Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

5 
 ақыл-ой  бұзылыстары  бар  тұлғаларға  –  барлық  психикалық 
функцияларын  түзету  және  дамыту,  әлеуметтік  ортаға  бейімделу,  өзін-өзі 
жұмыспен қамтуға дайындау;  
қимыл-қозғалыс  аппаратының  бұзылыстары  бар  тұлғаларға  – 
толыққанды өмір сүруге қажетті барлық дағдыларды барынша меңгеру; 
сөйлеу  тілінің  ауыр  бұзылыстары  бар  тұлғаларға  –  сөйлесудің 
коммуникативтік дағдыларын меңгеру. 
Ерекше  білім  беруге  қажеттілігі  бар  балаларды  білім  беру  процесіне 
қосу үшін жалпы білім беру ұйымдары, физикалық және ақыл-ой дамуының 
кемістігі  бар  оқушылардың  даму  ерекшеліктерінен  туындайтын  арнайы 
міндеттерді  шешуге  дайын  болулары  керек.  Олардың  қатарына  келесі 
міндеттерді жатқызуға болады: 
-  мүмкіндігі  шектеулі  оқушының  даму  ерекшеліктерін  зерттеу,  білім 
беру  процесіне  қосудың  тиімді  түрін  таңдау,  арнайы  педагогикалық  қолдау 
мазмұнын анықтау; 
-  оқушылардың  компенсаторлық  (алмастыратын)  мүмкіндіктерін 
белсендіру,  тұлғаның  жан-жақты  дамуына  ықпал  ету  үшін  білім  беруге 
арнайы  жағдай  жасау,  оқу  –тәжірибелік  іс-әрекет  барысында  ағза 
органдарының 
сақталған 
функцияларын 
жұмылдыру, 
сенсорлық 
қабылдаудағы кемшіліктердің орнын толтыру; 
-  әлеуметтік  тәжірибесін  байыту,  дені  сау  адамдармен  бірлесе  қарым 
қатынас жасауға және коммуникативтік байланыс орнатуға дайындау, мәдени 
құндылықтар  мен  нормаларға
 
бейімдеу,  мәдени  өмірге  белсене  араласуға 
тарту; 
-  физикалық  дамуына  ықпал  ету,  жеке  гигиена  дағдыларын 
қадыптастыру,  салауатты  өмір  салтына  тәрбиелеу,  еңбекке  сүйгіштікке, 
дербестікке,  өз  әрекетіне  есеп  беріп,  бақылауға  үйрету  және  жүріс-
тұрысындағы ерік-жігер ұстамдылығын арттыру; 
- 
еңбекке  қабілеттілігін  зерттеу  мәліметтері  бойынша  жеке 
мүмкіндіктерін ескере отырып, еңбекпен оңалтуды жүзеге асыру, әлеуметтік-
тұрмыстық  бейімдеу,  оқытудың  барлық  деңгейінде  білім  берудің  бірыңғай 
ашықтығын қамтамасыз ету; 
-  сауықтыру  жұмыстарын  жүргізу,  даму  процесіндегі  бұзылыстардың 
қайталануының алдын алу, оқу еңбегін тиімді ұйымдастыру;  
-  білім  беруге  ерекше  қажеттілігі  бар  балалардың  оқу  сапасына 
мониторинг  жүргізу,  жалпы  білім  беру  жағдайында  оны  арттырудың  тиімді 
жолдарын қарастыру; 
-  әртүрлі  мүмкіндіктері  мен  қажеттіліктері  бар  балаларды  оқытудың 
арнайы  әдістері  мен  технологияларын  меңгерген  педагог  кадрларды 
дайындау; 
- ұжымда жағымды психологиялық климат орнату; білім беру кеңістігін 
ізгілендіру,  оқу  процесінің  барлық  қатысушыларының  арасында  түсіністік 
қарым-қатынас орнату. 

6 
1  Жалпы  тарау.  Жалпы  білім  беру  ұйымдарында  білім  беруге 
ерекше қажеттілігі бар оқушыларды оқытуды әдістемелік ұйымдастыру. 
 
