Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi еуразия гуманитарлық институты

              265 

 

Длительное влияние французского, являвшегося государственным языком Англии в XI-

XV  веках,  родным  языком  правителей  и  основным  языком  в  проведении  столетней  войны, 

оставило  после  себя  широкий  пласт  заимствованной  лексики  в  английском  языке,  а  также 

изменения в орфографии и произношении. Примеры слов, пришедших из французского: justice, 

marriage, parliament, sir, bacon, judge и sovereign. 

Влияние  французской  культуры  на  английскую  примерно  совпадает  по  времени  с 

третьим  периодом  тюркских  заимствований  в  русском  языке,  вызванных  так  называемым 

татаро-монгольским  игом  или  Зависимостью  от  Золотой  Орды.  Заимствования  этого  периода 

связаны  с  деньгами  и  внутренним  устройством  государства:  атаман,  деньги,  караул,  ковш, 

кулак, курган и орда. 

В  период  научных  открытий  и  путешествий  исследователей  земли,  открывших  новые 

материки  и  острова  и  привозивших  с  собой  заморские  фрукты  и  драгоценности,  речь  людей 

наполняется  рассказами  тех  самых  моряков  о  другой  жизни.  Массовое 

пробуждение  интереса 

приносят  слова:

  bungalow,  coconut,  boomerang,  barbecue  и  cannibal  из  области  экзоцизмов  в 

повседневную  лексику.  Колонизация  же  Англией  тех  самых  стран  утвердила  эти  слова  в 

английском языке. 

В  русском  языке  тоже  начался  период  массовых  заимствований.  Развитие  науки 

притягивает латинские и интернациональные термины. Правление Петра I и его ориентация на 

Европу  привлекает  в  речь  заимствования  из  германских  языков,  в  особенности  из  немецкого. 

Большая  часть  заимствованной  лексики  относилась  к  ранее  не  известным  понятиям:  штаб, 

лагерь, ефрейтор, мольберт, галстук, и аппаратура. 

Ориентация  знати  на  французскую  культуру  приводит  к  тому,  что  русский  язык 

становится  менее  известным  для  детей  дворян.  Каналом  заимствования  всё  чаще  становится 

письменная  речь,  свидетельством  чему  стало  появление  слова  "конверт",  попавшее  в  русский 

язык через ошибку придворного писаря: перевернув u, он получил n. 

Развитие  американского  капитализма  повлекло  за  собой  вкрапление  в  английский  язык 

слов, появившихся уже в США: merger, downsizing, bottom line и blue chip. 

В XX-XXI веках английский и русский языки попадают в общий процесс взаимообмена 

лексикой,  вызванной  распространением  сети  Интернет  по  всему  миру.  Английские  слова, 

иногда  даже  не  новые,  а  получившие  второе  значение,  появляются  в  сети,  где  контроль 

информации  практически  невозможен.  SMS,  firewall,  email,  interface  и  toolbar  стали  настолько 

повседневными,  что  результаты  попыток  их  перевода  не  нашли  применения  ни  в 

профессиональной сфере, ни в повседневной речи. 

Таким  образом,  в  итоге  долгих  тысячелетних  процессов  развития  в  английском  языке 

насчитывается около 70% заимствований, тогда как в русском эта цифра колеблется между 10% 

и  20%,  хотя  важных  периодов  заимствований  в  русский  язык  было  количественно  больше,  и 

считается,  что  он  перенасыщен  заимствованиями  [4].  На  наш  взгляд,  связано  это  с  тем,  что 

периоды  влияния  на  английский  язык  были  длительными  и  успевали  смениться  несколько 

поколений,  благодаря  чему  слова  закреплялись  в  языке.  Периоды  влияния  на  русский  язык 

зачастую  не  превышали  три-четыре  поколения.  Кроме  того,  ни  один  язык  не  устанавливался 

государственным,  в  отличие  от  французского  в  Англии.  Языковой  пуризм  более  характерен 

русскоязычным  авторам:  противостоять  заимствованиям  в  Европе  было  практически 

невозможно, тогда как в отдаленной Руси этот процесс поддавался контролю. 

 

Литература 

1.  Ильиш Б.А. История английского языка. 

– 

М.:Высшая школа, 1968. – 420 с. 

2.  Арсеньева  М.Г.,  Балашова  С.П.,  Берков  В.П.,  Соловьева  Л.Н.  Введение  в 

германскую филологию. 

– 

М.: ГИС, 2000. – 314 с. 

3.   Костомаров В.Г. Языковой вкус эпохи. 

– 

М., 1994. – 320 с. 

4.  Антрушина  Г.Б.,  Афанасьева  О.В.,  Морозова  Н.Н.  Лексикология  английского 

языка. – М.: Высшее образование, Дрофа, 2000. – 287 с. 

              266 

 

А.С. Алекенова 

Астана қ. (Қазақстан) 

 

ТҮРЛІ ЖҮЙЕЛІК ТІЛДЕРДЕГІ АНТИМАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ ӘЛЕМ 

БЕЙНЕСІНЕ САЛҒАСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ 

 

Тіл  өз  алдына  тарихи  жинақталған  өмірдің  ұлттық  типін  қосатын  мәдениеттің 

формасын ұсынады. Тілдің кез келген құбылысын зерттеу барысында біз мәдениеттің ұлттық 

элементтерімен жолығамыз.  

Антимақал-мәтелдердің  ішкі  формасы  әлемнің  тілдік  бейнесі  ұғымымен  байланысты 

болып  келеді.  Әлемнің  тілдік  бейнесі  қандай  да  бір  халыққа  қатысты  ұғымдарды, 

көріністерді,  білімді  көрсететін  тілдік  белгілер  мен  тілдік  формаларды  білдіреді.  Бұндай 

жанамалық  қай  тілде,  қандай  түрде,  қандай  тіл  жүйесі  туралы  айтылып  жатқанына 

байланысты  белгілі  болады.  Әлем  бейнесінің  гносеологиялық,  аксиологиялық  аспектісі 

жағынан  қарастырғанда,  оған  қоса  тілдік  формасы,  құрылымы,  оның  семантикасы  туралы 

білімдерді қарастыруды қажет етеді. Дәл осы бірлікте ғана әлемнің тілдік бейнесінің астарын 

білу  қажет.  Кез  келген  тіл  әлемді  өзінше  түрлендіреді,  яғни  өзінің  тұжырымдамалау 

қасиетіне  ие.  Бұл жерден  әрбір  тілдің  өзінің  әлемнің  бейнесі  бар  екенін,  тілдік  бірліктердің 

осы  бейнеге  байланысты  айтылым  мазмұндарын  құруға  міндетті.  Әлемнің  тілдік  бейнесін 

құруда  мақал-мәтелдер  мен  антимақал-мәтелдердің  алатын  орны  ерекше.  Олар  –  «халық 

өмірінің  айнасы».  Антимақал-мәтелдер  белгілі  бір  тілдің  халықтың  мәдени-тарихи  салт-

дәстүрлерімен,  ғасырлар  бойы  жинақталған  тәжірибесімен  тығыз  байланысты.  Олар  әлем 

бейнесін ашатын нысан белгілерін қоса отырып, үлкен дескриптивті жағдайды көрсетіп, оны 

бағалап және оған деген қатынасын айқындайды [1]. 

Реалиялардың  ұлттық-мәдени  ерекшеліктері  мен  тілдік  жүйе  көрінісі  антимақал-

мәтелдерді 

салыстырудың 

жалпы 

ішкі 

формасында 

көрініс 

табады. 

Көптеген 

зерттеушілердің 

пікірінше 

лингвоелтанымдық 

ақпарат 

фразеологизмдердің 

ішкі 

дәлелдемелерінде  жатады  [2].  Әлемнің  антимақал-мәтелдік  бейнесін  қарастыра  отырып,  біз 

әр  тілге  қатысты  мәдениетін,  тарихын,  халықтың  тұрмыс  жағдайын,  дінін,  қоғамдық  және 

саяси өмірін, мәдени құндылықтарын аша аламыз.  

Осылайша,  антимақал-мәтел  –  берілген  тілдің  ерекшеліктерін  ғана  айқындап 

қоймайды, тілдің ең спецификалық, өзіндік белгіленген құрамдас бөлігі болып табылады.  

Зерттеу жұмысында алынып отырған төрт тілдергі (қазақ, орыс, ағылшын және неміс) 

антимақал-мәтелдерді  талдай  отырып,  олардың  әрқайсысы  сол  тілдегі  әлем  көрінісімен 

анықталатындығын  байқаймыз.  Әлемнің  көрінісі  ғасырлар  бойы  жинақталған  тәжірибе 

арқылы  көрініс  табады.  Антимақал-мәтелдер  сан  алуан  тақырыптарды  қозғайды,  мысалға: 

жанұя, еңбек, махаббат, достық, туған жер және т.б. 

Гносеологиялық жағынан қарағанда қазақ тілі – түркі тілдердің қатарына жатса, орыс 

тілі  –  славян  тілдеріне,  ал  ағылшын  және  неміс  тілдері  –  герман  тілдеріне  жататыны 

бәрімізге  мәлім.  Сол  себепті  де  ағылшын  және  неміс  антимақал-мәтелдері  семантика 

жағынан ұқсас болып келеді.  

Мағынасы  жағынан  ортақ  болып  келетін  мақалдың  төрт  тілде  қалай  берілгендігін 

талдап  көрелік.  Мысалы:  қателеспейтін  адам  болмайды  мағынасындағы  мақалы:  қазақ 

тілінде  «Қате  баспайтын  қадам  болмайды,  қателеспейтін  адам  болмайды.»,  орыс  тілінде 

«Человеку  свойственно  ошибаться.»,  ағылшын  тілінде  «To  err  is  human.»  болса,  ал  неміс 

тілінде «Irren ist menschlich.». Көріп отырғанымыздай, төрт тілде де бір мағынаны білдіреді, 

яғни адамға қателесу тән, адам қате жасаудың нәтижесінде сабақ алып, оның соңында үлкен 

жетістікке  жетеді  деп  түсіндіріп  жатады.  Дәл  осы  мақалдың    қазақ,  орыс,  ағылшын  және 

неміс 

тіліндегі 

антимақал-мәтелге 

айналу 

жолу 

қарастыралық. 

Кестеден 

көріп 

отырғанымыздай қазақ тілінде айтарлықтай өзгеріске ұшырамады, мақалдағы семантикасын