = 4FeO(OH)
• Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:
• 2Fe + 3Cl2 = 2Fe3+ Cl3-
• Fe + S = FeS
• 3Fe + C = Fe3C

II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:

• II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:
• Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
• Fe + H2O = FeO + H2
• Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
• Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:
• Fe + 4HNO3(сұйық) = Fe(NO3)3 + NO + 2H2O
• Fe + H2SO4(сұйық) = FeSO4 + H2
• Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:
• Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu

• Back

Темірдің маңызды қосылыстары:

• Темір (ІІ) оксиді немесе (FeO) – негіздік оксид, оңай тотығатын қара ұнтақ, оны мына реакция бойынша алады:
• Fe2O3 + CO 2FeO + CO2
• Қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді:
• FeO + 2HCl = FeCl2 + H2O
• FeO + CO2 = FeCO3

• Next

Темір (ІІІ) оксиді Fe2O3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.

• Темір (ІІІ) оксиді Fe2O3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.
• І. Алынуы: 1) 2Fe(OH)3 = Fe2O3 + 3H2O
• 2) 3Fe + 2O2 = Fe3O4
• 3) 3Fe + 4HOH = Fe3O4 + 4H2
• ІІ. Химиялық қасиеттері:
• қышқылмен Fe2O3 + 3H2SO4 = Fe2(SO4)3 + 3H2O
• қышқылдық оксидпен Fe2O3 + 3SO3 = Fe2(SO4)3
• негізбен Fe2O3 + 2NaOH = 2NaFeO2 + H2O

• Next

Темірдің гидроксидтері

• Темірдің ІІ және ІІІ валентті оксидтеріне екі түрлі гидроксидтері сәйкес келеді.
• Fe (II) гидроксиді – ақ түсті, ал Fe (III) гидроксиді – қызыл-қоңыр түсті. Олар суда ерімейтін заттар.
• І. Алынуы. FeCl2 + 2NaOH = Fe(OH)2 + 2NaCl
• FeCl3 + 2NaOH = Fe(OH)3 + 3NaCl
• 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O = 4Fe(OH)3

• Next

Темірдің маңызды қосылыстарын анықтау:

• Fe+2 және Fe+3 иондарын сары және қызыл қан тұздарының көмегімен анықтайды.
• 3FeCl2 + 2K3[Fe(CN)6] = Fe3[Fe(CN)6]2 + 6KCl
• турунбул көгі
• 4FeCl3 + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 + 12KCl
• берлин көгі

• Back

Қолданылуы:

• Темір купоросы (FeSO4 ∙ 7H2O) – ағаш сүрлеуде;
• Fe3C – цементит шойында қолданылады.
• (NH4)2SO4 ∙ FeSO4 ∙ 6H2O – Мор тұзы, тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланылады.
• Fe(NH4)2 ∙ (SO4)2 ∙ 12H2O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қолданылады.
• Fe2O3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялық пісіруде қолданылады.

• Next

• Ат әбзелдері. Құрамы: темір,
• күміс және т.б.
• Ұзындығы 24 см.
• ХІ ғ-да жасалған.

• Next

Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы.

• Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы.

• Next

• Next

Балта.

• Балта.
• Ұзындығы – 16 см. ХІ ғасыр.

• Next

Темірден жасалған құлып.

• Темірден жасалған құлып.
• Ұзындығы – 8,5 см.
• ХІІ ғасыр.

• Next

• Next

Темірден жасалған әр түрлі қару-жарақтар.

• Темірден жасалған әр түрлі қару-жарақтар.
• Х – ХІІ ғасырлар.

• t

Темірден жасалған кілттер

• Темірден жасалған кілттер

• Back

Құрамында темір бар қосылыстар.

• Кальций силикаты
• және темір

• Хром және темір
• қосылыстары

• Темір, ванадий
• және т.б.

• Темір, марганец
• және стронций

• Темір және
• алюминий қосылысы

• Құрамында 9%-дық
• темірі бар қоспа

• Next

• Back

• Next

• Next

• Back

• Back

• Back

• Back

• Темірдің құймалары:

• Next

жүктеу 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: