Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

49

Реактордан шығатын газ - өнім қоспасы жылуалмастырғыштар мен тоңазытқыштарда

суытылып,  35  өнімдік  сепараторға  бөлінуге  жіберіледі.  35-ден  сутекті  газ  шығады,  ол  таза

сутекті  газбен  қосылып 46 адсорберде  цеолиттермен  құрғатылады  да 47 компрессордың

қабылдаушы желісіне түседі. Сығылған сутекті газ шикі затпен араластырылады.

Тұрақсыз  изомеризат  35-тен 36 жулуалмастырғышта 85-900С  қыздырылып 37

тұрақтандыру  колоннасына  түседі. 37 жоғарысынан  майлы  газ  шығады, төменінен –

ректификациялау блогына түсетін тұрақты изомеризат.

Изомерлеу катализаторы мезгілді - 5-6 айда 1 рет тотықтыру регенерациясына түседі.

Катализатордың регенерациясын платформинг қондырғысындағыдай сияқты жүргізеді.

I –шикі зат; II –жəңа сутекті газ; III - бутандар; IV- изопентан; V-изогексан; VI -

гексан; VII - көмірсутекті газ

1.15 сурет – Изомерлеу қондырғысының технологиялық жүйесі

Қондырғының технологиялық режимі:

Температура, °С:

реакцияның цикл басында...............................................380

цикл аяғында.....................................................................450

К-6.жоғарысы.................................................................... 82

Қысым, кгс/см²:

Р-1    реакторында.............................................................35

К-6    колоннада................................................................. 8,5

Шикі зат беру көлемдік жылдамдық, сағ-¹................…1,5

Пентанның бір өтуде айналу дəрежесі, % мас……....... 50

Материальный баланс. Б.қ.- 62°С  фракциясын изомерлеу қондырғысының

материалдық  балансы:

Түсті

Фракция б.қ.-62°С  ....................................100

Сутекті газ...................................................0,8

Соның ішінде сутек...................................(0,22)

Барлығы...................................................... 100,8

Алынды

Көмірсутекті газ......................................... 1,6

Сүйытылған газ.......................................... 16,8

Автомобиль бензинінің компоненті.........82,4

Оның ішінде:

изопентан фракциясы... ............................(53,4)

50

изогексан фракциясы... .............................(22,1)

гексан фракциясы... ...................................(6,9)

Барлығы.......................................................100,8

Негізгі əдебиеттер 1 [290-312]

Қосымша əдебиеттер  3 [263-283], 4 [215-227]

Бақылау сұрақтары:

1. Парафиндерді изомерлеуде қандай сипаттар негізгі болып саналады?

2. Изомерлеу катализаторларын айтыныз?

3. Қандай өнімдер жəне қандай сипаттармен алынады?

4. Неше секциядан изомерлеу қондырғысы тұрады?

5. Изомерлеу процесінің негізгі параметрлері жəне оның əсері?

15 Дəріс тақырыбы.  Мұнай (зауыт) газдарын өңдеу

            Пайда болуына байланысты газдар табиғи, ілеспе жəне жасанды немесе зауыт газдары

деп бөлінеді.

Бұл  дəрісте  жасанды  немесе  зауыт  газдардың  сиппаттамасы  жəне  өңдеу  жолдары

жайлы  айтылады. Газ  фракциялау  процестері  жасанды  немесе  зауыт  газдарынан  ерекше

төменмолекулалы  көмірсутектер  С-С (қаныққан, жəне  де  қанықпаған, нормалды  немесе

тармақталған) немесе олардың жоғары тазалық фракцияларың, жоғары октанды автобензин

компонентерін, бағалы  мұнайхимиялық  шикізатың, алкилдеу  процесінде  жəне  де

метилтретбутил эфир өңдірісте қолданыс табуда.

Көмірсутекті  газдардың  көзі  болып  мұнай  өңдеу  зауытында  АҚ  жəне  АВҚ  мұнайдан

бөлінген  газдар, мұнай  шикізатың  термодеструктивті  жəне  каталитикалық  процестерінде

бөлінген газ жəне бензинді тұрақтандырғанда бөлінген газдар жатады.

            

Химиялық  қасиетіне  байланысты  газдарды  қаныққан  жəне  қанықпаған  деп  бөледі.

Қанықпаған  қөмірсутекті  газдарды  біріншілік  жəне  гидрокаталитикалық (каталитикалық

риформинг, гидротазалау, гидрокрекинг) өңдеуде  алынады. Термодеструктивті  жəне

термокаталитикалық (каталитикалық крекинг, пиролиз, кокстеу жəне т.б.) өңдеуде қаныққан

көмірсутектің  құрамына  төменмолекулалы  моно-, анда-санда  нормалды  да  жəне  изо-

құрылым диолефиндер құрайды.

Қаныққан  жəне  қанықпаған  газдарды  қолдану  себебіне  байланысты  газ  өңдеу  зауытында

жеке өңдейді.

