Ауыл шаруашылығы министрлігі жанынан жер заңнамасын жетілдіру жөніндегі жұмыс

j

Шығарушы: 

«  »

Директордың 

орынбасары 

  



Бас есепшi 

   

ӘI

  –    

!" #$

 % & "'!:

"  Ө)*$ 

Бас редактордың бірінші 

орынбасары

+" & , 

компьютер орталығының 

жетекшісі

ө"i 

 "!:

 .# – 

 ә ә 

'/" .+# – ө  ә  

  

0"  1 –     

ә3 1Ө  –  ii

4  , –    

'5! 3ii i"3i":

Байқал БАЙ!ДІЛОВ – Ақмола және 

Солтүстік Қазақстан облыстары (8 778 910 45 34)

Шынаргүл ОҢАШБАЙ – Алматы облысы (8 701 503 02 76)

Асқар АҚТІЛЕУ – Ақт=бе облысы (8 778 523 44 96)

Фарида МҰҢАЛҚЫЗЫ – Маңғыстау облысы (8 702 799 06 22)

Мұхтар ШЕРІМ – Оңтүстік Қазақстан облысы (8 701 428 21 08)

Айхан БАШТАШ – Осло,  Норвегия mahmutba@online.no

Ұлдай САРИЕВА – Батыс Қазақстан облысы  (8 705 150 48 30)

Кезекшi редактор 

'/" .+#

 % &!6 7!:

050009, Алматы қаласы, Гагарин даңғылы, 93-үй (Абай даңғылының қиылысы) 

Телефондар: 8(727) 394-37-22; факс: 394-39-68 

Бухгалтерия: тел.факс: 8(727) 394-39-67 (жарнама б=лiмiнің ішкі н=мірі 108)

Газет 2004 жылғы 14 желтоқсанда ҚР Мәдениет,

 ақпарат және спорт министрлiгiнде тiркелiп, 

бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 

№5710-Г куәлiгi берiлген.

Мақала авторының пiкiрi редакция к=зқарасын 

бiлдiрмейді. Жарнама мәтініне тапсырыс

 беруші жауапты.

Газетте жарияланған материалдар мен суреттердi 

сiлтемесiз к=шiрiп басуға болмайды.

Газет «Дәуір» ЖШС РПИК 

(Алматы қаласы, Қалдаяқов к=шесі, 17-үй) 

тел: (727) 273-12-04, 273-12-54 

Тапсырыс – №2117; 

Бағасы келiсiм бойынша

Газет Қазақстанның барлық аймақтарында таралады, 

сондай-ақ «AirAstana», «Etihad Air ways», «Turkish Airlines», «BMI», «QazaqAir» əуежолдарының ұшақтарында бар.

Айлық таралымы – 45 000 дана

ҰЛТТЫҚ ОЙЫН

16

АЙНА

АЙНА

№43-44 (615-616) 28

№43-44 (615-616) 28 қазан 2016 жыл

 қазан 2016 жыл

www.ja

w.jasqazaq.kz

sqazaq.kz

E-mail: jas_qazaq@mail.ru

E-mail: jas_qazaq@mail.ru

w

w

4455555555555555555555555555

Бес тас – қазақтың ұлттық 

ойындарының ішіндегі кең 

таралғаны. Тарихы да ұзақта жатыр. 

Нақтырақ айтсақ, адамзат еңбек 

құралы ретінде – ағаш, тас, сүйекті 

пайдалана бастаған ғасырда шыққан. 

Ойынды еңбектеген баладан, ересек 

кісіге дейін ойнайды. Басты құралы – 

бес тал домалақ тас немесе бес асық. 

Бес тас ойынын =скелең ұрпаққа 

насихаттап жүрген Абай атындағы 

дарынды балалар мектебінің 

мұғалімі Қизат Тілеуберді ойынның 

ерекшелігі мен ережесін түсіндірді. 

Оның айтуынша, бес тас ойыны – тез 

шешім қабылдауға, жылдамдыққа, 

ептілікке, қырағылыққа үйретеді. 

жалату болып таңдаланады. Міне, 

осылай бес тас ойынының кезеңдері, 

тәртібі ары қарай жалғасып кете 

береді. 

«Нәби» – ең ауыр кезең. Қолдың 

жылдамдығын, к=здің қырағылығын 

талап етеді. Тіпті бұл басқышта 

ойыншы үшін ептілік =те маңызды. 

