«ҚазМұнайГаз» Ұк ақ «Сауықтыруға 10 қадам» бастамасы Құрметті әріптестер!

жүктеу 184,03 Kb.

Pdf просмотр

Дата	19.02.2018
өлшемі	184,03 Kb.
	#10084

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ

«Сауықтыруға 10 қадам» бастамасы

Құрметті әріптестер!

«Қазмұнайгаз» ҰК АҚ жұмыскерлерінің ден-

саулығы, қауіпсіздігі және әл-ауқаты – бүкіл

әлемдегі жүздеген миллион еңбек адамдары-

на да сияқты, басты орын алады. Бұлар еңбек

өнімділігі, бәсекелестік және кәсіпорындар-

дың тұрақтылығына қатысты бірінші дәрежелі

мәнге ие.

Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйы-

мының (БДДСҰ) мәліметтері бойынша, жыл

сайын инфекциялық емес сырқаттардан

38 млн. адам қайтыс болады, олардың ішінде

жүрек-қантамыр сырқаттары – 17,5 млн.адам

құрайды, онкологиялық аурулар – 8,2 млн.

адам, респираторлы аурулар – 4 млн.адам

және диабет – 1,5 млн.адам. Көрсетілген сы-

рқаттардың 4 тобы ИЕС-дан өлімнің барлық

жағдайларының 82 %-ын құрайды. Сонымен

қоса, бұлардың барлығы ИЕС дамуына үлесін

тигізетін қауіп факторлардың алдында осал,

мысалы: стресс, дұрыс тамақтанбау, жет-

кіліксіз дене белсенділігі, шылым шегудің

әсері немесе ішмдікке салыну.

Біз, Сіздердің жұмыс орындарында Сіздердің

денсаулығыңыздың жақсаруына әкелетін,

10 ТӘЖІРИБЕЛІК ҚАДАМ ұсынамыз.

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

Ең алдымен, олар дене белсенділігінің

жоғарлауына және дұрыс тамақтанбау әдет-

терін болдырмауға бағытталған, және де

Сіздің денсаулығыңызға қатысты нәтиже-

лердің жақсаруына үлесін тигізеді.

Осы берілген бастама Сіздің денсаулық

жағдайының жақсаруына, жағымды корпо-

ративті рухтың қалыптасуына, кадрлар ағы-

мының және сырқаттану себебімен жұмысқа

шықпау санының қысқаруына, және де сыр-

қаттану бойынша төлемдердің және мүгедек-

тік бойынша өтемақының азаюына септігін ти-

гізетініне сенімдімін.

Бұл 10 тәжірибелік қадам қызметкерлерді

корпоративтік сауықтыру бағдарламасына қа-

рату үшін қолайлы жағдай туғызатыны күмән-

сіз.

НЕЛІКТЕН осыны істеу керек, және Сіз үшін

НЕ ең маңыздысы екендігін бірте-бірте түсі-

несіз.

Берілген бастама және салауатты өмір сал-

тын насихаттау ерікті түрде, бірақ та денсау-

лықты нығайтуға мүмкіндік беретіні туралы

әрбір жұмыскер есте сақтағаны жөн.

Басқару Төрағасы

С. Мыңбаев

Денсаулыққа әсер ететін факторлар

БДДСҰ мәліметтері бойынша, адам денсау-

лығы келесі факторларға байланысты: тұқым

қуалаушылық, қоршаған орта (экологиялық

жағдай), денсаулық сақтау деңгейіне. Бірақ та,

денсаулыққа ықпалын тигізетін ең маңызды

факторлар бұл тамақтану және де өмір салты

болып табылады.

Денсаулыққа әсер ететін факторлар

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

КМГ тобы бойынша

сырқаттанушылықтың құрылымы

Өмір сүрудің орташа ұзақтығы

1

________________________________

БДДСҰ

мәліметтері

бойынша, http://www.who.int/gho/publications/world_health_

statistics/2016/en/

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

ТОПТАРҒА ТИЕСІЛІЛІГІ ЖӘНЕ ЕҢ ЖАҚСЫ

ТОПҚА АУЫСУ МҮМКІНДІКТЕРІ

Сырқаттанушылық пирамидасы

2

________________________________

КМГ мен ДЗО қызмет көрсететін медициналық ұйымдардың мәліметтері бойынша

Қазақстан бойынша

сырқаттанушылық құрылымы

4 топ (14,9%)

Жиі асқынулармен

созылмалы

аурулар белгілері,

зиянды әдеттері

бар жұмыскерлер

категориясы

Артериялық қысым (АҚ) – қалыптыдан асуы

170/100-195/105 (гипертония)

Қандағы қант деңгейі - 6,5 ммоль/л жоғары (диабет)

Қандағы холестерин деңгейі - 7,7 ммоль/л жоғары

Белдің өлшемі - 110 см (ер адамдар), 98 см (әйелдер)

Дене салмғының индексі (ДСИ) – 30 жоғары (семіздік)

3 топ (15,9%)

Асқынулармен

жалпы сырқаттардың

бастапқы және

айқын түрлері бар,

зиянды әдеттері

бар жұмыскерлер

категориясы

АҚ – қалыптыдан жоғары 145/90-169/95 (гипертония)

Қандағы қант деңгейі - 5,5-6,0 ммоль/л (диабет алды)

Қандағы холестерин деңгейі – 6,5-7,6 ммоль/л

Белдің өлшемі: ер адам - 105 см, әйел – 95 см

Дене салмағының индексі - 30 (артық дене салмағы)

2 топ (27,6%)

Әртүрлі мүшелер мен

жүйелерде тұрақты

функционалды

өзгерістері бар дені

сау жұмыскерлер

категориясы

АҚ - қалыпты - 120/80 – 140/80

Қандағы қант деңгейі - 3,3-5,5 ммоль/л

Қандағы холестерин деңгейі – 5,2-6,2 ммоль/л

Белдің өлшемі – ер адам - 100 см, әйел - 90 см

Дене салмағының индексі - 28 (артық дене салмағы)

1 топ (41,6%)

Зиянды әдеттері

жоқ, реабилитация

қажет етпейтін

сау жұмыскерлер

категориясы

АҚ - қалыпты 110/70 – 139/75

Қандағы қант деңгейі - 3,2-5,0 ммоль/л

Қандағы холестерин деңгейі – 3,0-5,17 ммоль/л

Бел өлшемі: ер адам - 94 см, әйел - 80 см

Дене салмағының индексі - 20

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

Табыстың қайнар факторлары

Бастаманы және барлық деңгейдегі

бастықтар мен қызметкерлердің оған

қосылуды қолдайтын корпоративті мәдениет./

КМГ басқармасы жағынан қолдау

Әртүрлі шараларда және денсаулыққа қа-

уіпті бағалауда жұмыскерлердің өздерінің

белсенді қатысуы/қызметкерлерді қарату.

