«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

116

117

170-жаттығу. Оқулықпен жұмыс.

Тапсырма:  Сөйлемдерге  синтаксистік  талдау  жасау, 

қыстырма, қаратпа сөздерге морфологиялық, сатылай-кешенді 

талдау.  

Қолдан.  Схема  бойынша  сөйлем  құра.  Тыныс  белгісіне 

көңіл аудар.

1)                 ,                 ,               !  Одағай.                   

2)                              

                  ,           ,          -       -      -      .  Қыстырма.

3)               ,                            .    Қаратпа.

 

5. Ассоциация құру.

Оқшау сөздердің тыныс белгілері, ерекшеліктері.

Оқшау сөздерге                                 Одағай сөздері бар

сұрақ  қойыл-                                             сөйлемдердің 

майды.                                                       соңына

                                                                    леп (!) белгісі 

                                                                      қойылады.

Оқшау сөздер                                                Қыстырма, 

сөйлем                                                           қаратпа сөздер

мүшесі болмайды.                                     сөйлем ішінде 

                                                                үтірмен ажыратылады.

6.  Салыстыр.  Оқшау  сөздерді  оңашаланған  айқындауыш 

мүшемен салыстыр.

ІІІ. Ой қорыту. 

1. Оқшау сөздерден алған біліміңді жинақта, өзіңді тексер.

Білгенге – маржан...

1.  Оқшау  сөздер  кездескенде  сөйлемде  қандай  тыныс 

белгі қойылады?

А. Нүкте;  В. нүктелі үтір; С. қос нүкте; 

Д. Тырнақша; Е. үтір.

2. Қыстырма сөз қолданылған жай сөйлемді көрсет.

А. Ойбай, Жақа, ол Жоламанның дүмпуі ғой.

В. Шынында да, халіміз онша мәз емес.

С. Жігіттер, ойын – арзан, күлкі – қымбат.

Д. Толғауы тоқсан қызыл тіл, сөйлемеймін десең, өзің біл.

Е. Қарағым, дұғагөйім, қамқор анам.

3. Оқшау сөзді көрсет. 

А. Үстеу; В. Шылау; С. Шырай; 

Д. Қыстырма;  Е. Жалғаулық.

4. Тыныс белгісі дұрыс қойылған қаратпа сөзді тап.

А. Сірә, бүгін күн суытар.

В. Ауа райы қандай тамаша!

С. Тыңда, дала, Жамбылды.

Д. Күмбірлеген домбыра дауысы естіледі.

Е. Жолдастар тынышталыңыздар.

5. Одағайды табыңыз.

А. Әрине;   В. Сірә;   С. Мүмкін;  

Д. құрау-құрау;   Е. Сөйтіп.

6. Қыстырма сөзді табыңыз.

А. Өзің бір қызық жан екенсің.

В. Жолдас командир, жолдас комиссар.

С. Алдымнан жақсы кездестің-ау, шырағым.

Д. Ата, немереңіз келді.

Е. Қорыта келгенде, баяндама жақсы жасалған.

 

 

Оқшау сөз 

 

Оңашаланған                 

айқындауын мүше                                

1. Өзінің алдында тұрған       

мүшені мезгіл, мекен,      

заттық мағына жағынан      

айқындап тұрады.                               

2. Айқындайтын мүшесі-                     

мен тұлғалас болып, сол          

сұраққа жауап  береді.                                                      

3. Сөйлем ішінде үтірмен    

ажыратылады. 

Оқшау сөздер                                                                             

Сөйлемдегі өзге                       

сөздермен байланысқа        

түспейді; оқшау тұрады; 

сөйлем мүшесі                                     

болмайды; сұраққа                            

жауап бермейді;                       

сөйлеушінің көңіл-                             

күйін, көзқарасын                            

білдіріп, тыңдаушыны    

қаратып, сөйлем                           

мағынасын толықтырады. 

Басқа сөйлем 

мүшелерімен; 

интонация 

арқылы 

байланысады;       

сөйлемнің 

мағынасын 

толықтырады;                  

екі жағына үтір 

қойылады. 

118

119

Ұлбосын БЕРДЕШОВА,

«Жаңа таң» орта мектебінің мұғалімі.

Ақтөбе облысы,

Байғанин ауданы.

