«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

56

57

Л.ДЕМЕУОВА,

«Спортқа дарынды балаларға 

арналған мамандандырылған 

облыстық мектеп-интернат» КММ-сі.             

   Батыс Қазақстан облысы, 

Орал қаласы

ЖИЕМБЕТ ЖЫРАУ 

БОРТОҒАШҰЛЫ

Мақсаты:  жыраулар  поэзиясының  өкілі  Жиембет 

жыраудың өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік 

беру, меңгерту.

Міндеті: білімділік-Жиембет шығармаларын талдай 

отырып,  ақын  тілінің  өткірлігін,  айқындылығын, 

даналық  ойға  құрылғанын  нақты  мысалдармен 

дәлелдеу;  тәрбиелік-Жиембет  жырлары  негізінде 

ұлттық  рух  пен  патриоттық  сезімге  тәрбиелеу,  ерлік 

пен  елдікті  дәріптеу;  дамытушылық-шығармашылық 

ізденіс  тапсырмалары  арқылы  оқушылардың  еркін 

ойын,  әдеби  сөйлеу  тілін  дамыту,  өзіндік  пайымдау, 

пікір айта білуге дағдыландыру.

Түрі:  дамыта  оқу.  Сабақтың  типі:  жаңа  сабақты 

меңгерту.  Сабақтың  әдіс-тәсілдері:  баяндау,  сұрақ-

жауап, салыстыру стратегиясы, талдау, ой бөлісу, сыни 

тұрғыдан  ойлау  технологиясы.  Сабақтың  жабдығы: 

кестелер,  тірек-сызбалар,  жыраулар  портреті,  слайд, 

тақтадағы әр түрлі материалдар.Оқыту формасы: жеке, 

топтық. Пәнаралық байланыс: тарих, музыка.

Сабақтың  эпиграфы:    Құтты  ой...Құтты  сөз...

Құтты іс...

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру бөлімі: 

а) кезекші арқылы оқушылар қатысымын түгелдеу.

ә)сынып 

тазалығына, 

оқушылардың 

оқу 

құралдарының дайындығына көңіл      аудару.  

II.  Үй  тапсырмасын  тексеру.  Жыраулар  поэзиясы.  

Асан  қайғы.  Сұрақтар  қоя  отырып,  тірек  сызбалар 

бойынша әңгімелеу. 

“Келісу–келіспеу” 

стратегиясы. 

Жыраулар 

поэзиясының құндылығы–халықтың басынан өткерген 

тарихи  оқиғаларды,  оның  арман-мұратын,  кешірген 

ауыртпалықтарын 

жырлауында. 

/Келіспеймін/

(Жыраулар  поэзиясының  құндылығы  халықтың 

басынан  өткерген  тарихи  оқиғаларды,  оның  арман 

мұратын, кешірген ауыртпалықтарын жырлауында ғана 

емес,  сонымен қатар елдің саяси- әлеуметтік тіршілігін 

ой-санасын, дүниетанымын көркем бейнелі тілмен бере 

білуімен де бағалы. Көркемдік сапасымен де  құнды) 

Жырау  дегеніміз  –  жыр  айтушы,  таратушы, 

көптеген  эпостық  жырларды  жатқа  білетін,  дайын 

репертуары  бар  айтқыштар.  Олар  домбыраның  не 

қобыздың  сүйемелдеуімен,  мақаммен,  әнмен  айтады.    

/Келіспеймін/  (Жырау  дегеніміз  -  өз  жанынан  жыр 

шығарып айтатын, суырып салма ақындық қасиет пен 

шешендік  қасиеті  қатар  сақталып  жататын  дарынды 

ақын,  дуалы    ауыз  шешен,  ақылгөй  дана,  ойшыл 

адамдар).

Жыраулар  поэзиясының  басты  жанры-толғау.                         

/Келісемін/  (Толғау  дегеніміз-жыраулар  поэзиясында 

жиі орын алған жанр. Толғау өлеңде ақын өмір, қоғам, 

адам  тіршілігі,  жақсылық  пен  жамандық,  т.б.  жайлы 

ақыл-өсиет, насихат тұрғысында ой қозғайды) 

III. Жаңа сабақ. Жиембет жырау Бортоғашұлы (өмірі 

мен  шығармашылығы)  Кесте  арқылы  жаңа  сабақты 

меңгерту.

58

59

Жырау

Өмірдерек

Еңбектері

Тақырыптары

Жиембет 

Бортоғаш-

ұлы, 

талантты 

жырау, би 

әрі жеңім-

паз батыр. 

1570-1575 

жылдар 

шамасында 

дүниеге 

келген. Кіші 

жүздің Байұлы 

тайпасының Тана 

руынан шыққан. 

Жиембеттің жас 

шағы қазіргі 

Батыс Қазақстан 

аймағының Өзен, 

Жем, Арал

аралығындағы 

ауылдарда өткен. 

16 жасынан 

хандар, билер, 

батырлар 

жанында жүріп, 

ел билігіне 

араласады. Өсе 

келе ол Есім 

ханның беделді 

биі әрі батыры 

дәрежесіне 

көтеріледі. Талай 

ұрыс-шайқастарға 

қатысып, ерлік 

көрсетеді. Ол 

сонымен бірге 

Еңсегей бойлы 

Ер Есімнің кіші 

жүз елімдегі 

ең бір беделді 

бас биі ретінде 

танылады.

“Есім 

ханға 

толғау”,

“Басы 

саудың 

түгел-

дүр...”,

“Қол-

аяғым 

бұғауда”

“Әй, 

қыңыр ер,

қыңыр ер”

“Әмірің 

қатты 

Есім хан”

“Еңсегей 

бойлы 

Ер есім”

Жырау 

шығармала-

рының тарихи, 

этнографиялық 

мәні зор.

Ерлік, 

батырлық, 

өрлік 

қасиеттер.

Хан-

әкімдердің, 

бүлікшіл 

ханның 

теріс, 

жауыздық 

мінездерін 

әшкерелеген.

Туған жеріне 

деген шынайы 

сүйіспеншілік.

Елдің, 

халықтың 

бүтіндігі, 

бірлігі!

Әсіресе 1620 жылғы 

Есім ханның ойрат-

қалмақтармен соғысы 

кезінде ерекше ерлік, 

тапқырлық көрсетіп, 

шапқыншы жауды 

ойсырата жеңіп, бетін

қайтарады.1627 

жылы Қазақ хандығы 

құрамынан бөлініп 

шығып, дербес билік 

құрғысы келген 

Қатағанның ханы 

Тұрсынның бүлігін 

басқан Есім ханның 

қасында болып, 

ел тұтастығын 

сақтау жлолында 

қажырлы қайрат 

көрсетті. Жиембет 

бидің Есім ханмен 

достық  қарым-

қатынасы ұзаққа 

бармайды. Кіші 

жүзгесөзі өтіп тұрған 

Жиембеттің билігінен 

сескенген хан оны 

інісі Жиембетпен 

бірге жер аударып  

жібереді.Сол айдауда 

жүріп 1643 жылы 

қайтыс болды 

деген және Есім 

хан өлгеннен кейін 

елге оралды деген 

деректер бар.Алайда 

1643 жылдардан 

кейінгі ғұмыры 

белгісіз.