Қақпаға лақтырған тасты кедергіге 

соқпай, орағытып кіргізсе, ол – нағыз 

шебер ойыншы деген с=з. 

Осы «Нәби» кезеңінің бір 

ерекшелігі – жаңағы жерге шашқан 

т=рт тастың біреуін ойыншы мен 

басқа да қатысушылар «нәби» 

деп белгілейді. Яғни «ата» деп те 

аталынады. Сол тасқа, яғни жаңағы 

белгіленген нәбиге қалған үш тас 

қақан кезде тиіп кетпеу керек. Ал 

нәби ең соңынан әлгі қақпаға кіру 

керек. Егер нәбиге тас тиіп кететін 

болса, ойын аяқталады да, келесі 

ойыншыға кезек =теді. 

К=шпенді ойындарының 

к=бінің далаға кіндігі, тау-тасқа 

=зегі байланған. Мәселен, бес 

тас ойнап =скен балаға садақ ату 

қиын емес. Ол дәлдік, мергендік 

қасиетті бес тастан алады. Жалпы, 

ойынды зерттеушілер, бес тас 

ойнап =скен адамның жігері 

мықты, жүйкесі берік болады 

деген пікірде. 

Үлкен әже, апаларымыз және 

аға, аталарымыз осы ойынды 

=здері ойнап ұрпағына насихаттап 

келген. Олар осы ойынды ойнау 

арқылы жас ұрпаққа, кішкене 

балалардың санасын оятатын шығар 

деген ғалымдардың топшылауы бар. 

Яғни жас ерекшелігі бұл ойынға 

ешқандай есер тигізбейді. 

Бес тас кей =ңірде «шекемтас» деп 

аталып жүр. Бірақ ойнау тәртібі ұқсас. 

Тек аймақтық ерекшелігіне қарай, 

кезеңдердің атауы =згеріп отырады. 

Тағы бір қызығы – кейбір аймақта 

бес тасты қыздар ғана ойнаған. Бірақ 

жалпы қазақ жерінде бұл ойынды 

үлкен-кіші, ер-әйел түгел ойнағаны 

анық. 

Осы бес тас ойынының деңгейін 

оқушылардан болсын немесе жалпы 

халық арасынан сұрастырсақ, 

к=пшілігі оның 10-11-ші деңгейіне 

ғана дейін біліп жатады. Оны негізі 

нәби кезеңі дейді. Ал ата-бабалармыз 

кезінде бұл ойынның деңгейін 

одан да к=п ойнағандығына зерттеу 

жұмыстарын жүргізгенде к=зіміз 

жеткен. Бұған дәлел қуалау, үй 

үстінен үй тігу, кедергі, одан кейін 

теріс айналдырып қағып алу деген 

секілді к=птеген деңгейі бар екен. 

Мысалы, жаңағы теріс айналдырып 

қағып алу дегеніміз – оң қолмен 

лақтырған тасты қолды айналдырып 

теріс қағып алу. Бұның =зі буын-

буынның қозғалысына, адамның 12 

Махмұт Қашқаридің «Түрік тілінің 

сөздігі» еңбегінде бес тас ойыны туралы 

мағұлмат кездеседі. Бұл мағұлыматқа 

сүйенсек, бұл ойын қазақ халқының 

сонау ата-бабамыз, тіпті сақ, ғұн 

дәуірінен бері қарай пайда болғанына 

көз жеткіземіз.

Бес тас ойнаған озады

Жиынға ТМД елдері мен еліміздің аймақтарындағы кітапхананың 

жетекшілері және Мұхтар Шаханов бастаған зиялы қауымның 

=кілдері қатысып, =з ойларын ортаға салды.

Пленарлық отырыстың басты мақсаты – осы облыстардан келген 

маңдайалды кітапханашыларымен тәжірибе алмасу. Сонымен қатар 

тарихи кезеңдегі кітапханалар қызметінің басты мәселесіне назар 

аударту. Кітапхананың мемлекеттік мәдениет саясатын жүргізудегі 

р=лін айқындау, инновациялық даму жолдарын бірлесе іздеу және 

мәдениет, білім, ғылым ошақтарымен серіктестік аясын кеңейту.

Жиынның ашылу салтанатында с=з алған Алматы қаласы 

орталықтандырылған кітапханалар жүйесінің директоры Роза 

Қабиева «Конференция республика кітапханалары үшін ауқымды 

шараға айналып, кітапхана ісінің барлық бағытта дамуына ықпал 

етеді деп сенемін. Рухани қазынаның ордасына айналған кітапхана 

жұмысын жандандыруға, заманға сай болуына қызмет етудеміз. 