БІТЕУ БУЫН

(5-сынып)

Сабақтың  мақсаты:  буын,  оның  түрлері  туралы  алған 

білімдерін пысықтау, қорытындылау, бітеу буын, ерекшеліктері, 

негізгі  белгілеріне  тоқталу,  түрлі  жаттығулар  арқылы  буын 

түрлерін  ажырату.  Міндеттері:  білімділік  -  бітеу  буынның 

атқаратын  қызметіне  кеңірек  тоқталу;  тәрбиелік  –  сабақ 

барысында мәдениетті сөйлеуін қалыптастыру, ұйымшылдыққа, 

ізгілікке,  отансүйгіштікке,  ұлттық  құндылықтарды  бойына 

сіңіруге  тәрбиелеу;  дамытушылық  -  өткен  сабақ  пен  жаңа 

сабақты  байланыстыра  түсіндіріп,  оқушыларды  өз  бетімен 

жұмыс  жасауға  баулу,  ойлау,  сөйлеу,  білім,  білік  дағдысын 

арттыру, ойда сақтау дағдылары мен іскерлік белсенділіктерін 

арттыру.

Түрі:  жаңа  сабақты  түсіндіру.  Әдісі:  интерактивті  әдіс, 

сұрақ-жауап, талдау түрлері, жұмбақ, сөзжұмбақ шешу, сурет 

бойынша  жұмыс,  сәйкестендіру,  тест  тапсырмалары,  т.б. 

Көрнекілігі: сызбалар, сөзжұмбақтар, слайдтар, интерактивті 

тақта,  т.б.  Пәнаралық  байланыс:  әдебиет,  тарих,  бейнелеу, 

психология.

Сабақтың барысы.

I.  Ұйымдастыру.  Сынып  оқушыларымен  амандасу, 

оқушыларды түгелдеу, сабаққа дайындықтарын тексеру.

Қадыр Мырза Әлидің «Ана тілі» туралы айтылған өлеңімен 

сабақты  бастау.  Психологиялық  дайындық.  Оқушыларға 

түс  таңдату  арқылы  бойындағы  қасиеттердін  айту.  Сабаққа 

белсенділігін арттыру.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Ашық буынға 10 сөз, тұйық буынға 10 сөз жазып келу.

III. Үй тапсырмасын қорытындылау.

Сөзжұмбақ шешу.

1.  Сөзде  қанша  дауысты  дыбыс  болса,  сонша  ...  болады 

(буын).

2.  е,  і,  ы,  и  дыбыстары  ерін  мен  езудің  қатысына  қарай 

қандай дауыстылар? (езулік).

3.  Дауыстыдан  басталып  дауыссызға  біткен  буын  қалай 

аталады? (тұйық).

4. Ұ, ү ерін мен езудің қатысына қарай қандай дыбыстар? 

(еріндік).

5.  Әрі  дауысты,  әрі  дауыссыз,  әрі  жуан,  әрі  жіңішке                     

болатын дыбыс? (У).

6. Айтуға тыйым салынған сөздерді қалай атайды? (табу).

7.  Өкпеден  шыққан  ауаның  ешбір  кедергісіз  шығуын                 

қандай дыбыс дейміз? (дауысты дыбыс).

8.  Жалғыз  дауыстыдан  немесе  дауыссыздан  басталып, 

дауыстыға  аяқталған  буынды  қандай  буын  дейміз?  (ашық 

буын).

9.  а,  о,  ы,  у  дыбыстары  тілдің  қатысына  қарай  қандай 

дауысты дыбыс? (жуан).

Ортасынан «бітеу буын» деген сөз шығады.

IV. Жаңа сабақ.

- Олай болса, бүгінгі өтетін сабағымыздың тақырыбы: «Бітеу 

буын».  Балалар,  сабағымызды  бастамас  бұрын,  ең  бірінші, 

мына жұмбақтарды шешіп алайық!

1. Ақ сандығым, ашылды,

Ішінен жібек шашылды. (Күн).

2. Іші жұмсақ, сырты қатты,

Еті қызыл, сүті тәтті.

Соғым үшін сайлап қойдым,

Бордақылап байлап қойдым. (Қарбыз).

3. Бес ін,

Бес іннің ауызы - бір ін. (Қолғап).