Президент Н. А. Назарбаевтың жолдауында Төртінші өнеркәсіптік революция дәуіріне, технологиялық, экономикалық және әлеуметтік салалардағы терең және қарқынды өзгерістер кезеңіне қадам басып келеді

Кассир (1)

Менеджерлер - 2

Жарнама бөлімі (1)

Сурет 3. «Zhana-Talap» туристік фирмасы қызметкерлерінің штаты.

Туристік рынок, ішкісі болсын, халықаралық болсын, - ең бәсекелесті рыноктардың бірі. Туристерді тарту үшін қатаң бәсекелестік күрес жүреді, ол жеке елдер арасындада, елдің өзінің ішінде - региондар, қалалар, қонақ үйлер, қызмет көрсетуші кәсіпорындар және туристік фирмалар арасында. Қатал бәсекелестік жағдайында маркетингтің анық бағдарламасын әзірлеудің маңызы зор болып табылады және оның нақты шараларын бізге жүзеге асыруға, рынокты зерттеуден бастап, турөнімді жасау мен оны рынокта жылжыту бойынша мақсатты бағытта әрекет жасауға көмектеседі. Қазіргі кезде маркетинг маңызды бөлімдерінің бірі болып табылады, ол жарнамалық – ақпараттық жұмыстың үлкен ролін атқарады. Психология, социология, эстетика және басқа ғылымдар саласындағы жаңа табыстарды қолдана отырып, жарнама соңғы жылдары өте қуатты индустрияға айналды.

«Zhana-Talap» турфирмасындағы жарнамалық – ақпараттық қызмет екі деңгейде жүзеге асады:

- Әлеуметтік желілерді пайдалана отырып жарнама жасау;

- Баннерлер, газет журналдардағы жарнама, сауалнамалар және т.б.)

Туризмдегі жарнамалық қызмет, оның ішінде қазақстандық, қатаң реттеледі. Мемлекет туристік фирмалар жарнамасына ерекше талап қояды. Туристік фирмаларға жарнамалық жарияламаларда көрсетілген, баяндалған ақпараттардың сенімділігі үшін жауапкершілік артылады. Өнім туралы ақпарат нақты және объективті болуы қажет. Соңғы талап өте маңызды, өйткені көптеген елдерде, оның ішінде Қазақстандада, тұтынушылар құқығын қорғау туралы заң қабылданған. Сондықтан жарнамада көрсетілген ақпараттың нақты көрсетілетін қызметтен айырмашылығы болған жағдайда, турфирадан сәйкес өтемді талап етуге, ал төленбеген жағдайда сотқа беруге құқығы бар.

Жарнамалық бағдарламаны әзірлеудегі бірінші қадам – жарнаманың мақсатының қойылымы. Жарнамалық мақсат – белгілі бір уақыт кезеңі ішінде, белгілі бір мақсатты аудиторияға қатысты орындалатын, анықталған коммуникациялық міндет. Өткізілімді кеңейтуге әзірленетін жарнаманың мақсаты – мақсатты рыноктағы жаңа қызметтер мен маркалар туралы біліктілік жасау.

«Zhana-Talap» фирмасында жарнама бюджетін есептеу келесідей түрде жүргізіледі:

Жарнама мақсатын анықтап алып, фирма жарнамалық бюджет орнықтырады. Бюджетті құрастыру кезінде кейбір факторлар ескерілуі керек: туристік өнімнің өмірлік циклінің сатысы – жаңа тауарлар жарнамаға жұмсалатын көп қаражатты керек етеді, тұтынушыға түсінікті болуын және одан қайтымды реакцияны алу үшін. Кемелдік сатысына көтерілген тауарлар сату көлемімен салыстырғанда жарнамаға аз қаражат талап етеді; рыноктық үлес – үлкен рыноктық үлеспен қызмет үшін, әдетте, үлкен жарнамалық шығындар қажет болады.

Рынокты жеңіп алу немесе бәсекелес рыногінің үлесін жеңіп алу бар рыноктық үлесті қолдауға қарағанда үлкен жарнамалық бюджетті талап етеді; бәсекелестік және бөгеуілдер – көптеген бәсекелестер мен күшті жарнамалық қолдау бар рынокта сауда маркасы көбірек жарнамалануы керек, ол рыноктың жарнамалық шуының ішінен естілуі керек; жарнамалану жиілігі - бұл сол сияқты жарнама бюджетімен анықталады, сауда маркасы туралы жарнамалық жариялама қаншалықты көп қайталанса, соншалықты бюджет жоғары; тауардың саралануы - өз тобындағы басқа қызметтермен барынша ұқсас қызметтер үшін, күшті жарнама ерекшеленуге көмектесуі және оны дараландыруы керек, егер оның ерекшелігі бәсекелес тауарлардан маңызды болса, жарнама осы ерекшеліктерді тұтынушыға жеткізуі керек.

Бәсекелестердің шығыны деңгейінен шыға отырып – бәсекелестер деңгейімен шығынды салыстыру. Компаниялар бәсекелестер жарнамасын бақылайды немесе саладағы шығын деңгейі бойынша мәліметтерді жарияламалардан алады немесе сауда ассоциацияларынан, содан соң сала бойынша орташа шамадан шыға отырып өздерінің бюджеттерін орнықтырады. Бұл әдістің пайдасына екі аргумент бар: бәсекелестер бюджеттері саланың ұжымдық ойын білдіреді және бәсекелестердің салыстырмалы шығындары жарнамалық соғысты болдырмауға мүмкіндік береді. Бірақ, өкінішке орай, бұл екі аргумент сенімсіздеу. Жылжытылуға компания қанша қаражат жұмсауы керек екенін бәсекелес жақсы біледі деп есептеуге ешқандай негіз жоқ. Компаниялар әртүрлі, жәнеде әрқайсысының жарнама мен тауардың жылжытылуында өздерінің ерекше қажетсінулері бар.

2.2 «Zhana-Talap» туристік қызметіндегі элементтерін және экономикалық көрсеткіштерін талдау

«Zhana-Talap» турфирмасында Қазақстандағы танымал санаторияларына бастап тур ұйымдастырады. Туризм арқылы емдеу - өндірісте және өндірістік емес мәселелерін шешеді ал енді осыған «Zhana-Talap» турфирмасының экономикалық көрсеткішерінің талдауын қарастырайық:

«Zhana-Talap» турфирмасы «Тимбилдинг» - коммандалық ойындарды ұймдастырады, сонымен қатар сан қырлы коорпоративтік квесттер ұйымдастырады.

Егер ұжым - бұл қолайлы атмосферасымен пікірлестердің біріккен командасы болса, ұйымның жетістікке жету мүмкіншілігі көп. Ұжымдағы жақсы көңіл-күй бір қарағандай емес, үлкен ролді атқарады. Сондықтан, қызметкерлердің қарым-қатынасы мен жұмысы сапасын жақсартуға көмектесетін жақсы тренинг, - өте жақсы басқару құралы. Топтағы қарым-қатынастарды жақсартудан басқа, тимбилдинг – қызметкерлердің жеке қасиеттерін - қандай мүмкіндіктері бар екенін, күрделі жағдайларда өздерін қалай ұстайтындарын білуге көмектесетін өте жақсы тәсіл.

Қазақстанның кез келген аймақтарына аң аулап көңіл көтеруге мүмкіндік бар. Мысалы: Марал Шығыс Қазақстан облысының дала және шөлді учаскелерінен басқа аумақтарының бәріне таралған. Сауыр жоталарында және Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркі орналасқан Катонқарағай мен Күршім аудандарында маралдың мекендеу тығыздығы өте жоғары. Ол аймақтың табиғаты жабайы және оған жету оңайға түспейді, аң аулау көбінесе атпен бірнеше күндік экспедиция түрінде жүргізіледі. Базалық лагерьдің аңшылары атпен ұзақтығы 1 күннен 8 күнге дейін болатын радиустық экспедициялар жасайды, флайкэмптерде түнейді.

Келесі ол, жарнамалық бағдарламамен көзделетін мақсаттар мен міндеттерден шыға отырып – бюджеттің жылжытылу бағдарламасының мәселелері мен мақсаттарына сәйкестігін анықтау әдісімен оны орнықтыру барынша қисынды. Бюджетті анықтамас бұрын, маркетингілік бойынша мамандар өзіндік мақсаттарды, осы мақсаттарға жету үшін орындалуы қажет міндеттерді анықтауы қажет және оларды орындауға жұмсалған шығынды бағалауы қажет. Осы шығындардың барлық сомасы – жылжытылуға ұсынылатын бюджет болып табылады. Бұлда орындалуы қиын әдіс, өйткені анықталған мақсаттарға қол жеткізуге қандай міндеттер әкелетінін алдын ала анықтау өте күрделі. Әдіс жылжытылуға тіленетін бюджетті орнықтыруға мүмкіндік береді.
1 кесте

Жарнама құнын есептеу (мың теңге, %)

1 кестеге қарасақ, ақпарат тарату тұрғысынан қарағанда, қазіргі кезеңде рынокта бізді қызықтыратын келесі журналдар: «Туризм и отдых», газеттер «Путешествие» және «Панорама Шымкента» келтірілген. Маркетингілік зерттеулер көмегімен оқушылар шеңбері анықталған және пайдасыз аудиторияны ескерумен – бір бөлімі қарастырылатын фирманың мақсатты рыногі болып табылмайды – әлуетті мақсатты рынокты анықтадық. Мысалы, «Туризм и отдых» журналының 85000 оқушылары бар, олардың 60 % пайдасыз аудитория және 40 % (34000 адам) мақсатты аудитория. 1/2 беттегі жарнама бағасы 13568 тенге. Сондықтан жарнама құны 399 тенгені құрайды (13568 : 34000 х 1000 =399 тенге) 1000 оқушыға. Келтірілген басқа журналдар үшінде осындай есептеулер жүргізіледі.

Дегенмен бұл әдістер қысқа мерзімді кезеңде тиімді және ұзақ мерзімді келешекке сенімділігі жеткіліксіз. Фирманың қаржы жағдайын беріктендіру мақсатына жауап беретін ең бірізді саясаты, қажеттілігі әуе тасымалдау рыногіндегі сұраныммен анықталған, өндіріс пен қызметті өткізуді арттырудан тұрады.