Жағымды ортаның мәні/сыртқы факторлар-

дың жұмыс орнына әсері.

Мүдделі ұйымдарды қатысуға қарастыру/

кәсіподақтар, медициналық ұйымдар, сақтан-

дыру компаниялары, фитнес-клубтар.

БАСТАМА МАҚСАТТАРЫ

Беделді ғылыми зерттеулер мен құрас-

тырулар негізінде КМГ қызметкерлеріне ар-

налған сауықтыру мен алдын-алудың сынақ

бағдарламасын құрастыру.

Инфекциялық емес/инфекциялық сырқат-

тармен байланысты қауіптер жайлы, және

оларды болдырмауға бағытталған алдын-

алу шаралары бойынша КМГ қызметкер-

лерінің білім деңгейін көтеру.

Кейіннен КМГ компаниялар тобында қолда-

нуға болатын, оңтайлы сынақ бағдарламасын

құрастырып тізу.

1

ҚАДАМ. Денсаулық жағдайын

бағалау (скрининг)

Кезеңді

медициналық

байқауға

қосымша ретінде тәжірибеге жұмыскер-

лердің денсаулығын мақсатты скринингті

тексерулерді енгізу өзекті мәселе болуда.

Скрининг – бұл алдын-алу медициналық

байқау, оның негізгі мақсаты сырқаттар-

ды ерте кезеңде анықтау және дамуды ал-

дын алу, сырқаттарға алып келетін қауіп

факторларын анықтау, өткізілетін алдын-а-

ла және кезеңді медициналық байқау-

лардың сапасын бақылау, жұмыскерлер ден-

саулығын қалыптастыру мен нығайту болып

табылады. Скринингтің артықшылықтары:

арзан бағалы, жоғары мағлұматты және қол-

дануға ыңғайлы, тікелей жұмыс орнында не-

месе ұйымның территориясында негізгі жұ-

мыстан үзіліссіз тексеруді өткізу мүмкіндігі.

Атап айтқанда, скринигтер ауру қаупінің

жүрек-тамыр факторларына, атап айтқан-

да, жоғары артериялық қысым (гипертония)

және қан сарысуындағы холестерин деңгей-

іне бағытталған жағдайда жоғары әсерін ти-

гізеді. Гипертония және артериялық гипер-

тензия жеңіл анықталады, емнің көптеген

________________________________

КМГ функционалдық блоктарының мүшелері, Басқарма басшылары

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

нәтижелеріне ие. Бірақ та негізгі проблема

орын алуда – көпшілік жоғары қысымдары

бар екендігін да сезбейді. Қазіргі уақытта

жастардың басым бөлігінде жоғары артери-

ялық қысым анықталынады. Ал артериялық

гипертензия – бұл инфаркт, инсульт нәтиже-

сіндегі өлім сияқты жағдайлар дамуының не-

гізгі себебі болып табылады.

Жоғары артериялық қысым әлемдегі өлім-

жітім қаупінің негізгі ғаламдық факторы,

және де әлемдегі бүкіл өлім жағдайларының

13 %-ның себебі болып табылады

Жасқа сай және қауіп тобына сай алдын-алу

байқаудан және тексерістен жүйелі түрде өту.

Әсересе 40 жастан асқанда жүйелі түрде

скринингтен өту аса маңызды. Әртүрлі сы-

рқаттар үшін және де әр жас аралығында тек-

серілу мерзімділігі өзгеруі мүмкін.

________________________________

БДДСҰ мәліметтері бойынша , http://www.who.int/publications/list/2015/globa-health-risks/ru/

2 ҚАДАМ. Салауатты тамақтану және

салмақты бақылау

Салауатты тамақтану сырқаттардың

көп түрлерін алдын алуда маңызды орын

алады, оның ішінде жүрек аурулары, инсульт,

жоғары артериялық қысым, диабет, қатерлі

ісіктер.

Зиянды тағамдар өмір ұзақтығының қысқа-

руына алып келеді. Қатты майлардан, қо-

сылған қанттардан және өңделген дәннен

алынған калорияларды көп мөлшерде тамаққа

пайдалану артық салмаққа немесе семіздікке

алып келеді. Семіздік жүрек-тамыр сырқатта-

рына әкеліп соқтырады. Газдалған суды пай-

далану ағзадағы кальцийді айдап шығады,

және 40 жастан асқанда адам белсенді түрде

сүйек массасын жоғалта бастайды. Зиянды

тағамдарды тұрақты түрде пайдаланғанда,

қатерлі ісік торшаларының түзілуіне алып ке-

летін қауіпті мутагенді заттар ағзада жинала

бастайды.

Теңдестірілген тамақтану дұрыс дене бітімін

сақтауға және де ішкі зат алмасуды тұрақтан-

дыруға көмектеседі. Салмақты азайту немесе

қосу қажет болған жағдайда, пайдалынатын

калория санын және өмір салты ерекшелік-

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

терін ескере отырып күнделікті рацион құрас-

тыру керек, себебі физикалық ауыртпалықтар

түскенде адам ағзасы көп энергия жұмсайды.

