Ақша мен капиталдың халықаралық нарықтары

Шетелдік корпорацияларға салынған бұндай инвестициялар қоржындық инвестициялар деп аталады. Оларды тікелей инвестициялардан материалдық инвестицияларға айыру қажет.

Евродоллар нарығы. Евродоллар – ол АҚШ-тың шекарасынан тыс банкке депозитке салынған АҚШ доллары. Депозитке салатын банк, қабылдайтын елдің қаржы институты, банктің шетелдік бөлімшесі, немесе үшінші бір ел банкінің шетелдік бөлімшесі бола алады.

Доллар жетекші халықаралық валюта болғанымен де еуропалық евро да өз елдерінен тыс жерлерде депозитке салына алады. Бұл еуровалюта еуродоллар сияқты қолданылады. Еуродолларды түрлі мақсаттар үшін мұқтаж, әсіресе АҚШ-тан экспортталатын тауарларды төлеу үшін американдық және шетелдік корпорациялар қарызға алады. Еуродолларды әдетте пайыздық кіріс әкелетін есепшоттарда ұстайды. Олардың депозиттері бойынша төленетін мөлшерлемесі мыналарға байланысты болады:

1. 
   несиелік пайыз мөлшерлемесіне байланысты, себебі, несиені ұсынғаны үшін банктің пайыздық табысы оның депозит бойынша төлеу ықыласы мен қабілетін анықтайды;
   
2. 
   АҚШ-тың ақша нарығы құралдары бойынша қол жетерлік кірісіне байланысты.
   

LIBOR – бұл ірі және беделді лондондық банктердің қомақты мөлшердегі долларлық депозиттер бойынша ұсынатын пайыздық мөлшерлемесі болып табылады.

Қарыз алушы шыққан елден тыс мемлекетте сатылатын кез келген облигация халықаралық облигация деп аталады. Бірақ халықаралық облигацияның екі түрі бар: шетелдік облигация және еурооблигация.

Шетелдік облигациялар – бұл шетелдік қарыз алушы сататын облигациялар, бірақ осы облигация сатылатын елдің валютасында көрсетіледі.

Еурооблигация термині осы облигация көрсетілген валютадан басқа елдерде сатылатын кез келген облигацияны белгілеу үшін қолданылады. Еурооблигация нарықта айналымға түсетін институционалдық келісімдер, басқа облигацияларды шығару үшін белгіленген нормалардан ерекшеленеді. Үкімет ұлттық валютада көрсетілген құнды қағаздарға қарағанда, облигацияны сатып алушылардың көпшілігінің тәжірибесі мол болғандықтан, шетелдік валютадағы құнды қағаздарды реттегенде қатаң болмауға ұмтылады. Ақпаратты таратудағы талаптардың төмендігі еуродолларлық облигациялар бойынша трансакциялық шығындардың аз болуына алып келеді.

Евроблигациялар инвесторлар үшін бірқатар себептер бойынша тартымды. Әдетте олар тіркелетін (атаулы) облигациялар түрінде шығарылмайтындықтан, инвесторлардың тегі, аты-жөні, ұлты жазылмайды. Салық төлемей, құпия түрде қалғысы келетін тұлғалар үшін еврооблигациялар олардың талап-тілектеріне сай келеді. Көптеген мемлекеттер еурооблигациялар бойынша алынатын пайыздық кіріске салық салмайды. Шетелдік құнды қағаздарға инвестиция салудың себептерінің бірі - әлемдік әртараптандыруға ұмтылу болып табылады.

4. 
   Трансұлттық корпорациялардағы капитал салымдарының бюджеті.
   

Тәжірибеде шетелдік те, ішкі де операцияларға қолданылатын капитал салымдарының бюджетіне талдау жасайтын бірдей негізгі қағидалар қолданылады. Бірақ олардың негізгі айырмашылықтары бар.

Біріншіден, шетелдік инвестициялар үшін ақша ағынын бағалау қиындау болады. көптеген трансұлттық фирмалардың әрбір шетелдік мемлекетте жеке еншілес компаниясы бар. Онда олар тиісінше әрекет етіп, тиісті ақша ағындары негізгі компания үшін еншілес компаниядан алынып, отанға әкелінетін роялти түріндегі дивидендтер мен төлемдер болып табылады.

