104
105
ашып, өмірде тиімді қолдана білудің ерекшелігін дәлелдейді. Жаңа
сабаққа өздіктерінен ізденіп, қол жеткізуге бағыттау үшін кестеге
назар аударады.
Мақал-мәтелдер:
Сұрақтар:
Болжамдарын
растау:
Еңбек түбі – береке. 1. Құрамындағы сөздердің
орыны тұрақты ма?
Сөздердің орыны
тұрақты.
Ақ жүрген азбас.
1. Аз сөзбен көп мағына
беріліп тұр ма?
Аз сөзбен көп
мағына береді.
Жақсыдан – үйрен,
жаманнан – жирен.
Үлкенді сыйласаң,
қадірлі боласың.
1. Ақыл-өсиет айтылған ба? Үлкенді сыйлауға
өсиет айтып тұр.
ІІ. Жаңа білімді меңгерту кезеңі.
Мақал-мәтелдердің негізгі белгілері:
Қалыптасқан дайын сөйлемдер қалпында жұмсалады.
Белгілі бір тұжырым, түйінді береді.
Ақыл, өсиет айтылып, адамгершілікке үндейді.
Мақал-мәтелдің ерекшеліктері:
Р/с
Мақал
Мәтел
1
Құрылысы жағынан екі, үш бөлімді. Көбіне бір бөлімді болып келеді.
Әке – асқар тау, шеше – қайнар
бұлақ, бала – жағасындагы құрақ.
Кәрі түлкі қақпанға түспес.
2
Ой неғұрлым ашық айтылады.
Батыр туса – ел ырысы, жаңбыр
жауса – жер ырысы.
Ой-пікір ишара, тұспал түрінде
беріледі.
Көп түкірсе – көл.
3
Ақыл, өсиет түрінде келеді.
Бірлігі күішті ел озады, бірлігі жоқ
ел тозады.
Көбіне эмоциялық реңк басым.
Қызым, саған айтам; келінім, сен
тыңда.
Мақал-мәтелдердің тақырыптары әр алуан болып келеді.
Мысалы: Отан, еңбек, батырлық, достык, адамгершілік,
оку-білім, т.б.
III. Практикалық дағды кезеңі.
- Балалар, сабақ барысында білімімізді ең биік шыңға
көтеруге ұмтыламыз. Сіздер бағындыратын білімнің биік
шыңы «Білім пирамидасымен» өлшенеді
I саты (оқушылық деңгей).
1. Бірнеше сөздер беріледі: Ана, еңбек, дос, ел. Мақал-
мәтелдер құрап, оларды қатыстырып, бір-екі сөйлеммен өз
сезімдерін білдіреді.
II саты (алгоритмдік деңгей). Көп нүктенің орынына тиісті
сөзді қой және сол сөзді үш тілде айтып бер.
1) ... тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады. (Тіл, язык, language).
2) Таяқ еттен өтеді,
... сүйектен өтеді. (Сөз, слова, word).
3) ... таумен кездеспейді,
Адам адаммен кездеседі. (Тау, гора, montain).
4) ... көпті жау алмайды,
Ақылы көпті дау алмайды. (Дос, друзья, friends).
5) ... қылды қақ жарған. (Қара, черный, blaск).
Сергіту сәті: «Кім жүйрік» ойыны. Ойынның шарты:
Ойынға екі қатардан екі оқушы шығып, Отан, туған жер
тақырыбындагы мақал-мәтелдер айтып, қадам жасап жарысу
арқылы жүргізіледі.
III саты (ізденімдік деңгей). а) 125-жаттығу. Мақалды бөлек,
мәтелді бөлек жазу. ә) «Жылдам жауап» ойыны. Сәйкестендіру
тестісі:
Еңбек түбі – Зейнет;
Бейнет түбі – Береке;
Ұрлық түбі – Бұлақ;
Сөз анасы – Қорлық;
Су анасы – Құлақ.
IV саты (шығармашылық деңгей). Екі қатарға
тапсырмалар беріледі. Әр топқа тақырып беріледі. I топқа: Ата-
ана; II топқа: Еңбек. 1. Тақырыпқа сай сурет. 2. Тірек сөздер мен
сөз тіркестері, мақал-мәтелдер.
Ата-ана тақырыбына: аялы алақан, мейірім, парыз, сәби
тілегі, «Қыздың ұяты – шешеге», «Шеше көрген тон пішер».
Еңбек тақырыбына: еңбек ету, маңдай тер, мақсат қою,
«Еңбек түбі – береке», «Ердің атын – еңбек шығарар».
Үйге тапсырма: 1) 134-жаттығу; 2) Ережелерді қайталау.