Алдағы уақытта заман талабына сай кәсіби қызмет к=рсету, кітап 

оқырманының санын арттыру үшін бар күш-жігерімізді жұмсайтын 

боламыз», – деді.

Конференция барысында кітапхана қызметкерлері де =з 

ойымен б=лісті. Соның бірі – Жамбыл атындағы мемлекеттік 

жас=спірімдер кітапханасының б=лім меңгерушісі Жазира 

Құдайберген. Ол «Қазір ақпарат заманы. Сондықтан жастарға, 

заманға сай қызмет к=рсетуіміз керек. Сол себепті кітапхана 

қызметін =згерту мақсатында әртүрлі формалар енгізіліп, 

кітап оқылуын насихаттаудың түрлі жолдары қарастырылуда. 

Мәселен, балалардың уақытын тиімді пайдалану мақсатында 

кітапханаларда түрлі үйірмелер жұмыс істейді. Бізде тіл үйрену 

курсы бар, ол – тегін. Ұстаз білім береді, автор кітап жазады. 

Ал кітапханашы кітапты беріп-алып отыратын адам ғана 

емес, білім таратушы. Осындай конференциялар кітаптың, 

кітапханалардың, кітапханашылардың мәртебесін к=теруге септігін 

тигізеді», – деп атап =тті. Конференция аясында «Алматы тарих 

толқынында», «Бегалиндік ретро» сынды иллюстрациялы кітап 

және фотоқұжаттар к=рмелері рәсімделді әрі орталықтандырылған 

кітапханалар жүйесінің қызметі байыпталды.

Жиынға қатысушыларға шетелдік және отандық кітапхана 

қызметімен, жаңа технологиямен жете танысу, серіктестік орнатудың 

жолын қарастыру мүмкіндігі ұсынылды.

'/" .+#

мүшесінің қозғалысына жақсы әсер 

береді.

 Қизат Тілеуберді «Мен =зім қазақ 

тілі мен әдебиеті пәнінің ұстазымын. 

Біз енді әдебиетті оқығаннан кейін 

салт-дәстүрге, ата-бабаның тарихына 

соқпай кетпейміз. Сондықтан 

да бұл ойынды сабақ барысында 

мүмкіндігінше насихаттауға 

тырысамын. Бүгінгі күнде бұл ойын 

барлық ортада, барлық мектептерде 

ойнатылады десек, артық айтқандық 

болар. Дегенмен де осындай ұлттың 

үнжариясы болған біздің Абай 

атындағы дарын мектебінде бұл ойын 

=з дәрежесінде насихатталады», – 

дейді.

Бес тас адам бойына ептілік, 

жылдамдық, байқампаздық, санау, 

реттеу, топтау, жылдам ойлап, тез 

шешім шығару сияқты қасиеттерді 

дамытады. Сондай-ақ к=з жанарын 

жетілдіруге, сауықтыруға да 

пайдасы бар. Дене бұлшық еттерінің 

дамуына әсер етеді. Ойын адамның 

шаршағанын басып, сабырлыққа 

шақырады. К=ңіл-күйді жақсартады. 

Қазақ халқы =з ұрпағының 

ертеңін сонау бала кезден ойлаған 

халық. Сондықтан да қазақ халқы 

бала тәрбиесіне =те к=п к=ңіл б=ліп, 

баланың ойынына да =те терең мән 

берген деп айтуға болады. Бұған дәлел 

біздің ұлттық ойындарымыздың 

тәсілдерін айтуға болады. С=зге 

тиек етіп отырған бес тас ойыны да 

сондай. Яғни бес тас ойынын ата-

бабамыз бала есін біліп, тәй-тәй басып 

жүргеннен бастап, яғни ойын баласы 

болғаннан бастап баулыған. Ондағы 

мақсат – баланың саусақтарының 

қимылдауын жетілдіру. Сол саусақтың 

қимылдауы арқылы адамның басқа 

да 12 мүшесіне қимыл жүреді екен. 

Сонымен қатар баланы жылдамдыққа, 

ептілікке, мергендікке және тез 

ойлауға машықтандырып отырған. 

  .

Ойынның ережесі қарапайым. 

Сондай-ақ әр кезең ауысқан 

сайын, бес тас қиындай береді. 