Салауатты тамақтану сырқаттарды алдын-

алуға көмектеседі, оның ішінде диабет, жүрек

аурулары, ми қанайналымының бұзылуы

және қатерлі ісік.

Артық салмақ және семіздік – бұл денсау-

лыққа зиянды әсер ететін, майлардың артық

немесе аномальды жиналуының нәтижесі.

Дене салмағының индексі (ДСИ) – ересектер-

де семіздік пен артық салмақты анықтауда

жиі қолданылатын, дене салмағының бойға

қатынасы болып табылады. Индекс килограм-

мен өлшенетін дене салмағының метрмен өл-

шенетін бойдың квадратына қатынасы болып

анықталынады (ДСИ = Салмақ / Бой).

ДСИ сыныптамасы

5

Денсаулық үшін қауіп

Жеткіліксіз

салмақ

˂ 18.5

Басқа бұзылыстардың даму қаупі бар.

Семіздікпен қоса жүретін сырқаттардың

даму мүмкіндігі күрт төмендейді, дене

салмағының жеткіліксіздігі әртүрлі

себептерден болады.

Дәрігер консультациясы қажет!

Қалыпты

салмақ

18.5 -

24.9

Бәрі қалыпта.

Салауатты тамақтаныңыз.Белсенді спортпен

шұғылдаңыз, немесе күніне 20 000 қадамнан

кем емес.

Өз салмағыңызды сақтаңыз!

Артық салмақ

˃ 25

Асқынулар дамуының қаупі бар.

Тәтті, тұщы, ащы және майлы тағамдарды

қабылдауды шектеңіз. Физикалық

ауыртпалықты, спортты көбейтіңіз, немесе

күніне 15 000 қадамнан кем емес.

Артық салмақты тастаңыз!

Семіздік алды

25.0 -

29.9

Семіздік 30.0

– 40.0

˃ 30.0

Семіздікпен байланысты сырқаттар

дамуының жоғары қаупі.

Ағзадағы әртүрлі мүшелер мен жүйелердің

сырқаттары бар.

Тексерілу мақсатында және дене салмағын

төмендетуге арналған жеке бағдарлама

құрастыру үшін, және де семіздіктен басқа

асқынуларды да емдеу мақсатында шұғыл

түрде дәрігерге қаралу қажет.

Ұстамды, бірақ жүйелі физикалық

ауыртпалықтар, дене шынықтыру, немесе

күніне 10 000 қадамнан кем емес.

Дәрігер бақылауымен қарқында түрде

артық салмақтан құтылыңыз!

Семіздік I

дәрежелі

30.0 -

34.9

Семіздік II

дәрежелі

35.0 -

39.9

Семіздік III

дәрежелі

˃ 40.0

________________________________

Семіздік туралы фактілер, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы http://www.who.int/

features/factfiles/obesity/facts/ru/

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

Мүмкіндігіңізше жемістерді, көкөністерді,

бұршақ тұқымдастарды (жасымық, бұр-

шақтар), жаңғақтарды және бүкіл дәндерді

(өңделмеген жүгері, тары, сұлы, бидай, тар-

тылмаған күріш) көп пайдаланған жөн.

Аз дегенде күніне 400 г (5 кісілік тамақ) жеміс

пен көкөністер.

Рационға күніне тұздың 5 г-нан аз мөлшерін

қосу (бұл 1 шай қасыққа тең) және йодталған

тұз пайдалану

3 ҚАДАМ. Су пайдалану

Тамақтан гөрі өмір үшін су аса қажет.

Тамақсыз адам 3 апта өмір сүре алады, ал су-

сыз 3 тәуліктен көп емес. Ыстық ауа-райында

сусыз адамның ағзасы бірнеше сағаттың ішін-

де сусыздануы мүмкін. Бұл адам денесінің

75 % судан құралатынымен түсіндіріледі.

Су ағзаны токсиндерден және ластайтын

заттардан тазартады, ағзаның барлық фи-

зико-химиялық реакцияларында қатысады.

Су дене температурасын қажетті деңгейге

дейін төмендететін суытқыш қызметін атқа-

рады, тәбетті бақылауға көмектеседі және

буындарды ылғандандырады.

Ауыз су режимі бұл суды пайдаланудың

дұрыс тәртібі деп түсіну керек. Дұрыс ауыз су

тәртібі қалыпты су-тұз тепе-теңдікті қамта-

масыз етеді, және ағзаның өмір қажеттілік-

теріне жағымды жағдай туғызады.

Тәулігіне 1,5-2 литр су қабылдау қажет.

Бұл көрсеткіш жеке-жеке салмаққа, жыл

мезгіліне, адам белсенділігіне және т.б.

байланысты таңдалады. Ауыз судың қажет-

ті көлемінің формуласы бар: салмақ*0,04 =

тәулігіне литр су.

Газдалған суды пайдалануды шектеу неме-

се пайдаланбау: құрамындағы көмірқышқыл

газы шөлді арттырады және асқорыту жүйе-

сінің жұмысына жағымсыз әсер етеді.

Суды тамақтанар алдында ішкен жөн, 15-

20 мин бұрын. Ешқандай жағдайда суды та-

мақтанған уақытта немесе тамақтанғаннан

соң бірден ішпеңіз. Су асқазаннан 10-15 ми-

нут ішінде шығарылады. Егер тамақтанған

уақытта су ішсеңіз, су асқазан сөлін сұйыл-

тады, ал бұл асқорытуды бұзады. Егер суды

тамақтанғаннан кейін бірден ішсеңіз, сұйық

асқазаннан қорытылмаған тамақты айдай-

ды, ал ол өз барысында бүліну мен ашыту

________________________________

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынастары бойынша: http://www.who.int/

mediacentre/factsheets/fs394/ru/

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

үрдістерін іске қосады. Крахмалданған тағам

2 сағат ішінде, ақуызды - 4-6 сағатта қорыты-

лады. Осы уақыт өткеннен соң ғана (қабыл-

данған тағам түріне байланысты) тамақтан

кейін су ішуге болады. Күнделікті таңертең

аш қарынға лимон қосылған стақан су ішкен

пайдалы (түні бойы суда тұну үшін, лимонды

стақандағы суға кешке салып қойғаны жөн).