Бұл көрсеткіштердің бәрі ай сайын немесе тоқсан сайын есептеліп тұрады және нәтижелеріне байланысты жарнамалық қызмет түзетіледі.

Бұл жарнамалық компания сатудың қандай деңгейіне келтіретінін қазір анықтау қиын. Жарнамадан өзге, сату деңгейі көптеген факторларға тәуелді: тауар ерекшелігіне, оның бағасына, елдегі экономикалық жағдайға және т.б.

Көздер бойынша тапсырыстардың бөлінуі.

Турфирманың әрбір бөлімшесі үшін нақты міндеттер белгіленген, бірақ туристік бизнес әр түрлі форс – мажорлық жағдайлаға жиі тап болғандықтан, туфирманың қызметкелері басқа да функцияларды атқара біліп, еліміздің заңдарын қажетті көлемде білуі керек.

Құрылған уақытынан бері «Zhana-Talap» турфирмасы 329 ұйымдасқан топтарды қабылдап, 1354 индвдуалды туристерді қабылдаған. Негізінен турфирма шығатын туризммен айналысады, ал ішкі туризмнің үлес салмағы азырақ. «Zhana-Talap» турфирмасының қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіші болып айналыс шығындары табылады. Туризмде турды қалптастыруға кеткен шығындар айналыс шығындары деп аталады.

Турфирманың айналыс шығындары келесідей негізгі көрсеткіштермен сипатталады:

- айналыс шығындарының абсолюттік сомасы;

- турфирманың айналыс шығындарының деңгейі;

- шығын қайтарылымдылығының деңгейі;

- айналыс шығындарының рентабельділік деңгейі.

Айналыс шығындарын талдау турфирманың бухгалтерлік және статистикалық қорытындылары және ағымдағы есеп беру материалдары негізінде жүргізіледі «Zhana-Talap» турфирмасының 2016-2017 жылдар аралығындағы туристерге қызмет көрсету құрылымы кесте 3 берілген.

«Zhana-Talap» турфрмасының 2016-2017 жылдар аралығындағы туристерге қызмет көрсету құрылымы (мың теңге, %)

2-кестенің жалғасы

2 кестеге қарасақ, Қытай -51,7, БАӘ-21,1, Түркия – 16,7 елдеріне шыққан туристерді қаблдау бойынша қызмет көсетудің үлес салмағы ең жоғары, сонымен қоса туристік күнмен туристерге қызмет көрсету көрсеткіштері әртүрлі, мысалы, Қытай бойынша туристік күндердің үлес салмағы 43,3%, бұл туристердің Қытайда болу ұзақығының төмен болуымен түсіндіріледі. Қытайда орташа болу ұзақтығы турфирма бойынша 5,5 күнге тең. Ал БАӘ мен Түркия бойынша бұл көрсеткіш 8,9 күн және 7,1 күнге тең. Мұндай айырмашылықтар туристік сапардадың құрылымына байланысты.

«Zhana-Talap» турфрмасы бойынша 70% жуық шығындар «Еңбекақы» бабына келеді. Бұл турфирма қызметкерлерінің орташа айлық еңбекақысының жоғары болуымен түсіндіріледі. Сонымен қатар, турфирма виза мен төл құжаттарды рәсімдеу бойынша қосымша қызметтер көрсетіп, айналыс шығындарын арттырып, бірақ туристік қызметтер ассортиментін кеңейтеді. Сол себебтен турфирманың қаржылық айналыс шығындарын көру үшін жылдар бойынша 3 кестеде қарастырайық:

Кестеден көрініп тұрғандай, барлық баптар бойынша өсу динамикасы байқалған. Бұл қызметкерлердің еңбекақсының жоғарылауымен байланысты, сонымен қоса, сатылған туристік жолдамалар санының өсуі есебінен болған. Өз кезегінде бұл басқа ұймдардың, яғни визалық, қонақүй және экскурсондық қызметтерге кеткен шығындардың өсуіне әкеп соқты. Сонымен қоса, жалға алу көлемі де өсті.

«Zhana-Talap» турфирмасының айналыс шығындарының құрылымы (мың теңге, %)

Егер туристік қызметтер көлемі мен айналыс шығындарының өсу қарқынын салыстырар болсақ, шығындардың 1,8%, ал туристік қызметтер көлемінің 2,6% артқанын көреміз. Бұл 2016 жылы шығындарды жоғарылатудың тиімсіздігін дәлелдейді.

Айналыс шығндарының сомасының туристік қызметтер көлеміне қатынасы айналыс шығынлары деңгейін береді. Бұл көрсеткіш турфирманың сапалық көрсеткіштерінің негізгісі болып табылады және туристік қызметтердің жалпы құнындағы айналыс шығндарының үлесін көрсетеді.

«Zhana-Talap» турфирмасы үшін айналс шығындарының деңгейі:

2016 жылы 7858/9676*100%=81,2%

2017 жылы 7988/9926*100%=80,5%

«Zhana-Talap» турфирмасы бойынша көрсеткен туристік қзметтер көлеміндегі айналыс шығындарының үлес салмағының артқаны байқалады. Бұл көрсеткіш турфирма үшін қауіпті. Кәсіпорын үшін шығындарды бақылап оларды минималды көлемге дейін азайту қажет. Бұл – пайданы арттруға қажетті ішкі шаруашылық резервтерді анықтаудың бірден бір көзі болып табылады.

Айналмалы шығындар, банктік қызмет көрсету бойынша шығындардың артуы ең алдымен, турлард ұйымдастыру, маршруттар бағдарламасын құрумен, оларды тәжірибеден өткізу және турларды өткізудің артуымен байланысты.

2016 жылғы материалды шығындардың үлес салмағы 2017 жылмен салстырғанда 19,2%- тен 18,0%-ке дейін азайған. Бұл – байланыс пен жарнама қызметінің байланыстың арзан түріне – Интернетті қолданумен байланысты.
4 кесте

«Zhana-Talap» турфирмасының қаржылық көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасы талдау (мың теңге, %)

Жоғарыдағы кестеде «Zhana-Talap» турфирмасының 2016-2017 жылдардағы қаржылық көрсеткіштеріне талдау 4 кестеде берілген:

Кестеден көрініп тұрғандай, қарастырылып отырған кезеңде «Zhana-Talap» турфирмасы 2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылы көрсетілетін қызмет көлемін 250 мың теңгеге немесе 2,6 % арттырған. Ал шығндардың 1,7 %-ке артуына байланысты, пайда көлемі 17,7 %-ке өскен. Өткізуден тыс операциялардан түскен табыс артық құрал-жабдқтарды, сонң ішінде туристік құрылғылар мен материалдқ құндылықтарды сату арқаснда өскен.

Турфирманың жнтық табысының қалыптасуның негізі болып туристік қызметтен түскен табыс табылады, сондқтан табысты басқару үрдісінде оған үлкен рөл беріледі. Соңғы қаржылық қорытындыға өткізуден тс операциялардан түскен табыс пен шығынар (бағалы қағаздар бойынша дивидендттер, валюта курсының өзгерулері) әсер етеді.

Турфирманң қаржылық қорытндысының өзгеруі төрт фактордың өзгеруіне байланысты:

- көрсетілген қызмет көлемі;

- көрсетілген қзмет құрылымы;

- айналыс шығындарының өзгеруі;

- қызмет бағасының өзгеруі.

Қаржылық қорытындының жоғарыда айтылған факторлар есебінен өзгеруі келесідей байланыстар арқылы анықталады:

1. Қаржылқ қортындының көрсетілген қызмет көлемінің (ΔРр1) өзгеруіне байлансты өзгеруін мна фомула арқылы анықтаймыз:
ΔРр1=Ро(К2-1),

Мұндағы

Ро- базисті қаржылық қорытынды;

К2- қызмет көрсету көлемінің толық шығындар бойынша өсу коэффициенті (К2=S1/S2).

Бұл көрсеткішті «Zhana-Talap» турфирмасы бойынша есептейік:
К2=9676:7858=1,231,

ΔРр1=347(1,231-1) =80,2

Мұндағы:

QP1- есепті кезеңде көрсетілген қызмет көлемі;

So – базисті кезеңдегі көрсетілген қызмет шығындары;

S1 – есепті кезеңдегі көрсетілген қызмет шығындары.

«Zhana-Talap» турфирмасы бойынша бұл көрсеткіш 2016-2017 жылдар үшін:

ΔРр3=(7988:9926-7858:9676)347=34,7 мың теңге

ΔРр2=347(1,026-1,231) =-71мың теңге

«Zhana-Talap» турфирмасының пайдасын факторлық талдау қорытындысы (мың теңге)

2016 жылғы жағымды қаржылық қорытынды көрсетілген қызмет шығындарының 1 теңгеге төмендуі есебінен болған, осының салдарынан табыс 34,7 мың теңгеге артқан және өткізу көлемінің 80,2 мың теңгеге артуы мен өткізу құрылымының 71 мың теңгеге төмендеуі есебінен болған, яғни, «Zhana-Talap» турфирмасына қаржылық қорытынды көрсеткішін жақсартуға мүмкіндік беретін қызметтер нарығын зерттеу бойынша маркетинг саясатын қалыптастырып, тиімді қызметтер үлесін арттыру керек.

Кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалауда кәсіпорын иелігіндегі қаржыны қолдану рентабельділігі улкен мәнге ие. Негізгі қорлар рентабельділігі көрсеткіші пайланың жылдық сомасының негізгі қорлардың орташа жылдық құнына қатынасы арқылы анықталады.

Қор қайтарымдылығы капитал бірлігіне келетін туристік қызметтер көлемін сипаттайды және туристік қызметтер көлемінің негізгі қорлар құнына қатынасы арқылы анықталады. Қор қайтарымдылығы коэффициентін есептейік. Бұл көрсеткіш туристік қызметтер көлемінің бірлігін өткізуге қажетті капиталдың орташа көлемін сипаттайды және негізгі қорлар құнының туристік қызметтер көлеміне қатынас арқылы анықталады. Бұл көрсеткіш 1 теңгеге туристік қызметтер көлемінде негізгі қордың қандай көлемі қатынасы 6 кестеде көрсетілді:

Туристік қызметтер көлемінде негізгі қордың көлем қатынасы (мың. теңге)

Кестеде көрсетілген көрсеткіштерді фирманың капиталды қаншалқты тиімді қолданғандығын бағалауға мүмкіндік береді. Қор қайтарымдылығы көрсеткіштерінің өсу динамикасы біркелкі болып келген. Бұл негізгі қорларды тиімді қолданудың дәлелі. Сонымен қатар, негізгі қорлар рентабельділігі көрсеткішінің төмендеуі байқалады.