Ойыншының жылдамдығын, 

ептілігін арттыру үшін ойын ережесі 

күрт =згеріп, салмағы артып, 

қызықты бола түседі. Ойыншылар 

бірін-бірі сүріндіру үшін, кедергі 

жасап ойнайтын кезеңдері 

бар. Кедергі жасау да мықты 

ойыншының ғана қолынан келеді.

Кез келген ойынның белгілі 

бір тәртіпке, ережеге бағынатыны 

анық. Бес тас ойынының да =зіндік 

ережесі бар. Біріншіден, осы ойынға 

қатысатын адам саны анықталады. 

Алайда «нақты осынша адам болу 

керек», – деп к=рсетілмеген. 

Кемінде екі адам немесе одан да к=п 

адам ойнай береді. Ол үшін ең бірінші 

қатысушы мен тас таңдалып алынады. 

Одан кейін ойыншылардың реттік 

санын анықтау үшін бес тасты жоғары 

лақтырып, оны алақанға жинап, қайта 

жоғары лақтырады да, қаршып алады. 

Сол кезде кім қанша тас жинады, 

соған байланысты ойыншының реттік 

тәртібі белгіленеді. Қазірге дейін бес 

тас ойынының жиырмадан астам түрі 

анықталған. 

Алғашқы кезең – «Бірлік» деп 

аталады. Ортаға шашылған тасты 

ойыншы бір-бірлеп қағып алу керек. 

Бірақ оған мысықтай ептілік қажет. 

Екінші не үшінші тасқа қол тиіп кетсе, 

ойын тоқтатылады. Қақпа тасты да 

жерге түсірмей қағып алу шарт.

«Үштік» деп, «т=рттік» деп аталады. 

Одан кейін «жалау» және «нәби» деген 

сияқты бірнеше кезеңі бар. Мысалы, 

«жалау» ойынында сіз т=рт тасты 

жерге тастайсыз. Қақпа тасты ұстап 

тұрған оң қолмен жерді үш немесе 

бес мәрте жерді сипап, жалату керек. 

Яғни сіз осы кезеңнен =ткен болып 

есептелесіз. Үш немесе бес рет жалату 

бұл ойын басталмастан бұрын, яғни 

ойыншылардың =зара ақылдасуымен 

шешіледі. Солай үштік не бестік 

Ел Тәуелсіздігінің 25 

жылдығына, Алматы 

қаласының 1000 

жылдығына және 

Сапарғали Бегалин 

атындағы Балалар 

кітапханасының 

65 жылдығына 

орай «XXI ғасыр 

кітапханалары: 

Кітаппен 

болашаққа» атты 

халықаралық 

кітапхана 

конференциясы 

өтті.

Кітаппен 

Кітаппен 

келешекке...

келешекке...

БАСҚОСУ

ҚАЗЫНА

Әлемге танылудағы оң қадам

Әлемге танылудағы оң қадам

Олардың қатарында Алматы 

қаласының мыңжылдығына 

арналған кітап бар. 24.kz сайты 

хабарлағандай, жаңа туындыға 

әсем шаһардың іргесі қаланған 

және бой к=терген жылдары 

арқау болған. Сондай-ақ к=рмеге 

келушілерге Қазақстанның салт-

дәстүрі мен тарихына арналған 

жинақтар да таныстырылды. 

«Алматы кітап баспасының» бас 

редакторы Альмира Сужикованың 

айтуынша, біздің 

туындыларға шетелдіктер 

қызығушылық 

танытыпты. К=рмеге 

келушілер =те к=п болған. 

Оның арасында елімізді 

сағынған отандастарымыз 

да бар. Баспагерлердің 

мұндай кітаптарды 

әкелуінде үлкен сыр 

бар. Шетелдіктерді 

ұлттық ерекшелікке 

қатысты кітаптар қатты 

қызықтырады. Биыл 

Франкфурт жәрмеңкесіне 

100 шақты ел қатысты. 

Қазақстан да к=п жылдан 

бері беделді к=рмеге =з 

туындыларын ұсынып, 

белсенді атсалысып келеді. 

Отандық баспалар 

Франкфуртта өткен әлемдегі ең 

ірі кітап жәрмеңкесіне өз өнімін 

ұсынды. «Фолиант», «Мектеп» 

және «Алматы кітап баспасы» 

көрмеге оқулықтар мен балаларға 

арналған әдебиеттерден өзге 

жаңа шыға бастаған кітаптарын 

да апарған.