52
I - деэтанизатор; 2 - пропан колоннасы; 3 - бутан колоннасы; 4 - изобутан колоннасы; 5 - пентан
колоннасы; 6 - изопентан колоннасы; I - шикізат; II - құрғақ газ; III - пропан фракциясы; IV -
изобутан фракциясы; V-бутан фракциясы; VI - изопентан фракциясы; VII - пентан фракциясы;
VIII - С
6
фракция жəне одан жоғары
1.16 сурет – Газфракциялау қондырғының сызбанұсқасы (ГФҚ)
I - фракциялаушы абсорбер; 2 - тұрақтандыру колоннасы; 3 - пропан колоннасы; 4 - бутан
колоннасы; I – тазаланған майлы газ; II - тұрақсыз бензин; III – құрғақ газ; IV - пропан-
пропилен фракциясы; V -бутан-бутилен фракциясы; VI – тұрақты бензин
1.17 сурет - Абсорбциялы – газофракциялаушы қондырғының сызбанұсқасы (АГФҚ)
Негізгі əдебиеттер 1 [258-268]
Қосымша əдебиеттер 3 [263-283], 4 [215-227]
Бақылау сұрақтары:
1. Қаныққан жəне қанықпаған газдарды өңдегенде қандай өңімдер алуға болады?
2. Газ фракциялауда қандай процестер қолданылады?
3. Қаныққан газдарды өңдеудегі сызбанұсқа?
4. Қанықпаған газдарды өңдеудегі сызбанұсқа?
5. Табиғи, ілеспе жəне зауыт газдарының өңдеуінің айырмашылығы қандай?
53
2.3 Зертханалық сабақтарының жоспары
1 Зертханалық сабақ. Мұнайды сулы бумен айдау.
Тапсырма:
1.Атмосфералық қысымда мұнайды 62-120 жəне 120-200
о
С-де фракцияға бөлу
2.Материалдық баланс құру.
3.Қисық айдауды құру.
Əдістемелік ұсыныстар:
Мұнай өңдеу зауыттарының барлығында мұнайды жəне оның өнімдерін айдау міндетті
түрде жүргізіледі.
Біррет буланумен айдау. Бір рет булану немесе тепе-теңдік салмақтағы булану
менайдау дегеніміз бу мен сұйық фазалары тең қалыпта жəне бірдей температурасы бар
өнімдерді жоғарғы температурада бір реттен толық бөліп алу.Бір реттік булану процесі
процентпен белгіленіп-ББ қисығы деп аталады.Бір рет булану -% айналым координатта
құралған қисық бір рет айдау қисығы деп аталады.
Ректификациясыз сатылап булану мен айдау. Сатылы буланудың принципі будың
пайда
болуы
колбадан
немесе
кубиктан
шығып
флегма
түрінде
қайта
келмейді.Лабораториялық жағдайдағы айдау сатылы айдау булануға жақын,ол Вюрц жəне
Клейзин колбаларында жүреді.
Сатылы буланумен жəне ректификациялау жүретін айдау. Ректификациялаумен
айдау:айдаланатын қоспаның нақты компаненттерге бөлуде қолданады.
Лабораториялық колонкалармен əртүрлі насадкаларда кең таралған.
Вакуумда айдау. Вакуумда айдау бүкіл жүйенің температурасын төмендету жүреді .Ол
термиялық бөлінуден сақтандыру үшін қолданылады.
фракцияларды алуда.
Сулы бумен айдау. Су буда жəне вакуумда айдалатын сұйықтықтың қызып кетіп,
ыдырауы мүмкін. Мысалы майлы фракцияларын алуда,полимерлерден тазаланған ароматты
фракцияларын алуда,яғни алынатын компоненттерді ректификацияламай-ақ алынады.
Қондырғының құрлысы. Суды
қыздырып
ыстық
күйінде
сақтап
тұрады
буландырғыштағы змеевикті майлы шаммен үздіксіз қыздырып тұрады. 2. Буландың
қыздыру температурсы айдаумақсатына байланысты болады ; егер ауыр майлы
фракциаларды айдасада, онда температура 300-320
о
С , ал егер полимерден жеңіл
ыдырайтын ароматты фракцияларды айдасада онда бу қызуы 160-180
о
С температурадан
аспау керек. Себебі ол полимерлерге оңай ыдырайды.
Колбаға (3) буды жіберу алдында өнім 120-130
о
С-қа дейін қыздыру керек, будың
конденсациясыялануын пайда болдырмау үшін.Қысқышты (зажим) ашар алдында бу беру
жерінде сулы конденсаттың пайда болмауын тексеру қажет жəне оны 5 сызық бойынша
ағыздырып жіберу керек. Буды беру уақытында,əсіресе қызуын төмен температура кезінде
азбесті колба бөлінген бөлікті белгілі уақыт сайын қыздырып қою қажет.Айдауда бу
шығынының су конденсаты көлемімен анықтауға ьолады,ол жинағышта мунай өнмінің
астында жиналады,егер жинағышта белгі болса,онда айдау кезінде бу шығының жуықтап
бақылауға болады.
54
1-буландырғыш, 2-бу қыздырғыш, 3-айдау колбасы, 4-қабылдағыш, 5-конденсатты беру
сызығы, 6-термометір, 7-сақтандырғыш трупка.
Сурет 2.1 - Су буымен айдау қондырғысы
Бақылау сұрақтары:
1.Айдау проценті дегеніміз не?
2.Ректификациялық колннадан, насаткалы колонналардың айырмашылығы?
3. Вакуумның жəне сулы буын қажеттілігі (назначение?)
4. Азеотропты жəне экстрактивті айдау дегеніміз не?
5. ББ (бір рет булану) жəне (НКТ) нақты қайнау температурасы дегеніміз не?
2 Зертханалық сабақ. Автоклавтағы ауыр шикізаттың термиялық крекингі
Тапсырма:
1.Автоклавта мұнай қалдықтарының жеңіл крекингін өткізу.
2.Тəжірибенің матиралдық балансын құру.
3. Тəжірибені қорытыдылау.
Əдістемелік ұсыныстар:
Каталитикалық процестердің дамуына байланысты мұнайдың термиялық крекингтін
қолданылуы азая түсті. Қазіргі кезде термиялық крекинг өнімі болып қазан отын болып
табылады.Сондықтан бұл үрдістің шикізаты ретінде мазут жəне жартылай гудронболып
келеді. Бірақ ауыр заттың жеңіл крекингі (висбрекинг) əлі де қолданысын сақтапкеледі. Оны
өндірістік жағдайда 480-490
0
С жəне 2-3МПа-да өткізеді. Қалдық шикізаттың терең өзгеруі
кокспайда болуымен шектеледі. Ол бензиннің 3-7%(мас). Жеңіл крекингк бензинің октан
саны 60-65 мотор əдісімен жоғары емес ол тұрақсыз, сондықтан оған тотықтыруға қарсы
тұратын қысымды қажет етеді. Оны А-66 тауар бензині ретінде қолданады. Термиялық
крекинг газы 15-25% қанықпаған көмірсутектерді құрайды жəне оны «құрғақ» висбрекинг
кезінде газдың шығымы 2-5% құрайды. Висбрекинг процесінің негізгі қызығушылығын
туғызатын крекинг процесінің крекинг-қалдық шығымы мен сапасы. Сапасының негізгі
көрсеткіші-тұтқырлық болып табылады.