Турфирманың шаруашылық көрсеткіші – оның табыс деңгейі. Турфирманың табысы 3 негізгі міндеттерді шешуді қамтамасыз ететін қаржылық база болып табылады:

- турфирманың шаруашылық қызметін жүргізумен байланысты шығындарды өтеу;

- табыстың бір бөлігі әр түрлі салықтарды төлеуге кетеді;

- табыстың белгілі бір бөлігі пайданың қалыптасу көзі болып табылады.

Жоғарыда айтылғанды қорытындылай отырып, 2017 жылы «Zhana-Talap» турфирмасының қаржылық жағдайы жақсарады деп болжауға болады. Жаңа туристік өнімді өткізуден түскен табыстың өсуіне және турфирманың қаржылық жағдайының тұрақтануына әкеледі.

2.3 «Zhana-Talap» турфирманың ортадағы бәсекелестіктің деңгейін бағалау позициялары.

Туристік қызметтің бәсекелесу қабілеттілігін анықтау, тәжірибе жүзінде, мәселенің ғылыми өңделуінің әлсіздігімен күрделенеді. Қызметтің бәсекелесу қабілеттілігі қазіргі экономикалық әдебиеттерде барынша жалпылама тұрғыдан қарастырылады және көбінесе бәсекелестік жағдайында осы көрсетілетін қызметтердің өткізілу мүмкіндігі ретінде анықталады. Мұндай анықтама қарастырылатын категорияның мәнін ашпайды, онсызда белгілі қызметтің өтімділігінің оның бәсекелестік қабілетіне тәуелділігін қайталайды. Бұл кезде, өзі мен басқа бәсекелес – қызметтер арасындағы сұранымды бөлуді шарттайтын нақты туристік қызметтің бәсекелестік қабілеттілігінің мазмұны жоғалады. «Zhana-Talap» туристік фирмасы баға саясатында бәсекелес фирмалардың бағасына қарай бағытталады. Мүмкін керісінше басқа фирмалар «Zhana-Talap» фирмасының бағасына қарай бағытталатын шығар. Осы кезде алынған нәтижелер келесі мәселелерді шешуде қолданыла алады:

- өнімдерді жетілдіру және жаңарту қажеттігін негіздеуде;

- бәсекелестік қабілеттің анық бір деңгейіндегі өнімдерді өткізудің мүмкіндікті көлемін бағалау;

- туристік қызметті өткізу процестерін басқару;

- нақты нарықта баға стратегиясын таңдау;

- кәсіпорындарда және т.б. өнімдердің бәсекелестік қабілеттіліктерін басқару жүйесін қалыптастыру және жетілдіру.

«Zhana-Talap» ЖШС туристік фирмасының басқа туристік фирмалармен көрсететін қызмет түрлерінің бағасына талдауды бәсекелес фирмаларға берілмейді. Өйткені арадағы бәсекелестік күшейіп, нарықтағы орнынан айырылып қалуы мүмкін. Оған дәлел төмендегі 8-ші кестеден Шымкент қаласындағы фирмалардың салыстырмалы бағаларын көруге болады.

Сонымен қатар фирма нарықта тұтынушылардың 10%-не белсенді қызмет көрсетеді. Алайда фирма бір орында тұрып қалмай әрдайым турөнімді тұтынушы жаңа нарықты игерудегі жаңа мүмкіндіктерді іздестіреді. Қазіргі таңда «Zhana-Talap» турфирмасында Египетке саяхат үлкен сұранысқа йе.

7 кестеден көріп тұрғанымыздай бағалар арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ. Егер халықтың әл-ауқаты жақсы болса бұл бағалар айтарлықтай жоғары емес.
7 кесте

Фирмалардың туристік қызметті көрсетуде бағаларына салыстырмалы

талдау / пансион, 5 күнге барып қайту, 2018 ж

Себебі өнімдердің бәсекелестік қабілеттілігі анықтамасына, оның барлық тұтынушылық және айырбастық қасиеттері көрсетілетін, өнімнің әмбебап сипаттамасы сияқты бағасы арқылы келу әрекеттері кездеседі. Жәнеде бәсекелестік қызметтің мұндай қасиеттерінің дамуы бағалар айырымында байқалуы керек, өйткені оны осы өнімдердің бір – біріне қатынасы бойынша бәсекелестік қабілеттілігі деп есептеледі.

Кейбіреулер «бәсекелестік қабілеттілігі» категориясының мәнін айқындау үшін, ол тұтынушылар көзқарасы арқылы қарастырылуы керек деген болжамалар айтады.

Нарық, қызметтердің өзара бәсекелесе отырып, тұтынушылар талабына сәйкестігіне салыстырулар мен тексерулерден өтетін және олардың осы талаптардан ауытқулары айқындалатын қоғамдық қатынастың саласын көрсетеді. Сатып алу кезінде әрбір дербес сатып алушы ұқсас өнімдер ішінен өзіне қажетті қызметті таңдау процесін жүзеге асырады және оның қажетсінуін мейлінше қанағаттандыратын өнімді ғана сатып алады[9, 15 б.]..

Қоғам масштабында қоғамдық қажетсінуді қанағаттандыруға арналған қызметтер арасында, бәсекелес қызметтермен салыстыру бойынша, ең толық сәйкес келетін қызмет мойындау табады. Оны жалпы тауарлық массадан осы сәйкестігі айрықшалайды, бәсекелестік күресте жеңісті қамтамасыздандырады, басқаша айтқанда, ол бәсекелестік қабілетті деп айтуға мүмкіндік береді.

Туристік қызметті таңдау кезінде тұтынушы оның өзі үшін маңызы бар ерекшеліктеріне ғана бағдарланады:

- бұл қызметтің сапасы мен пайдалылығын көрсететін параметрлер, өйткені оны таңдаудың маңызды шарты болып тұтынушы көңіл аударатын қасиеттері мен сипаттамаларының тура келуі табылады.

- бәсекелестік қабілетті анықтау үшін қызметтерді нақты қажетсінуге сәйкестік дәрежесі бойынша салыстыру ғана емес, сонымен қатар солармен байланысты тұтынушының шығыныныңда ескерілуі маңызды болып табылады. Бұл кезде ескеретін нәрсе: сатып алынған зат тек міндетті шартты белгілейді, қажетсінуді қанағаттандырудың бастапқы пункті. Қосынды жұмсалған шығындар екі бөлімнен тұрады: бір жолғы (туристік қызметтің сатылу бағасы) және ағымдағы (жеткен орынындағы жұмсалатын шығындар

- экскурсиялар, қосымша тамақтану, көлік, көңіл көтеру және т.б.), жалпы бұл жұмсалған шығындардың жалпы сомасы тұтынушы үшін қажетсінуін қанағаттандыру бағасы ретінде алынады (тұтыну бағасы)ⁱ.

Жоғарыда айтылғандардан шыға отырып, келесідей қорытынды жасауға болады, бәсекелестік қабілеттілік туристік қызметтің кешенді көп аспектілі сипаттамасын көрсетеді, бұл қызметті нақты нарықта, анықталған кезеңде өткізу мүмкіндігін қамтамасыз ететін, қажетсінуге сәйкестігі бойыншада, туристер жұмсаған шығын бойыншада ұқсас өнімдермен салыстырғанда нарықтағы оның басымдылығын анықтайды.

Туристік қызметтің бәсекелестік қабілеттілігі сипатталады:

- сапа көрсеткіштерімен (қызметтің пайдалы тиімділігін анықтайды);

- экономикалық көрсеткіштермен (тұтынушының бағасын анықтайды).

Бәсекелестік қабілеттіліктің нақты (нарықтық) бағасы тұтынушыларға туристік қызметті сатып алу – сату процесінде берілетінін айқын білу керек. Дегенмен, маркетингпен басқару процесінде туристік қызметтің әлуеттік, есептеме бәсекелестік қабілеттілігін бағалау маңыздылығы да кем емес. Осы соңғысы жаңа қызметтерді әзірлеу, қолданбалы қызметтерді жетілдіру қажеттігі туралы шешімдерді негіздеу, бағалық стратегия мен тактиканы қалыптастыру үшін негіз болып табылады[17, 55 б.].

Мына бір жағдайды тағы белгілеп кету керек, яғни бәсекелік артықшылықты ұстап қалу әрбір бәсекелес кәсіпорн үшін ерекшелік көрсетуі мүмкін. Сонымен бірге, бәсекеге қабілеттілігін көтеру үшін барлық талданған кәсіпорындар үшін жоғары қатардағы артқшылықтарға бағытталуыну керек, яғни жаңа технологияларды, ноу-хауды, жаңа тауарлар мен қызметтерді, өзінің қызметтерін жоғарылатуд енгізу керек. Соның негізгі бір аса маңызд саласы болып кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы болып тұрмыстық каналы мен бәсекелестердің сегменттері табылады. Маркетинг бойынша қызметтердің бар артқшылғын жетілдіру мақсатында пайда болған талаптарға ену үшін мүмкіндік көрсету, маркетингтік және қызметтік стратегияны өңдеу және бәсекелестеден бұрын оны енгізуді айқын көрсету керек. Бәсекелестер мен тұтынушылар туралы базаны құру керек, олар туралы ақпараттарды жүйелі жинай және талдай отырып маркетингтік стратегяны құруға мүмкіндік болады.

Бәсекеге қабілеттілікті күшейту үшін күшті рычаг болып әдістерді іздеумен байланысты бәсекелік артықшылықты жеңу үшін бенчмаркетинг болып табылады, бұл ағылшын тілінен стандарт, бағыт, эталон деген мағынаны береді.

Оның мәні іздеумен бәсекелестерге қарағанда фирмаға тиімді жұмыс істеу үшін көмектесетін және бағыттаушы болатын оқып білу мен және кәсіпкерліктің аса күшті әдістерді қолданумен бекітіледі.Сонымен қатар, бенчмаркетинг – бұл бәсекеге қабілетті фирмалардың бизнес – үдерісін жетілдірудің өзіндік жағдайын іздеу, жеңу және үйрену әдісі. Бұл мәселемен жұмыс істейтін ғалмдар өте күшті болып табылатын фирманың қызметімен жұмысшы үдерісінің өзіндік тиімділігін салыстыу жүйелі үдерісі ретіде сипаттайды.