Екіншіден, бұл ағындар негізгі компания шыққан елдің валютасына ауыстырылуы керек, осылайша, олар валюталық бағамның өзгеруіне ұшырайды.

Үшіншіден, дивидендтер мен роялтиге шетелдік те, жергілікті де үкімет салық салады. Бұнымен бірге шетелдік мемлекет компанияның негізгі бөлімі орналасқан елге шығаратын ақша кірістерінің көлеміне шектеу қоюы мүмкін. Мысалы, кейбір елдердің үкіметі басты компанияның ақша төлемдері дивидендтерінің аударымдарына шек қойды. Ол еншілес компанияның меншік капиталы көлеміндегі пайыздарынан көрінеді. Бұндай шектеулер трансұлттық компанияларды шетелдік мемлекеттегі кірістерін қайта инвестициялауға мәжбүрлеуге бағытталады. Бірақ, кейбір жағдайда валюта бағамына әсер етуі мүмкін ірі капиталдың сыртқа шығып кетпеуі үшін осылай жасайды.

Қабылдаушы мемлекеттің сылтауы қандай болса да негізгі компания өз акционерлеріне ағымдық дивидендтерді төлеу немесе күтілетін кіріс көзі жоғары болатын әлемнің басқа аймақтарынан оларды қайта инвестициялайтын қолма-қол ақша ағындарын пайдалана алмайды. Негізгі компанияның келешегі тұрғысынан шетелдік инвестициялардың тиімділігін бағалау үшін ақша ағындары релевантты (ақпараттық сауал мен алынған хабар мазмұнының сай келуі, орындылығы) болып табылады. Ол ақша ағындарын еншілес компанияға заңды түрде қайтара алады. Бұл ағынның келтірілген құны дисконттаудың тиісті мөлшерлемесі көмегімен табылады және жобаның NPV анықтау үшін талап етілетін инвестициялармен салыстырылады. Бұдан басқа азды немесе көпті тәуекелі болғандықтан шетелдік жоба үшін капиталдың құны ішкі жобаның тең бағалы капиталы құнымен ерекшеленуі мүмкін.

Жоғары тәуекел екі себеппен ескеріледі:

1. 
   валюта бағамының өзгеру тәуекелі;
   
2. 
   саяси тәуекел – бұл шетелдік үкімет инвестициялардың қүнын төмендетуге қандай болмасын әрекет жасауының тәуекелі, бұнымен бірге төмен тәуекел халықаралық әртараптандыру салдары болуы мүмкін.
   

Саяси тәуекел компания инвестициялары құнын төмендететіндігін қабылдап отыратын елдің үкіметі тарапынан кез келген әрекетпен байланысты болады. Бұл әрекеттерге компаниялардың активтері үшін өтемін төлеусіз иелену, сонымен бірге салықты өсіру, валютаны бақылау немесе кірісті елден шығаруға бақылау және бағаны өзгертуге қойылған шектеулер сияқты шетелдік еншілес компания инвестициялардың құнын төмендететін әрекеттер де қосылады.

Жалпы жағдайда саяси тәуекел үшін сыйақы осы тәуекелді есептейтін капитал бағасына қосылмайды. Егер компания менеджерлері ол елде шетелдік активтерді иеленіп кетеді деп алаңдаса, онда ол елде маңызды инвестицияларды жүзеге асырып керегі жоқ. Бірақ компания негізгі әдіспен иелену шығындарын төмендетуге қадам жасай алады:

1. 
   жергілікті капиталдармен бірлесіп өзінің еншілес компаниясын қаржыландыру есебінен;
   
2. 
   еншілес компания корпорациялардың ықпалдасу жүйесінің бөлігі ретінде ғана құнды болуы арқылы операцияларды құрылымдау;
   
3. 
   шетелдік жеке инвестициялар бойынша иелену барысындағы экономикалық шығындардан корпорация сияқты көздерінен сақтандыру алу. Сақтандыру үшін сыйақы бұл жағдайда жобаға кететін шығынға қосылады.
   