Ерекше білім беруге қажеттілігі бар баланың сапалы білім алу құқығын 
қамтамасыз  ету  үшін  оның  арнайы  білім  алуға  ерекше  қажеттіліктерін, 
медициналық  және  әлеуметтік  қызметке  мұқтаждығын  нақты  және  жан-
жақты  зерттеу  керек.  Бұл  оның  оқу  процесіне  қосылуына  барынша  тиімді 
жағдай жасауға мүмкіндік береді.  
Баланың білім алуға ерекше қажеттілігін бағалау мамандардың кешенді 
тексеруінің  нәтижесінде,  диагнозы  анықталғаннан  кейін,  психологиялық-
медициналық-педагогикалық  консультацияда  (ПМПК)  жүзеге  асырылады. 
Бұл жұмыс келесі бағытта жүргізіледі:  
1)  медициналық,  әлеуметтік  қызмет  көрсету  мен  білім  алуға 
қажеттіліктерін анықтау және растау;  
2) баланы оңалтудың кешенді бағдарламасын жасау және жеке даралап 
оқыту бағдарын (маршрут) белгілеу. Оның құрамында:  
-  білім  қызметі  (оқу  бағдарламасының  типін  және  психологиялық-
педагогикалық қолдау мазмұнын анықтау); 
-  әлеуметтік  қызмет  (жәрдемақылар  және  жеңілдіктер,  техникалық 
көмекші құралдар мен өмір сүру ортасын бейімдеу, үйде қызмет көрсету және 
т.б.); 
-  медициналық  қызмет  (әртүрлі  мамандарға  тексерілу  және  емделу 
қажеттілігі, стационарда және т.б.) 
-  отбасына  қаржылай,  құқықтық,  әлеуметтік-психологиялық  көмек 
көрсету; 
3)  кеңес  беру,  үйрету  және  ата-аналарды  педагогикалық  түзету 
процесіне қатыстыру; 
4)  педагогтарға,  психологтарға  және  мектеп  ұйымының  басқа  да 
мамандарына  ерекше  қажеттілігі  бар  балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеуде 
кеңестік-әдістемелік көмек көрсету; 
5) психикалық даму мониторингі және білім беруде ерекше қажеттілігі 
бар 
балаларды 
медициналық-әлеуметтік-психологиялық-педагогикалық 
тұрақты қолдау. 
Арнайы  қызмет  түріне  қажеттіліктерін  анықтау  барысында  алдымен, 
оқыту 
және 
тәрбиелеу 
мәселелерін 
шешу 
барысында 
баланың 
қызығушылығына  басымдылық  беретін  ізгілік  қағидасы  басшылыққа 
алынады.  Сонымен  қатар,  бұл  қағида,  әр  баланың  өз  қабілетін  барынша 
дамытуына  уақытында  қажетті  жағдай  жасау  керектігін  білдіреді.  Бұл 
жағдайлар  инклюзивтілік  принципінің  негізінде  дамып  келе  жатқан  жалпы 
білім  беру  ұйымдарында  жасалады.  Ерекше  жағдайлар  қызметкерлермен, 
қаржылай,  материалды-техникалық  және  басқалай  мектептегі  білім  беру 
процесін  қамтамасыз  етуге  қойылатын  жалпы  талаптар  жүйесі  дегенді 
білдіреді.  Аталған  талаптарды  іске  асырудағы  кіріктіру  нәтижесі  болып 
табылатын  орта:  жалпы  және  ерекше  білім  алу  қажеттіліктерін 