Бәсекелестік күресі күрт шиеленіскен және оның нәтижесіне баға факторларының ықпалы бәсеңсіген жағдайларда, жеке компаниялардың жайғасымы олардың қызметкерлерінің тиімділігі мен сапасына оданда үлкен дәрежеде тәуелді болады.

Туристік фирманың маркетингі фирманың басқа функционалдық бөлімшелерінің әрекеттерінде, жақын қараған кездерде біріктірілетін, қызметтің ерекше түрін көрсетеді.

Қазіргі маркетинг фирма қызметтерінде «адамдық капитал» мәнінің маңызды өсуін және осы капитал сапасының бірмезгілдік-радикалдық өзгерісін жан – жақты ескеруі керек.

«Zhana-Talap» туристік фирмасының имиджі беріктенуі және тиімді қызметі үшін біздің көзқарасымызда штатқа қоғаммен байланыс бойынша маманды немесе басқаша айтқанда «public relations» маман енгізу мүмкіндігін қарастыру қажет.

70-90-ші жылдары батыстың менеджмент пен маркетинг бойынша теоретиктері мен практиктері осы коммуникациялардың тиімді желісін жасау үшін көп еңбек сіңірді. Ақпараттың екіжақты қозғалысына негізделген олар, қызметкерлерді шешімдер қабылдау процесіне енгізуде өте маңызды. Дегенмен, қазірге дейін бұл салада проблемалар көп. Өндірісті, өткізілімді, сатып алуды, қаржыны және т.б. басқару бойынша негізгі функционалдық міндеттерді орындаушы менеджерлерге, бұл қызметті өздерінің бағыныштыларымен, жетекшілерімен және әріптестерімен тиімді коммуникацияның жүзеге асырылуымен ұштастыру қиын.

Нәтижесінде, көптеген жағдайларда менеджерлер, сенімді қайтымды байланыстың болмаған кезінде, әсіресе, ақпараттармен тікте, көлденеңде бойынша алмастыруда, ақпарат қозғалысын жоғарыдан төмен қамтамасыз ететін, ішкі фирмалық коммуникацияның дәстүрлі біржақты типіне артықшылық береді. Менеджерлер иығына тиімді коммуникацияларды ұйымдастыру міндетін арту әрекеті, бірқатар жағдайларда, компанияны, қызметкерлер үшін әртүрлі ақпараттық материалдардың үлкен мөлшерін шығарушы баспаханаға айналдыруға әкеледі: көп тираждылар, ішкі фирмалық бюллетеньдер, баяндамалар мен шолулар, пікірсайыстық парақтар, әртүрлі құжаттар, сонымен қатар кино-, бейне- және аудио өнімдер. Бұл ақпараттық материалдардың тиімділігінің, шын мәнінде, жоғарылығы жеткіліксіз.

«Менеджмент ұйымның мақсаттарға жетуі үшін қоғамның қатынастары мен бағалықтарын түсінуді керек етеді. Қазіргі «public relations» арсеналында ішкіфирмалық коммуникацияларды жүзеге асырудың басқада тиімді әдістері бар. Олардың көбісі мен қазақстандық мамандар жақсы таныс, оданда бұрын, бұрынғы орталықтандырылған басқару жүйесі шеңберінде белгілі бір түрде әлдеде оларды қолдануда тәжірибелері бар. Дегенмен, көптеген жағдайларда, бұл әдістер бәрінен бұрын, «біріккен команда рухын» жасау және қолдаудың, басқарушылар мен басқарылушылар арасындағы жақсы сенімшілдік пен өзара әрекеттесуінің арқасында қызметкерлердің тиімді жұмыстарын өсіру үшін нақты мәселелерді шешуге қарағанда, белгілі бір идеологиялық және саясаттық мақсаттарды ұске асыру үшін қолданылды[18, 43 б.]..

«Zhana-Talap» және «Айдана тур» турфирмаларының бәсекеге қабілетін талдау үшін негізгі параметрлерді анықтау маңызды. бағалау кезінде аса маңызды параметрлер болып табылады:

1. Сатып алуды жүзеге асыру кезінде туристік фирмалардың тұтынушыларын таңдау артықшылықтары;

2 . Туристік өнімдер мен туризм бағыттарының негізгі түрлері. Демалыс өткізудің қалаулы орны.

«Zhana-Talap» және «Айдана тур» турфирмаларының әлеуетті қатысушылары 100 адамнан сауалнамаға қатысты.

Сауалнама нәтижелері туристік фирманы таңдау кезінде тұтынушылардың артықшылықтары көрсетілетін кестеге енгізілді. Сауалнама нәтижесі бойынша қарасақ бір турфирма екінші турфирмадан артықшылығымен қатар кемшшіліктері де бар.
8 кесте

Туристік фирманы таңдау кезінде артықшылықтарды салыстырмалы

Менеджменттегі барлық қабылданған уәждеменің тұжырымдамалары коммуникацияның қызметкерлер уәждемесінің жоғары деңгейін қамтамасыз етуінің маңызды мәнін көрсетеді. Ішкі коммуникациялар мен уәждемелердің арасындағы өзара байланыс көзге көрініп тұр. Қазіргі кездің менеджментінде «адамдарды басқару олардың ықыластарын басқару арқылы», ең алдымен, тиімді коммуникациялар көмегімен жүзеге асырыла алады.

Жоғарыда айтылғандарға байланысты маркетингілік стратегияны жетілдіру үшін фирмаға келесідей ұсыныстар беруге болады:

Кәсіпорынның жарнамалық қызметінің әрекеттегі әдістерін (стенділер, витриналар, көрсеткіштер, газеттер) радиожарнамамен толықтыру тиімді.

Мүмкіндігінше туристік бағыттарды кеңейту және оны жарнамада көрсету.

Жарнамалық компанияны сауатты жоспарлауға көңіл аудару. Тапсырыскерлер қажетсінуінің динамикасын бақылау мақсатында мониторингілік зерттеу жүргізу ұсынылады.

Фирманың имиджін жақсарту үшін «public relations» тиімді жүйесін ұйымдастыру.
9 Кесте

ЖШС «Zhana-Talap» балансының өтемпаздығының талдауы, (2016 жыл).

Кесте ЖШС «Zhana-Talap» 2016ж 1 қаңтарындағы бухгалтерлік баланстың мәліметтерінің негізінде есептелінген. Кестеден көргеніміздей, біздің жағдайымызда үшінші пункт бойынша едәуір ауытқу байқалады, бірақ ол басқа пункттер есебінен толығымен жабылады. Өтемақы, бұл жағдайда, тек қана құндық шамасы бойынша жүргізіледі, өйткені аз өтемпаздықты активтер жоғары өтемпаздықты активтермен алмастырыла алмайды. Жалпы алғанда «Zhana-Talap» турфирмасының қаржылық жағдайдың оң көрсеткіштері бар.

«Zhana-Talap» турфирмасын SWOT-талдауы

10-кестенің жалғасы

«Zhana-Talap» турфирмасының туристерге қызмет көрсету, яғни туристік өнімдерді сапалы түрде қалыптастыру, оны тұтынушыларға ұсыну және қажеттіліктері қанағаттандыру осыған байланысты осы объектісін талдай отырып, айналыс шығындарының мен пайдасын, жарнама құны мен қаржылық көрсеткіштерінің деңгейін, қордың негізгі көлеміне әсер ететін факторлы мен проблемаларының элементтерін анықтап, туристік қызмет көрсетуінің бағаларына салыстырмалы және балансының өтемпаздығының талдауын өткізіп, сондай-ақ көрсетілген бәсекелестерге қатысты осы маркетингтік зерттеу жүргізіп артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтадық.

«Zhana-Talap» турфирмасын күшті және әлсіз жақтарын, сондай-ақ мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін анықтау үшін «SWOT-талдау» жүргізілді, 10-кестеде келтірілген.

3 Туристік нарықтағы «Zhana-Talap» турфирмасының даму жолдары мен перспективалары
3.1 Туристік қызмет көрсету сапасын жақсарту бойынша іс-шараларын ұйымдастыру жолдары.

Ел басымыз Н. Ә. Назарбаевтың дамыған мемлекеттің қатарына қосылу стратегиясын іске асыру мақсатында біршама шаруалар атқарылуда және жоспарда тұр. Ал ол тікелей экономикамымыздың жоғарғы деңгейде дамуымен сипатталады. Әрине көптеген қызмет салалары экономикамымыздың дамуына өз үлестерін тигізуде, бірақ ең көп табыс көзі болып табылатын, ол туризм саласы. Сол себепті, кең байтақ, көркем, әсем, емдік қасиеттері мол жерлерімізді игеріп, әлемге әйгілі етіп, дамыту басты мақсат болуы қажет. Соның ішінде, емдік сауықтыру туризмін жетілдіру проблемасы менің дипломдық жұмысымның басты алға қойған мақсаты болған. Әрине біз осы туризмді дамытуымыз тиіс себебі заманға қарай қазақстанды елімізді басқа еледерге танымал етуіміз тиіс жәнеде тек Қазастан азаматтары шетелдік турларға бармай, біздң елгеде шетелдік азаматтарға туристік өнімде, маршруттар бағдарлармалар құрып барса деген ой туындадыы. Оған эрине өте көп ат салысу керек [5].

Сол себебтен объект бізде «Zhana-Talap» турфирмасы, оның міндетті тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және олардың толық жиынтығы ұсынатын туристік өнім және көрсетілетін қызмет болып табылады. Қандай қызмет көрсету? Ол сапалы қызмет көрсету. Себебі: тауар ерікті иесіздендірілетін, бір тұлғадан екінші тұлғаға сатып алу - сату келісімі бойынша өтетін кез келген зат, ал өнім ол процестің немесе көрсетілген қызметтің нәтижесі және қажеттілік - сатылы түрде болады, яғни көрсетілетін қызмет - беруші мен тұтынушының тікелей өзара іс-қимылының және берушінің тұтынушы қажеттіліктерін қанағаттандыру жөніндегі ішкі қызметінің маркетингтік зерттеу кезіндегі қорытындылары.