Кейін таңғы ас ішер алдында стақан шәй,

шөпті тұнба немесе қайнатпа ішіңіз. Міндет-

ті түрде, түскі ас алдында, күннің алғашқы

және екінші жартысында, және де бір-екі

стақан сұйықты (шәй, шырын, су) кешкі ас

алдында ішіңіз.

Ыстық жыл мерзімінде, сұйық жоғалту мен

шөлдеу сезімі күшейгенде ағзаға көп сұйық

қажет болады. Осындай жағдайда стақан

суды бірден қабылдамай, бірте-бірте 1-2

жайлап уақыт аралықпен жұту керек.

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

4

ҚАДАМ. Шылымнан бас тарту

БДДСҰ мәліметтері бойынша, шылым

жыл сайын 6 миллион өлім жағдайла-

рына алып келеді, олардың ішінде 5 милли-

он жағдай тұтынушылар және бұрында тұты-

нушылар, және де 600 000 аса шылым түтіні

әсер еткен шылым шекпейтін адамдар.

Шылым шегу қатерлі ісіктердің негізгі себебі

болып табылады: өкпенің, жұтқыншақтың,

ауыз қуысының, еріннің қатерлі ісіктері.

Шылым шегетіндерде шекпейтіндерге қа-

рағанда 6 есе жиі жүрек ауруына шалдығады,

және жүрек сырқатымен немесе басқа жүрек

проблемасына шекпейтіндермен салыстыр-

ғанда 10 жыл бұрын душар болуы мүмкін.

Шылым шегуді тастау әрекетінің мүмкіншілі-

гін арттыратын, дәрігер кеңесін алыңыз.

Шылым қабылдауды азайтыңыз немесе мүл-

дем тастаңыз.

Аш қарынға, және де тамақтанар алдында

және кейін 1,5-2 сағат ішінде шылым шекпеңіз,

шылым шегу уақытын кейінге қалдырыңыз.

Шылым шеккіңіз келсе, уақытты созыңыз

және бір нәрсемен айналысып, көңіл ауытқуға

тырысыңыз, жеңіл физикалық жаттығулар жа-

саңыз.

Темекіні стақан шырын, минералды сумен,

сағызбен, тәтті емес жемістермен ауысты-

рыңыз.

________________________________

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша: http://www.who.int/

mediacentre/factsheets/fs349/ru/

5

ҚАДАМ. Ішімдіктен бас тарту

Бүкіл дүние жүзінде жыл сайын

ішімдікке салынудан 3,3 миллион өлім

тіркеледі, бұл барлық өлім жағдайларының

5,9 % -ын құрайды. Ішімдікке салыну сырқат-

тар мен жарақаттармен байланысты денсау-

лықтың 200-ден астам бұзылуының себепті

факторы болып табылады. Ішімдікті қабылдау

өмірдің салыстырмалы ерте кезеңдеріндегі

өлімге және мүгедектікке әкеп соқтырады. 20-

39 жас аралығындағы адамдардың арасында

өлім жағдайларының 25 % ішмдікпен байла-

нысты. Көптеген психикалық және тәртіптік

бұзылыстар, денсаулықтың басқа инфекция-

лық емес бұзылыс пен жарақаттардың және

ішімдікке салынудың арасында тікелей байла-

ныс орын алады

Алкогольді шектен тыс қабылдау ми жұмы-

сын бұзады, бұл көңіл-күйдің, өзін-өзі ұстау-

дың, координация мен ойлау қабілетінің ауы-

ртпалықтарына алып келеді. Сонымен қоса,

алкоголь жүрек, бауыр және ұйқы безінің сыр-

қаттарын туғызады; иммунды жүйені әлсіре-

теді; қатерлі ісіктің даму қаупін үдетеді.

Ішімдікке салыну кешігулерге, кадрлар ағы-

мының жоғары көрсеткіштеріне, өнеркәсіптегі

жарақаттанушылыққа,

зорлық-зомбылыққа

әкеп соқтырады.

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

Ішімдікке салынбау қажет, салауатты өмір

салтын ұстану қажет және дұрыс тамақтануға

көңіл бөліп, жүйелі түрде дене белсенділігін

қолдау керек. Қажетті жағдайда маманды-

рылған емдеу мекемесіне қаралып, дәрігер

кеңесін алу қажет.

6 ҚАДАМ. Стрессті басқару

Өкінішке орай, жұмыс орнында стресс

жиі кездеседі. Халықаралық еңбек (ХЕҰ) ұйы-

мының пікірінше, стресс – бұл саналы талап-

тар мен қолдағы ресурстар, және адамдардың

талаптарды қанағаттандыру қабілеттерінің

арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуынан пайда

болған, ауыртпашлықты физикалық және эмо-

циялық реакция. Стресс еңбекті ұйымдасты-

руға, еңбек қатынастары мен өзара қарым-қа-

тынас механизмдеріне тәуелді. Ол жұмыскерге

қойылған талаптардың оның мүмкіншіліктері-

не, ресурстарына және мұқтаждылығына сәй-

кес болмаған немесе асырылған жағдайларда,

немесе жұмыскердің (жұмыскерлер тобының)

білімі мен қабілеттері компания мәдениетімен

қойылған талаптарын қанағаттандырмаған

жағдайларда пайда болады.

Еңбек жағдайлары мен адам факторы ара-

сындағы жағымсыз ара-қатынас эмоциялық

бұзылыстарға,

тәртіптік

проблемаларға,

биохимиялық және жүйке-гормоналдық өз-

герістердің себепшісі болу мүмкін, бұл пси-

хикалық және физикалық сырқаттардың да-

муының жоғары қаупін туғызады. Керісінше,

егер еңбек жағдайлары мен адам факторы

тепе-теңдікте болса, жұмыс мінсіздік және

өзіне деген сенімділік сезімдерін туғызады,

мотивация күшейеді, жұмысқа қабілеттілікті,

еңбекпен қанағаттыруды арттырады, денсау-

лықты нығайтады.