Әрине, түрлі елдерде келесілерге қатысты әр түрлі амалдар пайдаланады:

• 
  активтердің баланста өз құнымен немесе қайта қалпына келтірілген құны бойынша көрсетілуі;
  
• 
  жалға алған мүлікті есепке алу,
  
• 
  зейнетақы қорын қаржыландыру;
  
• 
  зерттеулер мен әзірлемелерге кететін шығындарды капиталдандыру немесе есептен шығаруға қатысты түрлі әдістер қолданылады.
  

1. 
   салық салу тұрғысынан корпорациялар барлық үш елде қарыздық капиталды пайдалануға тең жағдайда бейім болуы керек;
   
2. 
   капитал өсімінен түскен кіріске Жапонияда да, Алманияда да салық салынбайтындықтан, бірақ АҚШ-та бұл кіріс көп жағдайда облигациядан гөрі акциялармен байланысты, неміс, жапон инвесторлары американдықтарға қарағанда акцияларды артық көреді.
   
3. 
   Инвесторлардың талап-тілектері (ұнатымдары) Алмания мен Жапонияның акционерлік капиталының төмен бағалануына алып келуі керек, ал бұл, өз кезегінде, осы елдің фирмаларының акциялары арқылы тартылатын капиталды пайдалануға итермелейді. Бұл елдердегі капиталдың іс жүзіндегі құрылымы теориялыққа қарама-қарсы, салық салудағы айырмашылықтар капитал құрылымындағы ерекшеліктерді түсіндірмейді деген қорытынды жасауға болады.
   

• 
  өздеріне қарыздар корпорациялардың ірі акциялық пакетін иеленеді;
  
• 
  сенімді басқаруға бұл акцияларды қабылдайтын жеке акционерлердің құқығын пайдаланады;
  
• 
  қарыз корпорациялардың директорлар Кеңесі мәжілісіне қатысатын банк қызметкерлерін өздерінде ұстайды.
  

1. 
   Қаражатты жинауды жеделдету және олардың жылыстауын мүмкіндігінше баяулату;
   
2. 
   Ақша қаражатын ақшаның қажеті жоқ бизнес түрінен оларға мұқтаж болғандарға аударылуын жылдамдату.
   
3. 
   Салықтарды төлеуді және тәуекелге түзетуді ескерумен шегерілген ақша ағындарынан барынша пайда түсіру.
   

Жергілікті корпорациялар ішкі қауіпсіздіктеріне көп көңіл бөлуге бейім болғанда, трансұлттық корпорациялар көбінесе бүкіл әлемде инвестицияның мүмкіндігін бағалауға қамданады. Трансұлттық копорациялардың көпшілігі Лондон, Нью-Йорк, Токио, Цюрих немесе Сингапур сияқты ақша орталықтарында орналасқан қаражаттарды шоғырландыру үшін бір немесе бірнеше банктерді бүкіл әлем бойынша қолжетімді үздік несие мөлшерлемелерінен пайда таба білетін, халықаралық банкирлермен жұмыс жасайтын қабілетті қызметкерлерді пайдаланады.

Трансұлттық корпорациялардағы дебиторлармен жасалатын жұмыстың өз ерекшеліктері бар. Несиеге сату халықаралық шеңберде анағұрлым тәуекелді болып табылады. Себебі, төлей алмаудың қалыпты тәуекеліне қоса трансұлттық корпорацияны сату бойынша келісім жасалатын кездегі және дебиторлық қарызды төлеу кезіндегі валюта айырбастау бағамының тұрақсыздығы мазалайды. Жалпы жағдайда клиенттерді несиелеу саясаты трансұлттық корпорациялар үшін екі себеп бойынша маңызды болып табылады.

Біріншіден, корпорациялар кедей, дамымаған елдермен көп сауда жасайды. Осыған байланысты несие ұсыну бизнесті жүргізудің қажетті шарты болып табылады.