Қазіргі сапаны басқару, сапаны басқару қызметінің өнім шығарылғаннан кейін тиімді болмайтыны, бұл қызмет өнім өндірісінің барысында жүзеге асу керек екендігінен шығады. Өндірістің процесін алдын алатын, сапаны қамтамасыз ету бойынша қызметтер маңызды. Сапа көптеген кездейсоқ, аймақтық және субъективті факторлардың әсерімен анықталады. Сапа деңгейін осы факторлардың әсерін ескерту үшін сапаны басқару жүйесі қажет. Сонымен қатар сапа деңгейін қолдау мақсатымен өнімді құру процесіне күнделікті әсерін өлшеу жиынтығы қажет. Сапаны басқаруға түсініктер пайдаланылады: жүйе, орта, мақсат, бағдарлама және т.б. Сондықтан, «Zhana-Talap» турфимасының сапаны басқарудың барлық қызметтері арнайы қызметтер негізінде жүзеге асуда.

Доктор Э.Демингтің (сапаны жан-жақты басқарудың теориясы мен әдістемелері саласындағы ірі ғалым, «Жапон ғажайыбының» авторы) сөзімен айтқанда, «тұтынушы өзіне керегін алуы керек, қай уақытта керек болса сол уақытта және қандай түрде қаласа, сондай түрде алуы керек».

Негізінде сапаны басқару және жақсарту бойынша «Zhana-Talap» турфимасының іс-шаралар ұйымдастырушылық жоспарларын құрастыру және оны іске асыру ең басты басшылыққа беріледі, ал функцияларын орындайтын сол турфирманың қол астындағы тікелей сол жұмысты атқаратын жұмысшылары. Басшылық сапаны басқару жүйесін жобаны басқарудың жалпы моделіне біріктіруі тиіс, ол тікелей басшылық стилі авторитарлық, әкімшіліктен кооперативтік, либералдыққа алмасуы тиіс. «Zhana-Talap» турфимасының девизі -негізгі назар – клиенттерге аудару, клиенттрмен өзара әрекеттің тиімділігін арттыру, жобаның ақпараттық жүйесін дұрыс қолдану, негізгі клиенттердің ақпарттық жүйесімен үйлесімді болуы тиіс деп санайды.

«Zhana-Talap» турфимасының жоғары сапада қызмет көрсету халықтың саяхат жасауға шығынын көбейтеді, себебі бұдан да жоғары сапада қызмет көрсету қалтасы қалың клиенттерді тартады, елге валютаның түсімін арттырады. Қызметтер мен туристік өнімдерді өндірудің кең ауқымы міндетті тұрде жоғары сапаның кепілі болмайды. Туристік қызмет көрсету сапасы тауарлар мен қызметтер айналымына да әсер етеді. Турфирма туристердің санын өсу нәтижесінде халық шығындары тауарлар сатып алудан туристік қызметтер пайдасына қарай өзгереді, себебі қызмет көрсетудің жоғары сапасы арқасында халықтың саяхаттарға, туристік орталықтарға баруына, көңіл көтеруге жұмсайтын шығындары өседі. Сонымен қатар, қызмет көрсетудің жоғары сапасы төлем қабілеті жоғары клиенттерді тартуына байланысты елге валютаның келуі де ұлғаяды. Мұның нәтижесінде кейбір тауарлар экспортының қажеті төмендейді де, халықты тауарлармен қамтамасыз етуге жағдай туады.

«Zhana-Talap» турфимасының қызмет сапасының критерийлері бір немесе көп мағыналы болуы мүмкін, болашақта даму бағыты мен жалпы сапалық сипаттамасы критериймен байланысады ол критерий – баға беру мөлшері, баға беруге негізделетін ерекшеліктер, өз кезегімен басқарудың әртүрлі деңгейі, турфирманың іс-әрекеті, формаларына сәйкес келетін көрсеткіштер жүйесі арқылы анықталады.

Мұндай көрсеткіштер туристік қызмет көрсету сапасын өлшеуге мүмкіндік береді. Көрсеткіштер арқылы туристік қызмет көрсету сапасын кешендер, іс-әрекет түрлері мен туризм буындары бойынша салыстырып, озықтар мен артта қалғандарды анықтауға болады.

Турфирмаларда қызмет көрсету сапасы, сапа менеджментінің қазіргі заманғы концепциясы мен өзінің негізінде келесідей негіз қалаушы принциптері мен жүмысын атқарады, сол себебтен айтарлықтай турфирманың қызмет көрсету сапасын жақсарту үшін келесі іс-шаралар үйымдастырылуы және өткізуіміз тиіс, 11 кестеде ұсынылыды:

Осы турфирманы үрдісін дамыту үшін клиенттердің қажеттіліктерін ынталандыру қажет. Қазіргі жағдайда Қазақстан үшін әлемдік туристік қауымдастықта өз орнын табу басты мақсат болып отыр. Бұл мақсатқа жету үшін 2018 жылғы «цифрлық дәуір» өнеркәсібін қалыптастыруға арналған индустрияландыруды ұйымдастыру мен басқаруды өз деңгейінде жүргізуі керек. Қазақстан өзінің туристік өнімімен халықаралық нарыққа шыққанына көп уақыт болған жоқ. Сол себептен, қазақстандық туристік өнім өзінің өмір сүру шеңберіндегі енгізу кезеңінде тұр. Бұл кезеңде туристік қызметтердің сапасын көтеруге қажетті табиғи және экономикалық әлеуеттердің деңгейін көтеру керек[16, 35 б].

Қазіргі таңда Н. Ә. Назарбаевтың 2018 жылы «цифрлық дәуір» жолдауының арқасында бізге жаңа техналогиялар мен жаңа идеяларды жасауға мүмкіндік болып отыр. Астанада шетелдік 2700 компания жұмыс істейді. Олар қала экономикасына 3,2 миллиард АҚШ доллары көлемінде инвестиция салды. Дегенмен, бұл ретте қолда бар мүмкіндіктер толық пайдаланылмай отыр. Астана арнайы экономикалық аумағының әлеуеті жеткіліксіз пайдаланылуда.

Туристік байланыстар халықаралық экономикалық қатынастардың айрылмас бөлігі болып табылады, сондықтан да халықаралық ұйымдардың, сондай ақ жеке мемлекеттердің, үкіметтерінің басты назары осы туризмге ауып отыр. Халықаралық туризмнің көптеген мәселелері қазіргі кезде мемлекеттер аралық деңгейде шешілуде, сондықтан да бұл бірқатар халықаралық туристік ұйымдардың, соның ішінде үкіметтер аралық деңгейдегі ұйымдардың құрылуына негіз болды. Мұны барлық елдер үшін бірдей туризмнің жалпы қолайлы саясатын халықаралық-құқықтық реттеу мәселелері талап етеді.

Қорытындылай келе, Н. Ә. Назарбаевтың дамыған мемлекеттің қатарына қосылу стратегиясын, туристік саланы мемлекеттік қолдау мәселесі өткен уақыттың талабы екенін атап кетуге болады. Қазіргі кезде кезекті күн тәртібінде негізгі орын алатын мәселе, нақты қарастырылған, кешенді, үнемі дамытып отыратын мемлекеттік саясатсыз, оның мақсаттарын, тапсырмаларын, негізгі бағыттарын, оны жүргізу құралдары мен әдістерін нақтыламай жүзеге аспайды.

3.2 «Zhana-Talap» турфирмасының бағыттары мен перспективалары

Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2050 жылға дейінгі тұжырымдамасы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында және Қазақстан Республикасының туризмін дамытудың әзірленген жүйелі жоспарларына, біз дүниежүзілік ЭКСПО мамандырылған көрмесін өткізу үшін әлемдік қоғамдастық таңдап алынған ТМД және Шығыс Еуропа елдері арасындағы бірінші мемлекет болдық. Бұдан басқа, Тұжырымдама Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың бес институционалдық реформасын іске асыру бойынша «100 нақты қадамның» Ұлт – жоспары (57, 86-қадам) шеңберінде көзделген негізгі қағидаттарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарымен белгіленген экономиканы әртараптандырудың басты бағыттарына және «Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдама туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 13 қаңтардағы № 732 Жарлығына сәйкес, Қазақстанның 2050 жылға дейін ұзақ мерзімді даму стратегиясын іске асыруды ескереді.

Көшбасшымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты халықтан қызу қолдау тапқан кешегі тұғырнамасын ширек ғасырды артқа тастаған Тәуелсіз Қазақстанның жаһандану дәуіріндегі рухани кеңістігіміздің жаңа бастауы деп бағалауымыз керек. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бұл мақаласы ел дамуының жарқын үлгісі мен нақты қадамдарын көрсететін келелі ой, салиқалы пікір, батыл шешімдерге құрылған маңызды құжат. Бұл мақалада сананы жаңғырту, ұлттық болмыстан, ұлттық кодтан айырылып қалмай, оны әлемдік құндылықтармен үйлестіріп, Қазақстанның игілігіне жарату жолындағы мақсат-мүдделер туралы өзекті мәселе көтеріліп отыр. Онда ел Президенті Қазақстан үшін қайта түлеудің айырықша маңызды екі үдерісі – саяси реформа мен экономикалық жаңғыруды қолға ала отырып, Біртұтас Ұлт болу үшін болашаққа қалай қадам басатынын және бұқаралық сананы қалай өзгертетіні жөнінде алысты болжайтын көзқарастарымен бөліседі.

Мемлекет басшысы аталмыш жаңғырудың негізгі қызметі мен ерекшеліктеріне ой жүгіртіп, бұл жаңғырудың маңыздылығына тоқталады: «Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды. Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды». Саяси, экономикалық реформаларда егеменді еліміз бірқатар жақсы нәтижелерге қол жеткізгені баршаға мәлім. Ол адами құндылықтар, рухани қазына, жастарды тәрбиелеу, олардың бойына патриоттық рухты сіңіре білу жұмысында рухани салаға басымдық берудің қажеттілігін алға қойып отыр. Бұл дегеніміз – ұлтымыздың барлық ұлттық салт-дәстүрлерін, мемлекеттік тіліміз бен әдебиетімізді, мәдениетімізді, ұлттық рухымызды жаңғырту деген асыл ұғымға келіп саяды. Елбасымыздың рухани жаңғыруға, руханиятқа, білім, ғылымға маңыз беруі – үлкен көрегендік пен ұлттың алға ілгерлеуін жылдам қарқынмен жылжытатын қозғаушы күш. Бұл – тәуелсіз еліміздің бақытты болашағы мен алаңсыз келешегі үшін жасалып жатқан жұмыс. Өйткені, рухани байлықтың кемел болғаны бұл жеке азаматтарымыз үшін де, әрбір жеке тұлғадан құралған қоғам, туған еліміз үшін де өте маңызды үдеріс.