Стресс сонымен қатар денсаулықтың ауыр

физикалық проблемаларына алып келуі мүм-

кін, мысалы иммунодефицит, созылмалы бас

аурулары, жүрек-тамыр аурулары, және де

сырқаттан қалыпқа келу қабілетінің төмен-

деуіне алып келеді. Сонымен қатар, ауыр ең-

бек жағдайлары шылымды тастау, салауатты

тамақтану, физикалық белсенді болу сияқты

қажетті өмір салтының өзгерістеріне кедергі

болу мүмкін.

Жұмыс үрдісімен байланысты факторлардың

біразы стресс туғызу мүмкін. Мысалы, әріптес-

тер мен бастықтардың жеткіліксіз қолдауын

жұмыскелер сезінген кезінде стресс пайда

болуы мүмкін. Жұмыс үрдістеріне әсері және

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

бақылауы аз болғанын сезінген кезінде. Жұ-

мыс талаптары бақылаусыз болған жағдайда,

немесе кәсіптік өсуге, әрі қарай дамуға мүм-

кіншіліктері аз болған жағдайларда.

Стрессогенді факторларға бейім жұмыскер-

лерде жұмысты қалдыру, жұмыстан босатылу,

жазатайым оқиғаларға түсу, және де стресске

бейім емес әріптестерге қарағанда жұмысты

нашар жасауға мүмкіншіліктері аса жоғары.

Жұмыста стресстің белгілі бір деңгейі болмай

қалмайды, сондықтан да негізгі мақсатымыз

бұл стрессті бүкіл деңгейлерде басқару және

оны азайту.

Осыған байланысты, тендестірілген тамақта-

нумен, жеткілікті демалыс, және спортпен

шұғылданумен деңсаулықтың жалпы жағдай-

ын нығайту қажет. Физикалық жаттығулар –

стрессті жеңудің бірден бір әдісі. Стрессті азай-

туға тағы терең көкеттік тыныс алу, аутогенді

жаттығулар және медитациялар нәтижелі.

Мейірімді қарым-қатынасты жігерлендіретін

жұмыс ортасын дұрыс ұйымдастыру қажет.

Әрбір жұмыскер басқа жұмыскерлердің қол-

дауына сүйене алатынын түсіну керек.

________________________________

Жұмыс орнындағы стресс «Коллективный вызов», Халықаралық еңбек ұйымы, 2016г.

http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/europe/ro-geneva/sro-moscow/documents/

genericdocument/wcms_485968.pdf

Жұмыс орнында стресске қарсы ұжымдық

шаралар

Бақылау

Кадрлік қамтамасыздандырудың

сайма-сайлығы

Жұмысты орындау әдісіне қатысты өз

көрінісін айту мүмкіндігі

Ауыртпалық

Уақыт жұмсауды жүйелі бағалау және

сәйкес мерзімдерді бекіту

Жұмыс уақытының болжамдылығы

мен сайма-сайлығы

Әлеуметтік

қолдау

Жұмыскерлер арасында әлеуметтік

қатынастың мүмкіндігі

Жұмыс орнында физикалық және

психологиялық зомбылықтың

болмауы

Басшылық пен жұмыскерлер

арасында құрастырма қатынастар

Байланыстардың сайма-сай

деңгейіндегі басшылық басқа

жұмыскерлер үшін жауап бере

алатын, инфрақұрылымдардың

болуы

Жеке бас өміріне жұмыстың әсер ету

проблемаларын талдау мүмкіндігі

Жұмыстың жағымды және пайдалы

аспектілерін күшейту жолымен

еңбекті ынталандыру

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

Лауазымның

сай болуы

Физикалық және психологиялық

қабілеттерге лауазымның сай болуы

Компетенттік пен тәжірибеге сәйкес

жұмысты тарату

Дағдыларды дұрыс қолдануды

қамтамасыз ету, мансап сатымен

жоғарлату және мотивация

Оқу мен білім

Лауазымның сәйкестігін қамтамасыз

ету мақсатында қажетті дайындық

Психоәлеуметтік қауіптер, стресс

және оларды алдын-алу әдістері

жайында мағлұматтың болуы

Мөлдірлік пен

әділдік

Орындайтын жұмысты нақты

бейнелеу

Қайшылық пен белгісіздікті

болдырмау мақсатында рөлдерді

айқын бөлу

Жұмыс бастылықтың максималды

кепілдіктерін қамтамасыз ету

Орындалған жұмысқа сәйкес төлем

жасау

Шағымдарды қарастыру

шараларының мөлдірлігі мен әділдігі

Физикалық

орта

Сайма-сай жарықтандыру,

құралдандыру, ауа сапасы, шу

деңгейі

Зиянды заттар әсерінің болмауы

Стрессті азайту мақсатында

эргономикалық аспектілерді есепке

алу

7 ҚАДАМ. Ұйқы

Ұйқы адам өмірінде басты және шар-

тсыз қажеттілік болып табылады. Ор-

таша статистикалық адам өмірінің үштен

бір бөлігін, яғни 25 жылға шамалас уақытты

ұйқымен өткізеді. Ұйқы денсаулық пен әл-а-

уқаттың негізгі бөлігі болып табылады, себебі

ол психикалық саулықты, физикалық денсау-

лықты, өмір сапасы мен қауіпсіздікті сақтай

алады. Жақсы сапалы ұйқы оқу, назар бөлу,

жауап табу қабілеттерін, эмоциялық бақылау

мен өнерлік қабілеттерін жақсартады.

Ұйқы жүрек пен тамырлардың қалыпқа келуі-

не және емделуіне, салмақты, тағам таңдау-

ды басқаруда, және иммунды жүйе қызметін

жақсартуға қатысады.