Екіншіден, көрсетілген себептерге байланысты экономикалық жағдайы экспортқа тәуелді дамыған елдер, өз компанияларына шетелдік мемлекеттерге несие беру есебінен әлемдік нарықта бәсекеге түсуіне көмектеседі. Қаржы саясатының басқа аспектілерінің көпшілігіндегідей трансұлттық корпорацияларда жергілікті компанияларға қарағанда қорды басқару тетіктері күрделі болып табылады. Ең алдымен, қорды орналастыру бойынша мәселелер туындайды. Бұл мәселені қарастырғанда тауарды орналастырған жердегі орталық қоймадан тұтынушылар тұратын шетелге дейін жеткізудегі кідірулерді ескеру керек. Жергілікті қоймалардағы жедел қорлар сияқты сақтандыру қорлар да аймақтағы тұтынушыларды қанағаттандыруға жеткілікті болатын деңгейде болуы қажет. Валюта бағамының тұрақсыздығы қорды басқару саясатына да әсер етеді. Егер жергілікті валюта (айталық Бразилия реалы) долларға қатысты өссе, онда Бразилияда жұмыс жасайтын АҚШ компаниясы реал бағамы көтерілгенге дейін жергілікті тауарлардың қорын көбейтуге ұмтылады және реал курсы төмендесе, керісінше әрекет етеді. Импорттық немесе экспорттық квота және тарифтерді белгілеу мүмкіндігі басқа фактор болып табылады. Бірқатар елдердегі басқа қатер - иеленіп кету қаупінде тұрады. Егер бұл қауіп жоғары болса, қордың мөлшері азайтылып, тауарлар қажеттілікке байланысты жеткізіліп отырады. Егер операциялар мұнай немесе боксит сияқты шикізат өндіруден тұрса, өндіруші зауыттар кенді шығару орнына жақын емес, оффшорлық аймақтарға ауыстырылады.

Трансұлттық компанияларға қорды басқаруға екі жақты әсер ететін салықты да ескерген дұрыс болады. Бәріне де мәлім: мемлекеттер компаниялардың мүлігіне, қорына салық салады. Егер осындай болған жағдайда белгілі бір күндегі қордың мөлшері салық базасы болып табылады. Бұндай тәртіп трансұлттық корпорациялар үшін басты өндірістік үдеріс кестесін жүргізуді пайдалы етеді. Осылайша белгіленген күнге қор мөлшерін төмендетеді. Егер салықты жинаудың белгіленген күні бір аймақтан тыс елден елге өзгерсе, онда түрлі елдерде жыл ішінде түрлі мезгілдерде стратегиялық қор ұстау қажет. Трансұлттық компаниялар теңіздегі кемелерде қорды сақтау мүмкіндігін қарастырады. Түрлі жүк массаларын танкер сияқты сыйымдылықтарда тасымалдаумен айналысатын мұнай, химиялық, астық компаниялары көбінесе танкерлерді құрлықтағы қойманы жалға немесе сатып алуға кететін шығындарды ескерумен сатып алады. Жүк тиелген танкерлер кейін теңізде немесе жағалауға жақын стратегиялық орындарда орналаса алады. Бұл иелену қаупін төмендетеді, мүлік салығы мәселесін азайтады және кемелердегі тауарға деген сұранысты жоғарылатады немесе бағасы жоғары жерлерге жеткізудің ыңғайлылығын ұлғайта түседі.

1. 
   Трансұлттық компаниялардың қаржыландыру қызметінің ерекшелігі неде?
   
2. 
   Компанияның қаржыландыруы қандай түрде жүзеге асырылуы мүмкін?
   
3. 
   Ұзақмерзімді шетелдік инвестицияларды алудың негізгі әдістерін атап беріңіз.
   
4. 
   Халықаралық тәжірибеде трансұлттық қаржыландырудың қандай түрлері қолданылады?
   
5. 
   Қысқамерзімді валюталарды қаржыландырудың ерекшеліктері неде?
   
6. 
   Валюталық тәеукелдікті реттеудің әдістері қандай?
   
7. 
   Ақша мен капиталдың халықаралық нарығын сипаттап беріңіз.
   
8. 
   Трансұлттық корпорациялардағы капитал салымдарының бюджетін құрудың әдістемесі қандай?
   

2. Бараненко С.П. Стратегическая устойчивость предприятия. /С.П.Бараненко, В.В.Шеметов - М.: Центрполиграф, 2004. – 493 с.

3. Басовский Л.Е., Лунева А.М. Экономический анализ: Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2005. – 222 с.

4. Бланк И.А. Финансовый менеджмент. Учебный курс. - К.: Ника-центр,1999. – 528 с.

5. Бобылева А.З. Финансовые управленческие технологии. Учебник – М.: ИНФРА-М, 2004. – 492 с.

6. Бочаров В.В. Корпоративные финансы. – СПб.: Питер, 2008. – 272 с.

