54
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
- менеджмент кәсіпқойлығы және оның оқиғаны өзгертуге деген ниеті, бұл бірінші
кезекте жергілікті деңгейге жатқызылады, өйткені аймақтық биліктің мүдделілігі кез
келген жағдайда төмен болады;
- оқиғаны жақсартудағы жергілікті қауымдастықтың қызығушылығы және оның
жергілікті маңыздағы мәселедерді шешудегі белсенді ұстанымымен айналысуға
дайындығы. Бұған тұрғындардың әлеуметтік және экономикалық ұтқырлығының деңгейі
де жатқызылды;
- моноқаланың инвестициялық тартымдылығы факторы түрінде іске асырылуы
мүмкін моноқалалар территорияларының бәсекелес басымдықтарының бар болуы;
- моноқалаларды әлеуметтік және экономикалық мемлекеттік қолдау іс-шараларын
қаржыландырудың көздері болып табылатын бюджеттердің жергілікті әкімшілігінің
республикалық және аймақтық билікпен тұрақты байланысы;
-жергіліктегі маңыздағы сұрақтарды шешудегі жергілікті бюджеттің қаржылай
тәуелсіздігі деңгейі, өйткені жергілікті бюджеттердің дотациялылығы жергілікті
әкімшілікті «қозғалтпай тұсап тастайды»;
- қаланы құраушы кәсіпорын меншіккерлерінің аумақты әлеуметтік және
экономикалық дамытуға көзделуі, олардың жергілікті қауымдастық пен билікке сөйлесуге
дайындығы, сондай-ақ, тиісті шығындарды алып жүруге дайындығы.
Соңғы онжылдықта монобейінді қалалар қатынасындағы өнеркәсіптік саясатты
жасаудағы өткір қажеттілік сезіледі. Оның жаңа заманауи техникалық және
технологиялық базиске арналған модернизациялауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
ғылыми-техникалық прогресті жеделдету және заманауи ұйымдық құрылымдарды
қалыптастыру үшін ұйымдастырушылық, инвестициялық, құқықтық жағдайларды
қалыптастыруға арналған басты бағыттылығы анық көрінеді.
Осы орайда, өнеркәсіпті моноқалаларды дамытудың негізгі мәселелерын айқындау
және өнеркәсіптік және агроөнеркәсіптік кешен салаларының сферасындағы
моноқалаларды дамытудың стратегияларын өндіріп шығару – Қазақстандағы
моноқалаларды дамытуды қолдау үшін бірінші кезекті міндет. Осы жағдайға байланысты
тұтас өнеркәсіпті моноқалалардың SWOT-талдауын қарастырайық (кесте 1).
Кесте 1Моноқалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық
талдауы (SWOT-талдау)
Көрс
еткі
ште
р
Күшті жақтары (S)
Әлсіз жақтары (W)
Өн
дір
іс
ті
к-
эконо
м
ик
ал
ы
қ
сф
ер
а
1. Бәсекеге қабілетті өнімдерді шығаратын
ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың болуы;
2. Көлік инфрақұрылымыдарының дамуы;
3.Инвестицияларды тарту бойынша
инфрақұрылымдарының дамуы;
1. Еңбек нарығының тікелей өнеркәсіптік
кәсіпорындардағы жағдайға тәуелділігі;
2.Қайта өңдейтін өнеркәсіп салалары
өнімдерін шығарудың төмендеуі;
3. Кәсіпорынның баяу қайта
құрылымдануы.
Мүмкіндіктері (O)
Қауіп-қатерлері (T)
1.Қаланы басқару тиімділігін арттыруға
мүмкіндік беретінинновациялық өндірістің
дамуы;
2.Экономиканы әртараптандыруды жүргізу;
3.Жұмысшы
кадрлараға
әр
түрлі
мамандықтар және кәсіптік білім берудің
әр түрлі деңгейге сұранысын арттыру;
4.Өндірісті ынталандыру, шығарылған
тауарлардың
бәсекегеқабілеттілігін
арттыру, кәсіпкерлік ортаны дамытуға
жағдай жасау үшін нормативті-заңнамалық
базаны жетілдіру.