Ұйқыдан айыру депрессияға, өзіне қол жұм-

сауға, қауіпті әдепке, тыныштандыру мақса-

тында ішімдік пен наша қолдануға алып келі

мүмкін. Сонымен қатар, жеткіліксіз ұйқы жүр-

гізушілер арасында аса қауіпті болып табыла-

ды: ұйқы жеткіліксіздігі меңгеруге мас күйде

отыру сияқты автомобильді жүргізу қабілеті-

не әсер етеді.

Жұмыскерлердің көпшілігі ұйқыға аз көңіл

бөліп, ал уақыт пен назарын жұмысқа көп ау-

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

дарады. Бұл біраз факторларға байланысты.

Мысалы, жұмыскер артық сағат жұмыс істей-

ді, үйде де істейді, немесе бірнеше жұмыста

қызмет жасайды, немесе ұзақ іссапарларға

кетеді. Бұл жұмыстың барлық көлемін жасау

үшін жұмыскердің артық сағат жұмыс істеуі-

не алып келеді. Бірақ та, ұйқы жеткіліксіздігі

көп сағат жұмыс істеуді мәжбүр етіп, жұмы-

скердің еңбек өнімділігін азайтады, және де

ағзаның физиологиялық пен психологиялық

жағдайын нашарлатады.

Адам ұйқысын түн бойында бірнеше рет

қайталанатын 4 кезеңге бөледі:

Бірінші кезең – бұл ұйықтап

қалу

Адам бұл уақытта ұйқышыл

болып, ұйқыға баяу батады.

Жартылай ұйқы армандары,

өмір проблемаларын шешу

идеялары болуы мүмкін (ұй-

қының 10%).

Екінші кезең – терең емес не-

месе жеңіл ұйқы

Бұлшықет тонусы төмендей-

ді, жүрек ырғағы баяулайды,

дене температурасы төмен-

дейді (ұйқының 50%).

Үшінші кезең – «баяу ұйқы»

деген жалпы атауға ие

Бұл уақытта адам баяу, бай-

салды ұйқыға батады, дем

алады және ағза күштері қа-

лыпқа келеді (ұйқының 20%).

Төртінші кезең «жылдам» бо-

лып есептелінеді

Дәл сол уақытта ұйқыдағы

адамда көз алмасының жыл-

дам қимылдарын байқауға

болады. Осы кезеңде жүрек

ырғағы және дем алу кезеңі

дұрыс болмай, адам әртүрлі

түстерді көруге қабілетті (ұй-

қының 20%).

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

Ересек адамға ұсынылатын ұйқы нормасы тәулі-

гіне 7-8 сағат шамасында болады.

Ұйқы алдында тамақ қабылдауды доғару ұсы-

нылады. Ұйықтар алдында 2 сағат бұрын тек

жеңіл тамақты қабылдауға болады (көкөністер,

жемістер, ашымалы сүт өнімдері).

Ұйқыға 22-23 сағат аралығында жатқан жөн. Қа-

лыпты түнгі ұйқы үшін 5-6 сағат жеткілікті. Ұйқы

үшін ең пайдалы уақыт – кешкі 11 сағаттан таңғы

сағат 5-ке дейін.

Ұйықтағанда басыңызды солтүстікке немесе

шығысқа салып жатқан жөн. Кеңістіктегі дененің

дұрыс орналасу талабы электромагнитті өрістерді

келістіру қажеттілігімен байланысты. Жер қырты-

сы мен адамның электромагнитті толқындардың

қозғалысының бағыттары сәйкес келуі керек.

Қатты тегіс төсемде ұйықтаған жақсы. Жұм-

сақ төсекте дене амалсыздан иіліп, қыспаққа

алынған әртүрлі мүшелер мен жұлынның қанай-

налымының бұзылыстарын тудырады. Сонымен

қатар, бұл дененің кез-келген бөлігіне жағымсыз

әсер ететін жүйке аяқтамаларының қысылуына

алып келу мүмкін.

Сау адамдар жастықсыз жатып, немесе жұқа

және тығыз жастықпен шектелуі керек. Бұл

омыртқа жотасының мойын бөлімінің қалыпты

жағдайын қамтамасыз етіп, қанайналымын жақ-

сартады, бас сүйекішілік қысымын қалыптанды-

рады.

Әрқашанда іште жатқан ең зиянды. Ең жақ-

сысы – бұл бүйіріне жату, түн бойында бүйрек

пен басқа мүшелерді жүктемеу үшін бір бүй-

ірден екінші бүйірге ауысып жатқан (бұрылып

жату өздігінен болады). Арқаға жатуға болады.

Ұйықтар алдында жату бөлмесін желдеткен

жөн.

8

ҚАДАМ. Дене белсенділігі

БДДСҰ мәліметтері бойынша, жет-

кіліксіз дене белсенділігі әлемдегі өмір қаупі

факторларының арасында төртінші орын алу-

да. Жыл сайын жеткіліксіз дене белсенділігінен

шамамен 3,2 миллион адам мерт болады.

Жүйелі физикалық белсенділік табысты

кәсіптік қызметтің және әл-ауқатты өмірдің бір-

ден бір шарты болып табылады.

Жүйелі физикалық белсенділік жүрек ауруы,

қант диабеті, семіздік, жоғары артериялық қы-

сым, инсульт және депрессия даму қаупін азай-

ту жайында сендіретін ғылыми дәлелдемелер

баршылық. Дене белсенділігі психикалық сау-

лыққа үлкен әсер етеді. Жүйелі дене жаттығу-

лары көңіл-күйдің, ұйқының, ойлаудың және

мәлімет қабылдаудың жақсаруына көмекте-

седі.

Жеткіліксіз дене белсенділігі шамамен келесі

сырқаттардың негізгі себепшісі болып табыла-

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

ды: тоқ ішек пен сүт безі қатерлі ісік жағдайла-

рының 21-25 %, диабетпен сырқаттану жағдай-

ларының 27 %, және жүректің ишемиялық

ауруымен сырқаттану жағдайларының 30 %.

Жұмыскерлермен дене белсенділігін жоғар-

лату сау жұмыс ортасын түзіп, еңбек өнімділігін

арттыруы, абсентеизмді азайтуы мүмкін

.