Н.Ә.Назарбаев бұл ретте, тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртудың бірнеше бағытына жеке-жеке тоқталады. «Сананы жаңғыртудың» мазмұнын негіздей отырып, Президент жаңғырудың алты бағытын белгілейді:

1. Бәсекеге қабілеттілік;

2. Прагматизм;

3. Ұлттық бірегейлікті сақтау;

4. Білімнің салтанат құруы;

5. Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы;

6. Сананың ашықтығы.

Аталмыш бағыттардың бәрі барынша өзектендірілген және уақыттың талаптарына нақты жауап береді. «Мәңгілік ел» болуымыз үшін бізге ауадай қажетті қасиеттер мен құндылықтардың қайнары тоғысып, ақыл-парасаты толысқан, ғаламдық ғылымды игерген адамдар көп болса, еліміз өркениетті, бәсекеге қабілетті болатыны ақиқат. «Болашақта ұлттың табысты болуы оның табиғи байлығымен емес, адамдарының бәсекелік қабілетімен айқындалады. Сондықтан, әрбір қазақстандық, сол арқылы тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек. Мысалы, компьютерлік сауаттылық, шет тілдерін білу, мәдени ашықтық сияқты факторлар әркімнің алға басуына сөзсіз қажетті алғышарттардың санатында. Сол себепті, «Цифрлы Қазақстан», «Үш тілде білім беру», «Мәдени және конфессияаралық келісім» сияқты бағдарламалар – ұлтымызды, яғни барша қазақстандықтарды ХХІ ғасырдың талаптарына даярлаудың қамы», – деп ашып көрсетеді. Бәсекеге қабілеттілік саясат пен экономикада, білім, ғылымда, технологияда, яғни барлық салада болуы тиіс. Латын әліпбиіне көшу – Мәңгілік Елдің рухани жаңғыруының басы болса, «Туған жер»бағдарламасы жаңа ғасырдағы әлемдік, өңірлік, ішкі-сыртқы тәуекелдерге қарсы тұра алатын отаншылдық тәрбиенің, ұлтжандылықтың кепілі болмақ.

«Zhana-Talap» - жеке саяхаттарды арендалық және тұтастай қонақ үй қызметтерін т.б. қызмет орындарын сатып алу негізінде ұйымдастыратын турфирма.

Әрине, әлемдегі ең ірі және серпінді дамыған салалардың бірі туристік сала болып табылады. Дүниежүзілік туристік ұйымның деректері бойынша туризм әлемдік ЖІӨ 9% (тікелей және жанама әсерді ескергенде), тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің әлемдік экспортының 6% иеленеді. Осы салада шамамен 100,9 млн. адам жұмыс істеуде, бұл ретте, әлемдегі әрбір 11 жұмыс орны туризм саласына құрылады. Туризм, коммуникациялар және көлік, құрылыс, сауда, ауыл шаруашылығы және т.б. сияқты аралас салаларға әсер ете отырып, өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал етеді.

«Zhana-Talap» турфирманың стартегиялық бағыттары мен песперктивалары:

- туристік индустриясының инфрақурылымын дамыту және іске асыру;

- турфирмаларда қызмет көрсету сервистік деңгейін жоғарлату;

- сапалы және жүйелі жинақталған туризм аясында жұмыстар атқару;

- маңызды туристік фирманың қызметін бағыттау және сол бағыттар бойынша тиімді жұмыс атқару;

- басқа шетелдік туристік фирмаларымен байланыс орнату және келісім-шарт түрін жасау;

- жаңадан туристік өнімдерді жәнн туристік маршруттар түрлерін қарастыру және қалыптастыру;

- қызметкерлерді жаңа технология түрлерімен қамтамасыз ету, яғнни турфирмаларды цифровизацияландыру.

Республикада туризмді жеделдетіп дамытуға қиындық келтіретін негізгі себептерге мыналар жатады:

1) туризм орындарындағы инженерлік, көліктік және әлеуметтік инфрақұрылымның жеткіліксіз дамуы, туристік объектілерге жетудің қиындығы, туристер демалатын жерлердегі қызмет көрсету деңгейінің жоғары болмауы, жол бойы инфрақұрылымы объектілерінің сервис сапасының және санының жеткіліксіздігі;

2) туризм саласында білікті кадрлардың жетіспеушілігі – оның ішінде білімнің академиялық сипаты, білім бағдарламаларының еңбек нарығының талаптарынан, өндірістердің қажеттіліктерінен, жұмыс берушілердің күтуінен біршама алшақтығы және т.б.;

3) орналастыру орындарын айқындаудың, сондай-ақ орналастыру орындарының белгілі бір түріне қолданылатын стандарттардың болмауы, заңнамада Қазақстан Республикасының азаматтарына қатысты қолданылатын әлеуметтік туризмді реттеу қағидаларының болмауы бөлігінде туризм индустриясы мен қонақ үй бизнесін нормативтік реттеудің жеткіліксіз деңгейі;

4) туристік бизнесті дамыту үшін ықтимал кедергілер, оның ішінде әкімшілік кедергілердің болуы;

5) мәдениет және спорт бағыттарын қоса алғанда, туристік саланы дамытудың кешендік тәсілін іске асыру үшін мүдделі мемлекеттік органдардың жеткіліксіз деңгейде үйлестіруі. Сапа менеджментінің жүйесі -әлем мойындаған және кез-келген ұйымды басқару құрудың тиімді құралы.

Қызмет көрсетудің көптеген ерекше сипаттамаларымен қатар, туристік өнімге өзінің ерекше өзгешеліктері тән және ол туристік фирмалардың маркетингтік қызметін ұйымдастыруда ескерілетін негізгі факторлар болып табылады. Сонымен қатар, туристік қызмет көрсетушілерге экономикалық, саяси, табиғи, әлеуметтік-мәдени және т.б. факторлар да әсер етеді. Тұрақты нормалар, әлеуметтік ереже, рухани құндылықтар жүйелері, адамдардың табиғатқа, еңбекке, спортқа, демалуға қатынасы ең үлкен күшке ие, сондықтан, демалыстарды ұйымдастыру барысында осындай факторардың әсерін «Zhana-Talap» турфирмасы пайдаланады.

«Zhana-Talap» турфирмасы бұқаралық-спорт пен спорт көп қырлы және сан түрлі қызметтер көрсету жөніндегі қоғамдық пайдалы қызмет болғандықтан, жарнаманың осындай түрін қолданады.

Еуропа елдерінде бұқаралық спорт 1966 жылдан бері «спорт барлықтар үшін» деген терминдермен аталатын болған. Бұл термин барлық елдерде толық қолданылмайды. Мысалы: Голландия мен Жапонияда осы бағдарламалар «Тримм» деп аталады. Германияда дәл солай, АҚШ-та «физикалық фитнес әнд спорт» деген атауға ие. Әсіресе Скандинавия елдерінің тәжірибелері көңілге қонады. Швеция мен Норвегия өзендерінің атауымен «спорт барлықтар» үшін бастауын осы елдердің іштерінде ең алғашқылардың бірі болып қолға алған.

Сонымен Швецияда осы қозғалысқа 1960 жылдан бастап үгіт басталды, бірақ «Тримм» бағдарламасы 1965 жылдары қабылыданды. Содан екі жылдан кейін осы «Тримм» бағдарламасы Норвегияда қолданыс таба бастады.

Туризмді дамытудың негізгі экономикалық көрсеткіштерінің өзгерісін талдай келе, қазақстандық туризмнің әлеуеті толық іске асырылмай отыр деген қорытындыға келуге болады, өйткені туристік саланы дамыту көліктік-логистикалық жүйенің қажетті инфрақұрылымын қамтитын, оның ішінде туристік көрсетілетін қызметтерге қазақстандық және шетелдік азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндікті қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы (автомобильдік, авиациялық, теміржол) арқылы өткізу пункттерін реконструкциялауды ескере отырып, қазіргі заманғы бәсекеге қабілетті туристік кешенді құруға тікелей байланысты. Туристік кешенді құру бюджетке салықтық түсімдер, шетелдік валюта ағыны, жұмыс орындары санының өсуі есебінен еліміздің экономикасының дамуына да едәуір үлес қосады, сондай-ақ мәдени және табиғи мұраның сақталуына және оңтайлы пайдаланылуына бақылауды қамтамасыз етеді.

Туризмді мемлекеттік қолдау саланы орнықты дамытудың қажетті шарты болып табылады. Халықаралық тәжірибе мемлекеттің туристік инфрақұрылымды дамыту үшін жағдайлар жасауға, жеке инвесторларды тартуға, туристік индустрия субъектілерінің қызметі үшін қолайлы экономикалық жағдайларды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны қалыптастыруға бағытталған белсенді саясаты туристік саланың елдің әлеуметтік-экономикалық дамуында маңызды орын алуына мүмкіндік беретіндігін көрсетіп отыр. Сондай-ақ, әлемдік тәжірибе туризмді белсенді дамытатын елдер өз азаматтарын сапалы туристік көрсетілетін қызметтермен қамтамасыз ете отырып, біршама бюджеттік қаражатты ұлттық жобалар мен бағдарламаларды іске асыруға жұмсайтынын айғақтап отыр.

Туризмді экономиканың басым бағыты ретінде айқындаған елдердің халықаралық тәжірибесін талдау туристік қызметті мемлекеттік қолдаудың бірқатар тиімді шараларын көрсетті:

1) қарама-қайшы басымдықтарды қоса атқару үшін елдің басшылығы тарапынан бірқатар жылдар бойы келе жатқан тура саяси ерік және қолдау.

2) мамандандырылған агенттіктерді, қорлар мен операторларды құру арқылы ірі курорттық аймақтарды дамытуға мемлекеттің тікелей қаржылық қатысуы.

3) қаржылық жеңілдіктер және туристік объектілерге инвестициялауды қолдау тетіктері.