1.Елдің
әлеуметтік-экономикалық
дамуының
келеңсіз
факторларының
қаланың экономикасына ықпалы;
2.Кәсіпорынның
бәсекелестік
басымдықтарын
төмендететін
шикізаттарадың, энергия ресурстарының
құнын арттыру;
3.«Көлеңкелі экономика» үлесін ұлғайту.
55
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Ә
ле
ум
етті
к
сф
ер
а
Күшті жақтары (S)
Әлсіз жақтары (W)
1.Демографиялық оқиғаны ұлғайту;
2.Спорт мекемелері инфрақұрылымдарын
жеткілікті дамыту;
3.
Жоғары
мектепфнемесеалдарының
болуы.
1.Жұмыссыздық проблемасын шешудің
тиімді жүйесінің жоқтығы;
2.Мәдени-бос
уақыт
типі
инфрақұрылымының әлсіз дамуы;
3.Тұрғындарға
әлеуметтік
қызмет
көрсетудің төмен деңгейі.
Мүмкіндіктері (O)
Қауіп-қатерлері (T)
1.Тұрғындардың
жоғары
әлеуметтік
белсенділігі;
2.Ббәсекелестік пен бақылаудың қажетті
деңгейін жасау және қолдау жолыменен
шығыдарды азайту және сапаны арттыру,
тұрғын үй-коммуналдық және көлік
қызметіне қол жетімділік.
1. Тұрғындар мәдениеті деңгейінің
азаюы;
2. Жас кадрлардың миграциясы;
3.Қаланың әлеуметтік дамуы деңгейі
тұрғындардың
материалдық
және
қаржылық жағдайына және қаланы
құраушы
кәсіпорын
жұмыстарына
тәуелді.
Э
кол
ог
ия
Күшті жақтары (S)
Әлсіз жақтары (W)
1.Тазалау құрылыстарының тиімді әрекеті;
2Тиімді қоқысты қайта өңдеу жүйелерінің
болуы
1.Канализациялық
жүйелер
қуаттылығының жетімсіздігі;
2.Тау-кен кәсіпорындары қызметінің
салдарынан
зиянды
қалдықтардың
әрекетіне ұшырау;
3.Қоршаған ортаның ластануы.
Мүмкіндіктері (O)
Қауіп-қатерлері (T))
1.Экотеңгерімдік жүйені жасау және
қалалық ұзақ мерзімдік экологиялық
бағдарланған жоспарлауға өту;
2.Қала территорияларының экологялық-
эстетикалық жағдайын жақсарту;
3.Қаланы
құраушы
кәсіпорынның
экологиялық таза технологияға өтуі.
1.Тау-кен кәсіпорындары қызметінің
салдарынан
қоршаған
ортаның
ластануының экологиялық оқиғасының
нашарлауы.
SWOT-талдаудан шығара отырып, оның күшті жақтарын пайдалану
стратегияларын қолданудың мақсатқа лайықтылығы туралы қорытынды жасауға болады.
Сондықтан мұндай қалалардың негізгі миссиясы инновациялық өндіріс орталығы және өз
кезегінде тұрғындардың өмір сүру деңгейін жақсартатын, бюджеттің және халықтың
кірістерін арттыратын бизнесті орналастыру үшін тартымды аумақ болып табылуы қажет.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1.Қазақстан Республикасы Үкіметі 2012 жыл 25 мамыр №683 «Моноқалаларды
дамытудың 2012-2020 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қаулысы
2.Мырзалиев Б.С. Теоретико-методологические и экономические основы
управления развитием малых и монопрофильных городов. Вестник МКТУ им. Х.А.Ясави,
Туркестан, 2013, № 1(79), с. 262-270.
3.Шеденов У.К., Мырзалиев Б.С. Проблемы развития монопрофильных городов
Казахстана //Вестник КазНУ им.Аль-Фараби. Серия экономическая, 2013, № 4 (98), с.25-29.
4.Ыдырыс С.С., Турысбекова Г.К. Вопросы стратегического развития моногородов.
Труды Международной научно-практической конференции. «Наука и образование –
ведущие факторы Стратегии «Қазақстан - 2050»». Караганда, 20-21 июня 2013 года. Стр.
202-206.