Бағалау: смайлик фишкалар арқылы бүгінгі сабаққа белсене
араласқан оқушыларды бағалаймын.
106
107
Авторлық бағдарлама
Самал ТӨЛЕШОВА,
Х.Есенжанов атындағы жалпы орта
білім беретін мектептің мұғалімі.
Батыс Қазақстан облысы,
Теректі ауданы.
ӨНЕГЕЛІ ҒҰМЫР
(Хамзатану курсы)
Түсінік хат
Бұл бағдарлама қоғамдық-гуманитарлык бағыттың
10-сыныбына арналып жасақталды.
Ғұмыры өнеге мен ғибратқа толы, заманында туған елінің
тарихы мен ынтымағы туралы жазып, еңбектері толқыннан
толқынға жалғасқан көрнекті жазушы Хамза Есенжановтың
өмірі мен шығармашылығын ұрпағының танып-білуіне,
құрметтеуіне, санасының есеюіне үйретеді.
Онда зерттеушілер арқылы бізге жеткен мол мұралары
мен таныса отырып, сол кездегі тарихи шындықтарға, терең
мағыналы мәліметтерге ие болады.
Бұл бағдарламаны жасауда Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі ұсынған «Арманы үндес еді
Ақ Жайықпен» (Алматы, 2008 ж.) атты материалдар жинағы,
Батыс Казақстан гуманитарлық академиясының Ғылыми Кеңесі
ұсынған «Ақжайығын аңсаған азамат» (Алматы, 2008ж.) атты
еңбектері, Х.Есенжановтың 6 томдық жинағы басшылыққа
алынды.
Аталмыш
бағдарламаның
ерекшелігі:
–
бұл
бағдарлама оқушылардың хамзатану саласы бойынша
зерттеу-шығармашылық
жұмыстарымен
айналысуына,
қызығушылығының
артуына
себепші
болады
және
сара жолын көрсетеді; - оқушылар Х.Есенжановтың
шығармашылығымен толық айналысып жүрген Батыс
Қазақстан гуманитарлық академиясының оқытушылары,
тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Д.Д.Сүлейменова,
тарихшы С.Х.Сүлейменов еңбектерімен толық танысады.
Мазмұны мен әдістемесі: - «Өнегелі ғұмыр» хамзатану
курсы бағдарламасының Х.Есенжановтың шығармаларын
оқу, түсіну арқылы туған жерді қадірлеуге, еліне адал қызмет
етуге, халқын жақсы көруге тәрбиелейді.
- Бұл курс толық Жайық өңірінің жазушысы
Х.Есенжановтың өмірі мен шығармашылығына арналады.
-Баяндау, түсіндіру, сұрақ-жауап, пікіралмасу, ойтолғау, эссе
жазу, шағын эпизодтарға көрініс кою, шығармашылык жұмыс
түрлері, образдарды ашу сынды бүгінгі өмірмен байланыстыру
жұмыстары іске асырылады.
Мақсаты: - оқушылардың негізгі бағдарлама көлемінде
алатын білімдерін бір жүйеге келтіре отырып, әрі қарай
тереңдетуді көздейді; - сол арқылы білім мазмұнын байытады;
- оқушының қызығушылығы мен қабілетін әрі қарай
дамытып баулиды; - кәсіптік бағдар беруді мақсат етеді; - курсты
терең оқып үйренуіне, практикалық дағдылар мен
іскерліктерге ие болуына, өздігінен ізденуіне, мамандықты
дұрыс тандауына мүмкіндік береді; - ғылым жолына бағыт
береді; - өз бетінше жұмыс істеуге, ізденуге көңіл бөледі;
- теориялық білімдерін жетілдіру арқылы шығармашылық
жұмыстарда қолдана білуге үйретеді; - шығарманың
эстетикалық, идеялық мәнін түсінуге дағдыландырады».
Міндеттері: - оқушылардың танымдық қызметін белсенді
ету; - ойлауын, тілін дамыту; - жазушы стиліне, сөз саптауына
терең үңілу; оқушының логикалық ойлауын қамтамасыз ету; -
ой-өрісін шыңдай отырып, өмірге көзқарасын қалыптастыру; -
оқушы бойындағы талантын танып, бағыт-бағдар беру, жазушы
өмірі мен мұрасын өзге жазушылармен салыстыра қарау; -
сөздерінін образдылығын теориялық тұрғыдан саралау;
Жұмыстың түрі:
- теория мен тәжірибенің байланысы мен бірлігін ескеріп,
окушылармен жүргізілетін жеке, ұжымдық жұмыстарды