4) индустрияның өсуіне қарай мемлекеттік-жекешелік әріптестікке жоспарлы шығуға мемлекеттік бастама

5) туризмнің инженерлік-коммуникациялық, көліктік және «жұмсақ» инфрақұрылымын құруды тікелей мемлекеттік қаржыландыру (білікті кадр ресурстарымен қамтамасыз ету, ақпараттық қамтамасыз ету), сондай-ақ туристік индустрияда неғұрлым маңызды жобалар құру.

Туристік салаға жағымды инвестициялық климат қалыптастырумен айқындалатын мемлекеттік капитал салымы бойынша қолдау шаралары ретінде қарастырылады:

• 
  болашақ инвестоларға кеңес беру және ақпараттық көмек көрсету. Жобаның перспективаларын нақты бағалау үшін, инвесторға нарықтық көрсеткіштер негізіндегі бірнеше жылдың даму днамикасы жайлы ақпарат ұсыну қажет. Туризм индустриясында мұндай көрсеткіштерге кірістер, орташа баға, қызмет көрсету болжамы, т.б. жатады. Бұл мәліметтерді тек мемлекеттік ресми арналардан немесе арнайы консалтингілік компаниялардан алуға болады;
  
• 
  мемлекеттік кепілдемелер беру – несиелермен қамтамасыз етудің кең тараған механизмдері. Мемлекеттік кепіл негізінде БҰҰ мемлекеттерінде көптеген объектілер салынған. Серіктестіктің мұндай түрі шетел инвесторлары үшін қолайлы және экономикасы алдыңғы қатарлы және дамушы елдердің іскерлік тәжірибесінде кең тараған;
  
• 
  инвесторлардың мүдделерін қорғайтын заңнамалар шығару, яғни салық жеңілдіктерін және пайданы репатриациялауға қатысты кепілдемелер қалыптастыру.
  

Туристік қызметтерді ұйымдастыру мен реттеу жағдайларын, туризмнің экономикалық дамудағы құндылығын, кемшіліктерін және мүмкіндіктерін бағалаудың шетелдік тәжірибесін кешенді шолу, отандық туристік кәсіпкерлікті дамытудың талдамалық негіздерін жасауға мүмкіндік беретіндігін атап өтуге болады.

Қорытындылай келе, туристік саланы мемлекеттік қолдау мәселесі өткен уақыттың талабы екенін атап кетуге болады. Қазіргі кезде кезекті күн тәртібінде негізгі орын алатын мәселе, нақты қарастырылған, кешенді, үнемі дамытып отыратын мемлекеттік саясатсыз, оның мақсаттарын, тапсырмаларын, негізгі бағыттарын, оны жүргізу құралдары мен әдістерін нақтыламай жүзеге аспайтын қолдаудың тиімділігі.

ҚОРЫТЫНДЫ

Тақырыбымды қортындылай отырып, маркетингті басқаруды мекеменің алдына қойған мақсатына жету үшін мақсатты сатып алушылар мен пайдалы алмастыруларды белгілеу, нығайту және қолдау шараларын талдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау деп білемін. Маркетингпен айналысушы сұранымның деңгейіне, уақытына және сипатттамасына ықпал етуді жақсы білуі керек, өйткені бар сұраным фирма қалағандай сұранымға сәйкес болмауы керек.

Маркетинг сату көлемiң жоғарлатудың негiзгi құралы. Осы арқылы туристiк фирмалар өз тауарларың өткiзетiң нарық масштабың, пайданы жоғарылату, тұрақты және жоғарғы еңбек ақы, болашаққа тұрақтылық пен сенiмдiлiктi және коллектив арасында достық қатынасты қамтамасыз етедi

Маркетинг арқылы нарықпен керi қарым-қатынас орнатуға болады. Бұл мүмкiндiк тұтынушылар арасында туристiк қызметтерге деген сенiмдiлiктi туғызады және сол сезiмдi орнықтырады, туристiк қызметтердi жылжытуды бақылауды және өзгерiстер еңгiзудi бақылайды. Жарнаманың тұтынушыға бағытталған мақсаттың ескере отырып оны тек тұтынушыға әсер етушi құрал ретiнде емес, сұранысты реттейтiн құрал ретiнде қарастыруға болады.

Сондықтан бұл дипломдық жұмыстың негiзi мақсатты туристiк жарнамаларды анықтау мен оны туристiк фирмаларда дамытуда кемшiлiктер, сонымен қатар ұлттық туристiк өнiмдердi жарнамалауда кездесетiн мәселелер мен оларды шешу жолдары.

Маркетинг мақсаты негiзiнде жарнамалық жариялық шешiмдерiн қабылдау тәсiлдерi анықталады. Алдымен ұсынатын тауардың ерекше қасиеттерi талданып, соның iшiндегi тұтынушыларға аса маңыздыларының тiзiмi жасалады. Одан кейiн жарнамалық жариялаудың қандай мақсатты аудиторияға арналуын нақты анықтау керек.

Туризм қазіргі уақытта сыртқы экономикалық қызметтің жақсы серпінді дамып келе жатқан салалардың бірі болып табылады. Туризмнің ұдайы өсуі біртұтас әлемдік экономикаға әсер етуі сияқты бөлек елдер мен аймақтар экономикасына әсер етуі дүниежүзілік шаруашылықтың дамуы мен құрылымына жалғасатын күрделі, тұрақты ұзақ мерзімді беталыстардың бірі болып табылады. Қызметі халықтың өзгеше қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған туризмнің ұлттық экономикадағы ірі өз алдына салаға айналуы осыдан байқалады. Осы қажеттіліктердің алуан түрлілігі туристік кәсіпорындармен ғана қанғаттандырылып қоймайды, сонымен қатар экономика дамуына мултипликаттық әсері факторларының бірі ретінде туризм мәнісін себепші ететін басқа салалардағы кәсіпорындармен қанағаттандырады. Туризм әлемдік интеграциялық просцестер факторланың бірі болып табылады, ал туристік бизнес қазіргі уақытта экономиканың маңызды секторы болып табылуда.

Турфирмалардың маркетингтік әрекетін ұйымдастыру жағдайы төменгі деңгейде.Маркетингтік стратегияны жасай тыры, мамандар ұлттық туристік өнім мен оның потенциалына сүйенуі тиіс. Оны іске асыру мақсатында келесі міндеттерді анықтауы керек. Дамыған елдерде Қазақстанды сапалы турөнімін ұсынатын туристік орталық ретінде формалау. Бүгінгі күнде Қазақстан Республикасының турфирма жұмысшыларымен өткізілген сұхбат бойынша, ұлттық нарықта туристік қызметпен айналысатын кәсіпорындар тәжірибеде маркетингттің бөлек элементтерін ғана қолданылатының білдік.Қазақстанның көп турфирмалары өзінің қызметін іске асыру барысында, негізгі салмақты бағалық және байланыстық саясатқа сүйене отырып, маркетингтін элементтерін қолданады.

Туристік қызметте тұрғындардың талаптарын маркетингтік зерттеуле,р арқылы анықтауға болады.Осы мақсатта түрлі зерттеу тәсілдері қолданылады. Мысалы, бүгінгі күнге тұтынушыларға керек қызметтер туралы ақпататты сұрақнама жүргізу арқылы біле алады. Жиналған ақпараттарды қарастырып, мамандар объективті шешімге келеді.

Сұрақнама жүргізу қазіргі туристің қай жерде қалай демалғысы келетіндігін, тұтынушылар арасында агенттік қаншалықты белгілі екендігі туралы ақпарат алады.

Туристік фирманың тиімділігің анықтау дегеніміз фирманың еңбекті және жарнамаға кететін материалдық шығындарды тиімді қолдану мен фирманың жарнамалық әрекетің дұрыс ұйымдастыру мен жоспарлау болып табылады.

Маркетингті тиімділігің зерттеу дегеніміз–келесі факторлардың, яғни жарнаманың мақсатына аз шығын шығарып, сапасы төмен немесе әрекетсіз маркетингті анықтап оның кемшіліктерін жоюға көмектесетің шараларды қолдану арқылы үлкен нәтижелерге жету,

Жарнама беруші егер өз тауарының қасиетін, ерекшілігін және үлкен айырықшылығын, бәсекелестерді, нарықты жақсы білмесе жарнаманың жетістігіне арқа арту мүмкін емес. Бұл жерде жетістіктің болмауы тауарды немесе қызметті ұсынушы адам қажет ақпаратты білмей өз имиджің өзі құрта бастайды.

Туристік іс-әрекетті мемлекет тарапынан реттеу. Туризмдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың өзгерген мақсаттары,принциптері мен міндеттеріне толық жауап беретін,туризмді мемлекеттік реттеу жүйесінде жаңа бағыт шығару керек. Бүгінгі таңда өкілетті органдар мен туризм саласындағы ұйымдардың қарым-қатынасын мемлекет тарапынан реттеу рөлін күшейту маңызды. Саланы басқару Қазақстан Республикасының туризм Агенттігіне орталықтандырылған.

Қазақстан бай туристік-рекреациялық әлеуетке ие бола отырып, туризмнің жеткілікті деңгейде дамымауымен сипатталады. Оның ЖІӨ үлесі (тұру және тамақтану бойынша көрсетілетін қызметтер ғана есептеледі) шамамен 0,9%-ды құрайды. 2017 жылы туристік қызметтен түскен кіріс көлемі 536,4 млрд. теңгені құрады, бұл 2012 жылғы деңгейден 2 есеге жуық артық (226,5 млрд. теңге). Салада жұмыспен айналысатындар саны 123,6 мың адамды құрады. Туристік қызметтен республикалық бюджетке төленген салықтар мен өзге де міндетті төлемдер 2017 жылы 13,0 млрд. теңгені құрады.

2017 жылдың жай-күйі бойынша Қазақстанда 2 131 туристік ұйым, 118 455 төсек-орын сыйымдылығы бар 2 438 орналастыру орны жұмыс істеді, бұл алдыңғы жылдың көрсеткішіне қарағанда 8,5%-ға артық. Орналастыру орындарының жалпы санының 65,2%-ын қонақ үйлер құрайды, олардың11,5%-ы – санаты бар, 53,7% – санаты жоқ қонақ үйлер, ал 34,8%-ы өзге де орналастыру орындары екендігін атап өту қажет. Негізгі бөлігі (64,1%) тиісінше Шығыс Қазақстан (15,9%), Ақмола (13,6%), Алматы (13,1%), Қарағанды (8,9%) облыстарында, сәйкесінше Астана (6,8%) және Алматы (5,8) қалаларында шоғырланған.

