Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

45 
Екінші типологиялық топ оқушылары да сыныпта айтарлықтай табысты 
оқиды.  Олар  негізінен  мұғалімнің  жаппай  түсіндірмесін  түсінеді,  оқылатын 
материалды естеріне жақсы сақтайды, бірақ педагогтың көмегінсіз қарапайым 
қорытындылар мен жалпылаулар жасауға қабілетті емес. Олардың ерекшелігі 
–  жұмыстың  барлық  түрлерін  орындау  кезінде  дербестігінің  аз  болуы,  олар 
мұғалімнің ынталандырушы және ұйымдастырушы көмегін қажет етеді. Бұл 
оқушылар  оларға  айтылған  құбылыстар,  заттар,  оқиғаларды  елестете 
алмайды.  Олар  зерттелетін  нысандардың,  құбылыстардың,  заңдылықтардың 
тікелей  бақылауын  ұйымдастыруды  қажет  етеді.  Заттардың  көмегімен 
көрнекіленген  жағдайда  ғана  тапсырманы  саналы  түрде  орындайды.  Сөздік 
тұжырымдалған мәліметтер оларда қажетті түсінікті қалыптастыра алмайды. 
Бұл  балалар  бірінші  топтың  оқушыларына  қарағанда  білімдерін  баяуырақ 
жинақтайды,  жұмыс  істеу  тәсілдерін,  оқу  іс-әрекеттер  алгоритмдерін 
баяуырақ меңгереді. 
Үшінші типологиялық топқа әр түрлі көмек түрлерін қажет ете отырып, 
бағдарламалық  материалды  қиындықпен  меңгеретін  оқушылар  жатады.  Бұл 
оқушылар  үшін  қайта  түсіндірілген  материалды  жеткіліксіз  түсіну  тән. 
Оларға  ең  бастысын  анықтау,  бөліктердің  қисынды  байланысын  орнату, 
екінші  кезектегі  қосымша  бөліктерді  бөліп  көрсету  қиынға  соғады.  Жаппай 
сабақтар  кезінде  олар  материалды  түсінбейді,  қосымша  түсіндіруді  керек 
етеді.  Олардың  ерекшелігі  –  төмен  дербестігі.  Пәндік-практикалық  қызметті 
ұйымдастыру,  көрнекі  құралдарды  пайдалану  оларда  толыққанды  білім 
қалыптастыруға  кепіл  бола  алмайды.  Байланыстарды,  қарым-қатынастарды, 
себеп-салдарлық  тәуелділікті  олар  түсінбейді.  Олар  тапсырмаларды 
орындауда жекелеген фактілерді, талаптар мен ұсынымдарды жадында ұстап 
тұрады, бірақ бұл саналы түрде мағынасын түсініп, есте сақталмағандықтан, 
балалар  ой  әрекеттірінің  және  тіпті  шынайы  іс-әрекеттердің  де  реттілігін 
бұзады, оқытылатын фактілердің мәнді және мәнсіз белгілерін шатастырады.  
Үшінші  типологиялық  топ  оқушылары  фразалық  сөйлеуді  меңгеруде 
үлкен қиыншылықтарға ұшырайды, сөздік қоры аз, терминологияны меңгеру 
өте баяу жүреді. Бұл оқушыларды оқыту мұғалім оларды пәндік-практикалық 
іс-әрекеттерге  үнемі  үйретіп  отырған  жағдайда  ғана,  жасалатын  нақты  іс-
қимылдардың,  болып  жатқан  өзгерістердің  мәнін,  маңызын  үнемі  оларға 
түсінікті түрде айтып отырған жағдайда ғана табысты өтуі мүмкін. 
Төртінші  типологиялық  топқа  оқу  материалдарын  өте  үлкен 
қиындықпен  меңгеретін  оқушылар  жатады.  Бұл  ретте  оларға  тек  фронталды 
оқыту жеткіліксіз. Олар көп мөлшердегі жаттығуларды орындауды, қосымша 
оқыту  әдістерін  енгізуді,  жұмыстарды  орындау  кезінде  тұрақты  бақылап 
тұруды  және  бағыттап  отыруды  қажет  етеді.  Белгілі  бір  шамада  өз  бетінше 
қорытынды жасау, өткен тәжірибесін пайдалану оларға қол жетімді емес. Кез 
келген  тапсырманы  орындау  кезінде  мұғалімнің  оқушыларға  бірнеше  рет 
анық  түсіндірмесі  керек.  Мұғалімнің  тікелей  кеңестер  түріндегі  көмегін  кей 

46 
оқушылар  дұрыс  пайдаланады,  кейбіреулері  мұндай  жағдайларда  да 
қателіктер жібереді. 