Зерттеулердің көрсетуінше, физикалық бел-

сенді жұмыскерлер өздерінің белсенсіз әріп-

тестеріне қарағанда, сирек жұмыстан қалады,

және де аптасына шамамен 75 минут энергия-

лық физикалық белсенділік қабылдайтын жұ-

мыскерлер жылына орташа 4,1 жұмыс күніне

аз қалдырады

Анығы – бұл дене белсенділігінің артуы,

және де осылай денсаулық жағдайын жақсар-

ту аса маңызды қаржылық үнемдеулерге алып

келеді.

Дене белсенділігінің әрқилы түрлерінің

қарқындылығы адамдар арасында өзгеріп

тұрады. Дене белсенділігі жүрек және тыныс

алу жүйесіне пайда келтіру үшін, әрбір жат-

тығу аз дегенде 10 минут созылуы қажет.

Ең жақсы нәтижелерге жету үшін, 18 бен

65 жас аралығындағы сау адамдар аптасына

аз дегенде 150 минутқа созылған бірқалып-

ты қарқынды физикалық белсенділікті қажет

етеді, немесе әр апта сайын 75 минутқа созы-

латын жоғары қарқынды дене белсенділікті

қажет етеді

.

9

ҚАДАМ.

Әлеуметтік қарым-қатынастар

Жұмыс орнында болсын, үйде болсын біздің

қарым-қатынастар денсаулығымызға орасан

зор үлесін тигізеді.

Күшті әлеуметтік байланыстары бар адамдар,

сірә, әлсіздерден ұзақ ғұмыр сүреді, ал әсері

соншалықты күшті, оларды шылым шегу,

жоғары артериялық қысым, семіздік және

дене белсенділігінің болмауы сияқты қауіп

факторлардың денсаулыққа әсерімен салыс-

тыруға болады.

Жеке алсақ, күшті әлеуметтік байланыстар

адам денсаулығын сақтап және сырқаттарды

болдырмай, ағзаның өмірге маңызды жүйе-

лер қызметін күшейтеді.

Дене саулығын жақсартып қана қоймай, берік

байланыстар психикалық саулықты жақсартады.

Жұмыс орнында күшті әлеуметтік байланыс-

тары бар жұмыскерлер жұмыспен қанағаттан-

дырудың, өнімділіктің, әріптестермен қаты-

насудың, ұжымдық рухтың, және өзінің әріп-

тестері мен ұйымына шынайы берілгендіктің

________________________________

БДДСҰ ұсынымдары бойынша, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs385/ru/

________________________________

Өз міндеттерінен қашып жүретін, жүйелі түрде жұмыс орнында болмайтын жұмыскерлердің

мінез-құлық моделі

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

жоғары деңгейлеріне ие. Әлеуметтік байла-

ныстар сенімділік дәрежесінің жоғарлауына,

ортақ мақсаттарға жетуіне, жаңа ойлармен

бөлісуге әкеп соқтырады, ал ол өздігінен орын-

далған жұмыстың сапасы мен санын үдетеді.

Жұмыстағы әріптестермен және де басқа

мүдделі жақтармен қарым-қатынас деңгейін

үдету қажет. Қарым-қатынас дағдыларын жақ-

сартатын семинарларға және оқыту курстары-

на көбірек қатысу қажет.

10

ҚАДАМ.

Жұмыс орнының эргономикасы

Эргономика – бұл жұмыскерлердің мүм-

кіндіктеріне, өлшемдеріне және қажеттілік-

теріне сәйкес еңбек үрдістері мен жұмыс

ортасын бейімдеу жайлы ілім. Эргономика

жұмыс орны айналасындағы нақты ортамен,

құрылғыларды және технологияларды жо-

балаумен, жұмыс орындарына пішін қалып-

тастырумен, жұмыс үрдісінің талаптарына,

және де ағзаға физиологиялық және биоме-

ханикалық ауыртпалықпен тікелей байланы-

ста болады.

Эргономикалық шарттар еңбектің психоәлеу-

меттік аспектілеріне, адамның ж ұмыс ор-

тасымен қанағаттандыруына, жұмыскердің

денсаулығы мен әл-ауқатына әсерін тигі-

зу мүмкін. Мысалы, нашар эргономикалық

жағдайлардың нәтижесіндегі дискомф орт

пен жөнсіздік, жұмыскердің стресске және

психологиялық бұзылыстарға сезімталдығын

үдетеді, және де стресстің соматикалық

әсерін күшейтеді.

Ең алдымен, жұмыс орны еңбек қорғау мен

қауіпсіздік талаптарына сай болуы тиіс. Бұдан

басқа, ол ыңғайлы болу керек, яғни антро-

пометрлік, физиологиялық және психологи-

ялық талаптарға, және жұмыс түріне (отырып

немесе тұрып жұмыс істеу) сай болу керек.

Жұмыс орнын ұйымдастырғанда, жұмыскер

еңбек үрдісі кезінде жеңіл қозғалуы, құрылғы

қызметін көрсету мақсатында барлық қи-

мылдарды орындауы, дыбыс және көру

мағлұматтарды жақсы қабылдауы тиіс. Бұдан

басқа, жұмыскер апат жағдайларында жұмыс

орнын шұғыл түрде тастау мүмкіншілігіне ие

болу керек.

Көзге және омыртқа жотасына ауыртпа-

лықты азайту мақсатымен жұмыс орнын ұй-

ымдастыру қажет. Монитор көз деңгейінде

болу керек, үстел шетінен клавиатураға дей-

інгі аралық шамамен 30 см және одан көп

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

болуы тиіс. Монитор мен жұмыскерге дей-

інгі аралық 70 см кем емес болуы тиіс, бұл

«компьютерлі көру синдромын» алдын-алуға

көмектеседі. Орындық биіктігі жұмыскер

бойына сай таңдалады, яғни ол сирақ ұзын-

дығымен тең болу керек. Жұмыскерлер көз-

дерінің талуын алдын-алу мақсатында, үзіліс

уақыттарында (10-15 минут), көзге арнайы

жаттығулар және де жұмыс қабілеттілігін қа-

лыптандыру үшін жеңіл физикалық жаттығу-

лар жасау қажет.