7 
қанағаттандыратын,  арнайы  қажеттілігі  бар  оқушыларды  қосқанда  барлық 
білім алушыларға бідей физикалық және эмоционалдық тұрғыдан жайлы, ата-
аналарға  (олардың  заңды  өкілдеріне)  ашық,  балалардың  физикалық  және 
психологиялық  денсаулықтарын  сақтап  және  нығайтуға  кепілдік  беретін 
болуы қажет. Оларға келесі шарттарды жатқызуға болады: 
Бірінші шарт – оқыту процесін дараландыру және саралау  
Арнайы  білім  беру  қажеттіліктері  бар  оқушыларда  біліктілікті,  дағдыларды 
және  денсаулықтың  психо-совматикалық  резервін  меңгерудің  түрлі 
мүмкіндіктері  бар.  Жалпы  білім  беретін  мектептер  осы  айырмашылықтарды 
ескеру керек. Атап айтқанда, жалпы білім беретін ортаға балаларды енгізудің 
түрлі нысандарын қамтамасыз етуге қажетті: 
а)  қалыпты  сыныпта  оқыту  -  танымдық  қабілеттері  сақталған 
оқушыларға  арналған.  Олар  үшін  арнайы  білім  беру  бағдарламаларының 
қажеттілігі  жоқ,  тек  мұғалімнің  жеке  көмегі  керек  болуы  мүмкін.  Осы 
сыныпқа  ерекше  қажеттіліктері  бар  1-2  оқушыны  оқытуға  болады.  Мұндай 
сыныпта,  ауытқуы  жоқ  оқушыларды  оқытатын  білім  беру  саласындағы 
педагог  мамандар  сабақ  бере  алады.  Қажет  болған  жағдайда,  мұғалім, 
психологиялық-педагогикалық  қолдау  қызметінің  мамандарынан,  ресурс 
орталықтарынан қосымша кәсіби ақпараттар ала алады. 
б)  арнайы  сыныпта  оқыту  –  арнайы  жағдайлар  талап  етілетін  (арнайы 
бағдарламалар,  арнайы  әдістер  мен  оқыту  тәсілдері,  арнайы  жабдықтар  мен 
дидактикалық  құралдар,  психологиялық-педагогикалық  үздіксіз  қамқорлық) 
оқушыларға  арналған.  Бұл  сыныптарда  арнайы  педагогикалық  білімі  бар 
немесе  курстық  даярлаудан  өткен  мұғалімдер  жұмыс  істеуі  тиіс.  Оқытуды 
ұйымдастыру  арнайы білім беру  ұйымдарына  қойылатын барлық  талаптарға 
сәйкес арнайы оқу жоспары мен бағдарламалары бойынша жүргізіледі. 
Арнайы сыныптар бұзылыс түрлері бойынша сараланады  –  есту, көру, 
ақыл-ой  дамуы,  сөйлеу  тілінің  ауыр  бұзылыстары,  психикалық  дамуының 
тежелуі  бар,  тірек-қозғалыс  аппаратының  бұзылыстары.  Олар  контингент 
болған  жағдайда,  сонымен  қатар  ата-аналардың  балаларын  арнайы 
сыныптарда оқытуға ниеті болғанда ашылады. Бұл жағдайда барлық сабақтан 
тыс  іс-шаралар  (үйірмелер,  факультативтер,  спорттық,  тәрбиелік),  қалыпты 
сынып оқушыларымен бірлесе отырып жүзеге асырылады. 
Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар оқушыларды жалпы білім беру 
ұйымына  қосу  мүмкіндіктері  (түрлері)  білім  беру  жүйесінің  қолданыстағы 
нормативтік  құжаттарымен  бекітілген.
 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің 
2013  жылғы  17  мамырдағы  №499  қаулысымен  бекітілген  жалпы  білім  беру 
ұйымдары  (бастауыш,  негізгі  орта  және  жалпы  орта)  қызметінiң  үлгілік 
қағидаларының  18-тармағында  белгіленген:  «Ата-аналардың  немесе  өзге  де 
заңды өкiлдердiң мүдделерiн ескере отырып, жергiлiктi білім берудi басқару 
органдарымен  келісім  бойынша  білім  беру  ұйымдарында  даму  мүмкіндігі 
шектеулі  балалармен  дені  сау  балалардың  бірлесіп  оқитын  сыныптары  (бір 
сыныпта  даму  мүмкіндігі  шектеулі  екі  баладан  артық  оқытылмауы  тиіс) 
немесе  арнайы  білім  беру  ұйымдарының  үлгілік  қағидаларында  көрсетілген