2 017 жылы қонақ үйлердегі төсек-орын толтырылымы 23,5%-ды (2016 жылы – 22,0%) құрады.

Санаты бар қонақ үйлерде толтырылымның орташа көрсеткіші 24,7%-ды, санаты жоқ қонақ үйлерде 20,7% құрады. Бұл ретте, толтырылуының ең жоғары деңгейі 5* санатты қонақ үйлерде (27,7%), 4* қонақ үйлерде 27,1%, ең төмеңгі деңгей 2* санаты бар қонақ үйлерде (21,0%) тіркелген. Өзге де орналастыру орындарында осы көрсеткіш 25,6%-ды құрады.

2017 жылы төсек-орын толтырылымының неғұрлым жоғары деңгейі Батыс Қазақстан облысында – 30,3%, Атырау облысында - 29,1%-ды, Маңғыстау облысында – 26,8%-ды және Шығыс Қазақстан облысында – 26,7% құрады. Ең төменгі толтырылымның деңгейі Ақмола (15,5%), және Солтүстік Қазақстан (16,8%) облыстарында тіркелген. Астана және Алматы қалаларында қонақ үйлерге толтыру тиісінше 25,0% және 27,5%-ды құрады.

Сыныпталмайтын орналастыру объектілерінің орындары санының айтарлықтай көптігінің нәтижесі төмен сапалы сервис және бағасының жоғарылығын ескере отырып, келушілердің аздығы болуы мүмкін.

Қонақ үйлер қызметтерінің деңгейі жоғары орналастыру орындарында тұру бағасы әлемнің жетекші туристік дестинацияларындағы осыған ұқсас қонақ үйлерге қарағанда айтарлықтай жоғары. Астана және Алматы қалаларындағы 5* қонақ үйлеріндегі стандартты нөмірдің орташа құны Еуропаның жетекші қалалары мен әлемнің туристік дестинацияларындағы орташа бағаларға қарағанда 20% қымбат.

Басқа орналастыру орындарында – пансионаттарда, туристік базаларда, паналарда, кемпингтерде, келушілерге арналған жатақханаларда және басқаларда көрсетілетін қызметтердің бағалары айтарлықтай төмен.

Жоғарылатылған бағалар орналастыру орындарының төмен деңгейде толуына, бәсекелес ортаның жетіспеушілігіне және бизнес-туристерден күшті тәуелділікке байланысты. Қонақ үйлер қызметтерін қоса алғандағы, ұсынылатын туристік қызметтер шектеулі сервиспен көрсетіледі және әлсіз реттелген болып табылады.

Көшпенділік еркіндікпен байланысты, және де шетел турист уақытша болса да өзін еркін сезінеді. Шетелдік туристке сәнді қонақ үйлер мен мейрамханалары қосылған демалыс түрін ұсынғанда олар таңқаларлық жағдайда болды – батыста бар демалыс түрін, батыс тағамдары мен қонақ үйлерді не үшін ұсынасыздар деген сұрақ туындады.

Осы тәжірибе Қазақстандағы туризмді дамыту кезінде ескерілу тиіс. Шетелдік туристтің уақытша еркін көшпендіге айналуы, қазақтың шексіз даласы мен қазақтардың қонақжайлығы теңдесіз әсер қалдырады.

Қалыпты табиғи жағдайларда турист үшін үздік психологиялық атмосфера құрылады.

Туристтің психологиялық атмосферасына кез-келген біреу әсер ету мүмкін. Және де Қазақстан азаматтары шетелдік туристерге қатысты, соларға ыңғайлы болу үшін, және келесі туристік саяхат кезінде елімізге қайта келу үшін нақты бір мінез-құлық үлгісін ұстану керек.

Туризмдегі психологиялық ыңғайлылық түсінігімен қонақжайлық түсінігі тығыз байланысқан. Жеңіл және мейірімді жағдайларды құру шетелдік туристтің психологиялық жайсыздығы мен психологиялық қысымын шешуге ықпал етеді.

Қазақ халқының қонақжайлығы табиғатынан берілген. Қазақ жанұясында, қазақ қонақжайлығы ортасында шетелдік турист әдетте өзін жылдам бос сезініп, өзін жеңіл және еркін сезіне бастап күлімдей бастайды. Сондықтан, қонақжайлық қазақстандық туризмнің артықшылығы болып табылады

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Оспанов Г.М. Международный туризм как форма внешнеэкономической деятельности Казахстана// Диссертация PhD. Қарағанды. 2014. 134-136б.

2. www.zhana-talap.com

3. www.altaytravel.ru

4. www.astanabesttravel.kz

5. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауы, 10 қаңтар 2018 жыл.Астана; ҚР Президентінің ресми сайты www.akorda.kz ; G-Global ресми сайты www.group-global.org.

6. Журнал «Discovery Kazakhstan», 2009г.

7. Кусаинов, Х. Х. Туризм экономикасы [Текст] : оқу құралы / Х. Х. Кусаинов ; ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы. - Алматы : Экономика, 2012. - 208 б.

8.Сұрағанова С. К., Сабатаева Б. О Туризм менеджменті: Туризм мамандығына арналған оқулық. - Алматы: 2012. - 256 б.

9. Жаналинова М.А., Агыбетова Р.Е. Основные пути привлечения инвестий в индустрию туризма РК. /Сборник материалов 1-ой международной научно-практической конференции «Социально-экономическая модернизация- главный вектор развития страны», Москва, -2012, 129-133с.

10. https://www.poehalisnami.kz

11. Жуспекова А. К., Маймурунова А. А. «Туроперейтинг». – Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті. Қарағанды, 2016 – 125б.

12. Жуспекова А. К., «Туризм маркетингі». – Қарағанды: Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті 2010.

13. Сущность рынка туристических услуг.Бенько Е.В./Бизнес в законе. –М., 2010., -Т.3, с.214-217

14. Быстров, С.А. Организация туристической деятельности. Управление турфирмой : учеб. пособие / С.А. Быстров. – М. : ФОРУМ ; НИЦ ИНФРА-М, 2013. – 400 с.

15. Чудновский А.Д., Жукова М.А. Менеджмент туризма: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2011, 285 с.

16. Бесчастнов В. Маркетинг персонала в сфере обслуживания// Управление персоналом. - 2010. - № 15. - С. 63-67

17. Грошева И. Роль маркетинга в управлении инновационной деятельностью малых и средних промышленных предприятий// Проблемы теории и практики управления. - 2011. - № 6. - С. 95-105

18. Овчаров, А.О. Экономика туризма : учеб. пособие / А.О. Овчаров. – М. : ИНФРА-М, 2013. – 253 с.

19. Гладкевич Г.И. Факторы формирования туристского рынка// География и туризм: наук. – Выпуск 15. – К: Альтерпрес, 2011. – с.9-16

20.Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2016 ж.

21. Землянухин А.Н. Некоторые характеристики применения информационных технологий в туристическом бизнесе // Моделирование, оптимизация и информационные технологии. – 2014. – № 1.

22. Карпова Г.А., Шамликашвили В.А. Туризм и туристское потребление в постиндустриальном обществе // Туризм и культура в современном мире. Материалы международной научно-практической конференции. – СПб: Астерион», 2012.

23. Балабанов И. Т. , Балабанов А. И. Экономика туризма: учебное пособие. - М. :Финансы и статистика, 2009. - 176 с

24. Дмитриев М.Н. Экономика туристского рынка: учебник для студентов вузов, обучающихся по направлениям сервиса и туризма / М.Н. Дмитриев, М.Н. Забаева, Е.Н. Малыгина. − 2-е изд., перераб. и доп. − М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2010. − 311 с.

25. Смагулова К.С. Развитие индустрии туризма и ее влияние на экономику Казахстана. Мировой туризм; основные тенденции в условиях экономической нестабильности // Материалы международной научно-практтической конференции. (2 декабря 2009г.).- Караганда, 2009.- С. 133-135.

26. Шaлaбековa A.Л. Применение клaстеров в упрaвлении экономикой // AльПaри. - 2011. -№3. – С.55-58.

27. Сейдахметова А.С., Тышқанбаева М.Б. Кластердің экономикасы және ұйымдастыру негіздері. Оқу құралы. –Алматы: Эконом., 2011, -372 б.

28. Қазақстан Республикасы туризм саласының кластерлік дамуының алғышарттары. Айбасова А.М., Жұмамұрат Г. // «Қазақстанның кластерлік- инновациялық даму жағдайында туристік және географиялық өлкетану» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары, Алматы, 26-27 сәуір, 2013, 409-415 б.

29. Жаналинова М.А., Агыбетова Р.Е. Основные пути привлечения инвестий в индустрию туризма РК. /Сборник материалов 1-ой международной научно-практической конференции «Социально-экономическая модернизация- главный вектор развития страны», Москва, -2012, 129-133с.

30. Маслова В.М. Управление персоналом предприятия: учебное пособие. – М: Юнити-Дана, 2012.

31. Еспаев С.С., Киреева А.А. Ұлттық кластерлерді қалыптастыру және дамыту тұжырымдамасы. –Алматы, 2013.т -234 б.

32. Қазақстан Республикасы туризм саласының кластерлік дамуының алғышарттары. Айбасова А.М., Жұмамұрат Г. // «Қазақстанның кластерлік- инновациялық даму жағдайында туристік және географиялық өлкетану» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары, Алматы, 26-27 сәуір, 2013, 409-415 б.

33. Нурмаганбетова А., Агибетова Р. Казахстанский рынок туристских услуг: основні напрямки підвищения конкурентоспроможності туристичних підпремств. Aлтуальні проблеми Есономіки., 2014, Киев, 111-122 с.

34. Крайнова О. С. Инновационные аспекты разработки логистического подхода к управлению предприятиями индустрии туризма и гостеприимства : монография / Крайнова О. С. ; Моск. ун-т им. С. Ю. Витте, Фил. в г. Нижнем Новгороде. – М. : ЧОУВО "Моск. ун-т им. С. Ю. Витте", 2015. – 147 с.

35. Петрухина Е.В. Инновационные методы сервисной деятельности в туризме // Теор. и прикл. вопр. экономики и сферы услуг. - 2013. - № 7. - С. 61-71