Жұмыс орны ыңғайлы және дұрыс жа-

рықтандырылған болу керек, жарық өрісі

жұмыс кеңістігінің барлық ауданына біркел-

кі таралуы тиіс, жарық сәулесі тікелей көзге

түспеуі керек.

ТЕКСЕРУ ПАРАҒЫ

Келе жатқан жыл басы – өзіңізді қалыптан-

дыру, алдына мақсат қойып, және салауатты

өмір салтына жету мақсатында шешім қабыл-

дау үшін керемет уақыт болып табылады. Дәл

қазір денсаулығыңызды жақсарту үшін, Сіз-

дерге жеңіл және жылдам қадамдар тізімін

ұсынамыз.

Салауатты өмір салты жағына өзгерістерді

енгізе отырып, Сіз осы тізім ішінен биылғы

жылы қанша қадам жасай алатыныңызды қа-

раңыз!

• Жыл сайынғы медициналық байқаудан

өту. Жүйелі жыл сайынғы алдын-алу байқау-

лары өзіңіздің денсаулығыңыз жайлы хабар-

дар болудың негізгі әдісі болып табылады.

Дәрігерлердің басым көпшілігі Сіз ешқандай

ауырсыну сезінбесеңіз де, жыл сайынғы меди-

циналық байқауды ұсынады. Жүйелі байқау-

ға қосымша ретінде, Сіз скринингтен өтіп, тіс

дәрігеріне барып, көзіңізді тексеріп алуыңыз

міндетті. Жыл сайын Сізге қандай байқаулар-

ды жоспарлау керек жайында өзіңіздің тера-

певт-дәрігерімен сөйлесіп көріңіз.

• Өзіңіздің көрсеткіштеріңізді білу. Ден-

саулықтың жалпы жағдайын тексеру үшін

пайдаланылатын 5 негізгі көрсеткіш бар. Бұл

5 көрсеткішті білуіңіз қажет: қан қысымы,

триглицеридтер, глюкоза, холестерин деңгейі

және дене салмағының индексі (ДСИ). Сіз бұл

көрсеткіштерді жыл сайынғы медициналық

байқаудан біле аласыздар, және де жыл бой-

ында денсаулығыңыз қалыпты болғанын білу

үшін қолдана аласыз.

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

• Шылым шегуді тастау. Шылым шегу де-

ненің әр мүшесіне зиянын келтіреді, көптеген

сырқаттар туғызып, жалпы денсаулығыңыз-

ды нашарлатады. Егер Сіз шылым тартсаңыз,

шылым тастау жайында ойланыңыз. Шылым

шегуді доғарған жағдайда, өзіңізді сезінудің

жақсаруы бірден көрінеді. Сіз шылымды тас-

тағаннан кейін, бірнеше күннің ішінде жүрек

сырқатының қаупі төмендейді, дәм мен иіс

сезу жақсарады, өкпе көлемі ұлғайып, тыныс

алу жеңілденеді. Бірнеше аптадан кейін, қан-

айналым жақсарады, дене белсенділігі жеңіл

өтеді және жөтел, қуыс бітелуі сияқты респи-

раторлы белгілер азаяды. Шамамен 5 жыл-

дан кейін, өкпенің қатерлі ісік сырқатының

пайда болу мүмкіндігі 2 есе азаяды.

• Күн сайын 30 минут физикалық жат-

тығулар жасау. Дене жаттығулардың болма-

уы мен дұрыс тамақтанбаудың қосындысы

өлімнің ең таралған ауруларының болуының

екінші себебі болып табылады (шылым шегу

бірінші болып табылады). Физикалық жат-

тығуларды жасау үшін ешқайсымыз не тым

жас та емес, не тым қарт емеспіз. Берілген

ұсыным аз дегенде 30 минут бірқалыпты фи-

зикалық жаттығуларды немесе күніне 10 000-

нан 20 000 қадамға дейін құрайды.

• Натрийді қабылдау деңгейін азайту. На-

трий бұл адам өміріне қажетті минералға

жатқызылады, себебі ағзаның барлық сұйық

пен ұлпаларында болады. Бірақ та, натрий-

дің артық болуы қан қысымын жоғарлатып,

жүрек-тамыр жүйесі аурулары мен инсульт-

тің даму қаупін үдету мүмкін. Натрийдің көп

бөлігі ағзаға тұздықтағы тұздан емес, фастфуд

пен мейрамханалық тағамдардан түседі. На-

трийді қабылдауды азайту үшін, ет деликатес-

тері, мұздап қатырған түскіліктер, және де

консервіленген сорпалар сияқты қорапталған

тағам өнімдеріндегі тұз көздерінен аулақ

болу керек.

• Артық салмақтан құтыл. Артық салмақ пен

семіздік 2 типті диабет дамуының және басқа

да денсаулық проблемаларының дамуының

жоғары қаупі болып табылады. Оған қара-

мастан, салмақтың шамалы бөлігін жоғалт-

қанда, дене салмағының 5-7 %, диабет да-

муын алдын-алуға немесе кешіктіруге бола-

ды. Аш болмау үшін, тамақ ішер алдында су

ішіп көріңіз, кішкентай ыдыс қолданыңыз,

тәттіні аздау жеңіз.

Өзгерістердің

нәтижелері

мен

ар-

САУЫҚТЫРУҒА 10 ҚАДАМ

тықшылықтарын білетініңізге сенімді болу

үшін, өмір салтына белгілі бір өзгерістерді

енгізгеннің алдында, міндетті түрде терапевт

кеңесін алуды ұмытпаңыз.

Ұсынылған сауықтыруға 10 қадам жасаған

уақытыңызда – әрбір салауатты күн тек Сізге

ғана емес, Сіздің отбасыңызға да пайдасын

әкеледі!

жүктеу 184,03 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: