Қазақстан республикасы білім және ғылым министірлігі

157 
 
 Оқу  процесінде  оқушылардың  техникалық  қабілетін  дамытуда,  оларды  теориялық  
білімдерін іс жүзінде қолдана білуге үйретуде, алған нәтижелер мен анықтаған мәселелерін 
талдауда графиктік есептерді шығару тиімділігіне баса назар аудару қажет. Оқушылар ӛздері 
есептеу нәтижесінде алған графиктерін қадағалай отырып, ол нені түсіндіретінін ұғатындай  
дәрежеге  кӛтерілуі    керек.  Графиктік  есептерді  шығаруда  қарастырылатын  физикалық 
шамалар арасындағы функциялық тәуелділікті түсіну оқушылардың оны игеру дағдыларын 
дамытады. 
Оқушылардың есеп шығаруға қызығушылығын арттыру үшін есептерді таңдай, талдай 
білудің  де  маңызы  зор.  Кинематика  бӛлімінің  материалдарын  оқығанда  бірқалыпты  және 
бірқалыпты  айнымалы  қозғалысты  сипаттайтын  физикалық  шамалардың  арасындағы 
функциялық  тәуелділіктерді  графиктік  кескіндей  білуге  үйрету,  сол  қозғалыс 
заңдылықтарын  терең  түсінуге  мүмкіндік  береді.  Сондықтан  осы  тақырыпты  ӛткенде 
графиктік  есептер  шығарудың  маңызы  зор.  Есептерді  алдымен  ӛте  қарапайым 
заңдылықтарды  сипаттайтын  функциялық  тәуелділіктер  графиктерінен    бастап  шығарған 
жӛн, яғни ең оңай есептерден бастаған жӛн. Оқушылар осындай есептерді шығаруға үйреніп, 
дағдыланған  соң  күрделі  есептерді  шығаруға  кӛшуге  болады.  Қорыта  айтқанда  физикалық 
есептерді  шығара  білу,  физикалық  заңдылықтарды  терең  түсініп,  оны  практикада  қолдана 
білуді игеру болып табылады. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.  Балаш В.А.  Задачи по физике и их решения, М.: Просвещения, 1983 г. 
2.  Цедрик М.С. Сборник задач по курсу общей физики. М.:, Просвещения, 1989 г. 
3.  Құдайқұлов  М.        Жаңабергенов  Қ.  Орта  мектепте  физиканы  оқыту  әдістемесі. 
Алматы.: Рауан, 1998 г.  
4.  Под. ред. В.П. Орехова, А.В. Усова Т. ІІ. Методика преподавания физики. М.: Дрофа  
2002. 
5.  Бузаубакова  К.Ж.  «Инновационная  педагогическая  технология  как  средство 
формирования познавательных интересов учащихся на уроках физики» Алматы.: «Жазушы», 
2006г. 
6.  Бұзаубақова К.Ж. Инновациялық педагогика негіздері. Алматы.: «Білім»,  2009ж 
 
Аннотация
 
Мақалада  кинематика  тақырыптары  бойынша    графиктік  есептердің  түрлері  мен  оны 
шығарудың әдістемелік ерекшеліктері қарастырылған. 
Аннотация 
В данной статье рассматривается виды графических задач и особенности решения графических 
задач по теме кинематика. 
Annotation 
This  article  discusses  the  types  of  graphic  objects  and  features  of  the  graphic  solution  of  problems 
relating to the kinematics. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

158 
 
ӘОЖ 517.Б.28                                                                                                                       
 
БІР САЛДАРДЫҢ ТӚҢІРЕГІНДЕ СТАНДАРТ ЕМЕС ЕСЕПТЕРДІ  ҚҦРАСТЫРУ 
ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ 
 
Сағымбеков Ә.Т., Баулыбаева Б.А., Мҧсабекова З.Е. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Қазіргі  уақытта  орта  мектептердің  негізгі  міндеттерінің  бірі  –  оқушылардың 
математикалық  ойлау  қабілетін  дамыту  жолдарын  шешу  болып  табылады.  Оқушылардың 
математикалық  ой-ӛрісін  дамыту  жолдарының  бірі  –  стандарт  емес  есептерді  құрастырып, 
олардың  шешу  әдістемелерін  кӛрсете  білу.  Стандарт  емес  есептер  оқушылардың 
математикалық ойлау қабілетін дамытады, ойлауға жетелейді және де есепке деген ынтасын, 
қызығушылығын арттырады. Стандарт емес есептер оқушылардың есепті үйреншікті жолмен 
шығара салуына мүмкіндік бермейді. Стандарт емес есептер – оқушылардың математикалық 
ой (ӛрісін дамытудың негізгі құралы болып табылады. 
Енді біз бір салдардың тӛңірегінде стандарт емес есептер құрастырайық. 
Салдар.  Табандары  бірдей  және  биіктіктері  бірдей  үшбұрыштардың  аудандары  тең 
шамалы (Сурет 1).
 
 
l
1 
// l
2
. ABC,  ABC
1
 және ABC
2
 үшбұрыштарының табаны 
a, ал биіктігі h.  
Салдар бойынша S
∆ABC
 = S
∆ABC1
= S
∆ABC2 
= ... болады. 
 
 
Енді  осы    салдардың  ізімен  стандарт  емес  есептер 
қарастырайық.
 
 
Берілгені:  ABC – тең бүйірлі үшбұрыш, АВ=АС.  
АС- теңдей 4 бӛлікке бӛлінген.  
S
∆KLM
=10 cm
2
. 
Табу керек: S
∆ABC
 =? 
 
 
 
 
Шешуі: K мен N-ді қоссақ (Сурет 3) АКС үшбұрышының 
ауданы  (S
∆AKN 
=S
∆KMN 
=S
∆KLM 
=S
∆KCL
)  тең  4  үшбұрыштың 
қосындысына 
тең 
болады 
(салдар 
бойынша). 
Яғни,  
S
∆AKC
=4S
∆KLM
=4·10=  =40cm
2
.  Ал,  ABC  үшбұрышы  тең  бүйірлі 
болғандықтан, S
∆ABC
 =2·S
∆AKC
 =2·40=80cm
2
. 
 
 
     Берілгені: АВС – кез келген үшбұрыш (Сурет 4) 
АВ-қабырғасы тең  3 бӛлікке, ал ВС  
қабырғасы тең 4 бӛлікке бӛлінген. 
S
∆ABC
=150cm
2
   
Табу керек:  S
∆EFK
=? 
 
 
 
 
 
Сурет 1 
Сурет 2 
Сурет 3 
Сурет 4 

159 
 
Шешуі:  Е  нүктесімен  D    және  С  нүктелерін  қосайық 
(Сурет  5).  Сонда  аудандары  ӛзара  тең  4  үшбұрыш    шығады 
ЕВС үшбұрышының ауданы АВС үшбұрышының 
3
2
 бӛлігіне 
тең  (салдар  бойынша).      Демек,  S
∆ЕВС 
= 
3
2
S
∆ABC
=
3
2
·150=100cm
2
.Ал, S
∆ЕFK 
=
4
1
S
∆EBC
=1\4·100=25cm
2 
 
 
 
Берілгені:  АВС – кез  келген үшбұрыш  (Сурет 6) 
AN=8cm, EC=4cm, FC=1\4 AC. 
Табу керек: S
∆EFC
=?  
 
 
 
Шешуі:      Е  нүктесін 
А,L  және  М  нүктелерін  қосайық       
(Сурет  7)    Сонда  АЕС 
үшбұрышы шығады. 
2
16
2
8
4
2
cì
AN
EC
S
AEC






. 
Ал, 
S
∆EFC
=1\4S
∆AEC
 
Ӛйткені, 
S
∆AEL
=S
∆LEM
=S
∆MEF
=S
∆EFC 
(Салдар бойынша). 
Демек, S
∆EFC
=1\4 S
∆AEC
=1\4·16=4cm
2
. 
 
 
Берілгені:  АВС – кез келген үшбұрыш (Сурет 8). 
AN=10cm, DC=4cm, AL=LM=MK=KC 
Табу керек: S
∆ADL
=? 
 
 
 
 
 
Шешуі:  (Сурет  9)  ADC  –  үшбұрышының  ауданын  тапсақ 
жеткілікті.  
2
20
2
10
4
2
cì
AN
DC
S
ADC






 
Ал, ADC- үшбұрышының ауданы – аудандары 
тең 4 үшбұрыштың қосындысына тең. 
Демек, S
∆ADL
=1\4 S
∆ADC
=1\4·20=5cm
2
 болады.  
 
 
 
 
Сурет 5 
Сурет 6 
Сурет 7 
Сурет 8 
Сурет 9