Бұл оқушылар өз жұмысындағы қателерді көрмейді, оларға қателіктерін 
анықтап  көрсетіп,  қалай  түзету  керектігін  түсіндіру  қажет.  Әрбір  келесі 
тапсырманы  олар  жаңа  тапсырма  ретінде  қабылдайды.  Білімді  механикалық 
түрде  қабылдап,  тез  ұмытып  кетеді.  Төртінші  типологиялық  топ  балалары 
үшін, әдетте, әрбір оқу пәні бойынша жеке оқу бағдарламасы жасалынады. 
Ақыл-ой кемістігі бар балаларды оқытудың арнайы жағдайлары 
Ақыл-ой  кемістігі  бар  балаларды  оқытудың  негізгі  міндеттері 
оқушылардың  танымдық  қызметіндегі  және  эмоциялық-ерік  өрісіндегі 
кемшіліктерді  барынша  еңсеру,  оларды  өздігінше  өмір  сүруге,  өндірістік 
еңбекке қатысуға, қазіргі заманғы қоғам жағдайында әлеуметтік бейімделуге 
дайындау болып табылады.  
Жалпы  білім  беретін  мектепте  ақыл-ой  кемістігі  бар  балаларды 
оқытудың анағұрлым дәл келетін жағдайлары арнайы сынып жағдайы болып 
табылады.  Арнайы  сыныптар  жеңіл  ақыл-ой  кемістігі  бар  оқушылар  үшін 
жеке сынып және орташа ақыл-ой кемістігі бар оқушылар үшін бөлек сынып 
құрылуы мүмкін. Бұл оқушыларды бір сыныпта біріктіріп оқытуға да болады. 
Арнайы  сыныпта  «Олигофренопедагогика»  мамандығы  бар  жоғары  білімді 
дефектолог мұғалім жұмыс істеуі қажет.  
Арнайы  сынып  жағдайында  ақыл-ой  кемістігі  бар  балаларды  мектепте 
оқытудың ұзақтығы: 
- бірінші сатысы – 0 (даярлық), 1-4-сыныптар;  
- екінші сатысы – 5-9-сыныптар.  
Егер мектепте бастауыш кәсіптік еңбекке дайындау үшін жағдай болса, 
онда 10-кәсіптік сынып ұйымдастырылуы мүмкін.  
Даярлық  сыныбына  ұйымдастырылған  мектепке  дейінгі  даярлықтан 
өтпеген  7-9  жастағы  балалар  қабылданады.  Даярлық  сынып  белгілері 
жағынан  ақыл-ой  кемістігіне  ұқсас  басқа  да  бұзылыстары  бар  (психикалық 
дамуының  тежелуі,  әлеуметтік-педагогикалық  қараусыз  қалған,  сөйлеудің 
ауыр  бұзылыстары)  балаларды  қате  қабылдаудың  алдын  алу  мақсатындағы 
диагностикалық  сынып  ретінде  де  қызмет  етеді.  Едәуір  даярланған 
оқушылардың оқуды 1-сыныптан бастауына болады. 
Жеңіл  ақыл-ой  кемістігі  бар  балаларға  арналған  сыныптардың  бірінші 
сатысында  ақыл-ой  кем  оқушының  тұлғасын  жан-жақты  психологиялық-
медициналық-педагогикалық  зерттеу,  білім  беру  процесін  ұйымдастырудың 
түрлері  мен  әдістерін  әзірлеу  мақсатында  оның  мүмкіндіктері  мен  жеке 
ерекшеліктерін анықтау жүзеге асырылады. 
Екінші  сатысында  балалар  жалпы  білім  беретін  практикалық  бағыты 
бар  пәндер  бойынша  білім,  әр  түрлі  бейіндегі  еңбек  дағдыларын  алады. 
Әлеуметтік бейімдеуге және кәсіптік еңбекке даярлауға назар аударылады. 
Оқу  процесі  оқушыларға  сараланған  және  жеке  тәсілдемені  қолдана 
отырып,  жүзеге  асырылады.  Саралау  тәсілінің  негізіне  ақыл-ой  кемістігі  бар