             Қаныққан газдарды фракциялауда келесі тар көмірсутекті фракциялар алынады:

-

метан-этанды (құрғақ газ), кейде  этанды – пиролиз  қондырғысында шикізат  есебінде

немесе  майларды  терең  депарафиндеу  қондырғысында  суықагент  ретінде

қолданылады;

-

пропан -  пиролиз  қондырғысында  шикізат  есебінде, сұйытылған  тұрмыстық  газ

жəне өндірісте суықагент ретінде қолданылады;

-

изобутан - алкилдеу  қондырғысында  шикізат  есебінде, жасанды  каучук  өндірісінде

қолданылады;

-

бутан – бутадиен  алуда  немесе  тұрмыстық  жағдайда  қолданатын  сұйытылған  газ

жəне автобензиндердің жіберу қасиетін реттеу үшін қосатын компонент;

-

изопентан – изопренді  каучук алуда шикізат жəне автобензиндерге жоғары октанды

компонент есебінде қолданылады;

-

пентан  фракциясы – пиролиздеу, изомерлеу  қондырғының  шикізаты. Кейбір

жағдайларда  пентандар  қоспасын  жəне  одан  ауыр  көмірсутектек  фракцияларды

бөлмей – газды бензин (газдан алынған бензин)  ретінде қолданылады.

51

  4 кесте – Ромашка  мұнайың  əртүрлі  өңдеу  процестерінде  алынған  газдардың  құрамы, %

масс

Өңдеу процестерінің газдары

Тұрақтандыру блогынан алынған

сұйытылған газдары

Компоненттер

АВТ

КР

ГО ДЗ

ЗК

П-з

КК

АВТ

КР

КК

ЗК

Сутек

-

5,50

-

0,40

16,00

2,50

-

-

-

-

Метан

2,65

12,50

34,00

32 50

34,40

11,00

-

-

-

-

Этилен

-

-

-

4,50

29,30

6,00

-

-

0,12

3,50

Этан

13,32

24,50

24,50

21,50

5,00

8,00

0,80

1,60

0,84

5,00

Пропилен

-

-

-

4,00

10,50

22,00

-

-

23 00

7,50

Пропан

41,29

32,00

20,50

15,00

0,20

12,50

21,70

46,90

7,89

6,60

Изобутилен

-

2,20

130

6,00

-

-

19,81

2,15

Н-Бутилен

-

-

-

4,40

1,20

14,00

-

-

18,81

6,60

Изобутан

8,02

11,00

21,00

7,00

-

14,00

14,80

26,20

17,47

12,90

Н – Бутан

24,50

14,50

8,50

0,50

4,00

48,20

21,10

4,14

15,50

Амилендер

-

-

-

-

-

-

-

3,07

13,25

Изопентан

5,05

-

-

-

-

-

8,10

2,20

4,43

2,10

Н-Пентан

3,27

-

-

-

-

-

3,50

2,00

0,90

11,50

Гександар

жəне одан

жоғары

1,90

-

-

-

-

-

2,90

-

0.06

13,00

Қоспалар

-

-

-

-

1,50

-

-

-

0,09

0,75

Қанықпаған  газдардан ГФҚ келесі фракциялар алынады:

-

пропан - пропиленді – полимерлеу  жəне  алкилдеу  процесінің  шикізаты,

нефтехимиялық өндірісте қолданылады;

-

бутан – бутиленді – полиизобутилен, метилэтилкетон, жасанды  каучук  өндірісінде

алкилдеу қондырғысының шикізаты;

-

этан-этиленді  жəне  пентан-амиленді  фракциялар, мұнайхимиялық  шикізаты  ретінде

қолданылады;

ГФҚ  алынған  көмірсутекті  газ  фракциялардың  сапасы  осы  мұнай  өңімдердің

техникалық жағдайына сəйкес келуі керек.

           Фракциялаудың алдында көмірсутекті газдарды ең бірінші тазалау блогына – күкіртті

сутегінен жəне ылғалдан тазалау.

Мұнай  жəне  газ  өңдеу  зауыттарында  көмірсутекті  газдарға  немесе  жеке  тар

техникалық  фракцияларға  бөлуде  көп  қолданыс  тапқан  физикалық  процестерінің  ішінде:

компрессиялау, ректификациялау жəне абсорциялау. ГФҚ осы процестер эртүрлі байланыста

комбинирленеді.

 Бөлуде нақты схеманы  таңдауда  температура, қысым, табақша  саны газ қоспасының

құрамымен, тазалық  талабы  жəне  алынатын  өнім  ассортиментіне  байланысты  болып

табылады.

МӨЗ  мұнайгаздарын  бөлуде  ə  типті  ГФҚ  қолданыс  тапқан. Олардың  ішінде

компрессия  жəне  конденсация  блогтары  кіреді: ГФҚ – ректификациялау, АГФҚ –

абсорбциялау – ректификациялау. 1.16 жəне 1.17 суретерде  ГФҚ  қаныққан  жəне  АГФҚ –

майлы газ жəне каталитикалық крекинг қондырғысындағы  бензинді тұрақтандыру блогынан

бөлінген газды  өңдеудің сызбанұсқасы келтерілген.