7. Бригхем Ю.,Гапенски Л. Финансовый менеджмент: Полный курс: в 2-х т. /Пер. с англ. /под ред. В.В.Ковалева. СПб.: Экономическая школа,1997. т.1, 497 с.

8. Бригхем Ю.,Гапенски Л. Финансовый менеджмент: Полный курс: в 2-х т. /Пер. с англ. /под ред. В.В.Ковалева. СПб.: Экономическая школа,1997. т.2, 669 с.

9. Бутакова М.М. Экономическое прогнозирование. М.: Кнорус, 2008.-168с.

10. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет. /Под ред. Вахрушиной М.А. – 6-е изд., испр. - М.: Омега-Л, 2007. – 570 с.

11. Горемыкин В.А. Планирование на предприятии. : Учебник 4-е изд., перераб. и доп. М.: Высшее образование, 2007. – 609 с.

12. Городничев П.Н., Городничева К.П. Финансовое и инвестиционное прогнозирование: Учебное пособие. М.: «Экзамен», 2005. – 224 с.

13. Григорьева Е.М., Перепечкина Е.Г. Финансы корпораций: Учебное пособие /Под ред. Г.А.Тактарова.– М.: Финансы и статистика, 2006.–288с.

14. Гроссман Т. Управление финансами. М.: Омега-Л, 2008.- 837с.

15. Додабаев Ю.Т. Антикризисное управление. Алматы: Экономика, 2008. – 398с.

16. Ендовицкая Д.А. Экономический анализ слияний/поглащений компаний.- М.: Кнорус, 2008.-448с.

17. Зайцев Н.Л. Экономика, организация и управление предприятием: Учебное пособие. М.: ИНФРА-М, 2008.- 455с.

18. Зубкова А.В. Приемы антикризисного менеджмента. Ростов-на- Дону. Феникс, 2008.- 399с.

19. Инвестиции: Учебник /Под ред. В.В.Ковалева, В.В.Иванова, В.А.Лялина. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Проспект, 2007. – 584 с.

20. Кислов Д.В. Составление финансовых планов. М.: Вершина, 2006. – 384 с.

21. Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент. - М.: Финансы и статистика, 2000. – 768 с.

22. Ковалев В.В. Финансовый учет и анализ: концептуальные основы. - М.: Финансы и статистика, 2004. – 720с.

23. Ковалева А.М., Лапуста М.Г., Скамай Л.Г. Финансы фирмы: Учебник – 3-е изд., испрю и доп. – М.: ИНФРА-М, 2003. – 496 с.

24. Кудина М.В. Финансовый менеджмент: Учебное пособие.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2004.-256с.

25. Леонтьев В.Е., Бочаров В.В., Радковская Н.П. Финансовый менеджмент: Учебник. - М.: ООО Издательство «Элит», 2005. – 560 с.

26. Лихачева О.Н., Щуров С.А. Долгосрочная и краткосрочная финансовавя политика предприятия. Учебное пособие / Под.ред. И.Я. Лукасевича.-М.: Вузовский учебник, 2008.-288с.

27. Лукасевич И.Я. Финансовый менеджмент: Учебник/ И.Я Лукасевич - М.: Эксмо, 2007.- 768с.

28. Михайлушин А.И., Шимко П.Д. Экономика транснациональной компании. М.: Высшая школа, 2005. – 335 с.

29. Менеджмент организаций. Учебное пособие. Румянцева З.П., Саломатин Н.А., Акбердин Р.З. и др. – М.: ИНФРА-М, 1995. – 432 с.

30. Никитушкина И.В, Макарова С.Г. Корпоративные финансы- М.: Эксмо, 2009 – 576 с.

31. Орлова Е.Р. Инвестиции. Учебное пособие. /Е.Р. Орлова – 4-е изд., испр. и доп. – М.: Омега-Л, 2007 – 235 с.

32. Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент в предприятиях и коммерческих организациях. - М.: Финансы и статистика, 1996. – 160с.

33. Просветов Г.И. Финансовый менеджмент: Задачи и решения: Учебно-методическое пособие.- М.: Издательство РДЛ, 2005. -376с.

34. Риск – анализ инвестиционного проекта. Учебник для вузов /Под ред. Грачевой М.В. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2001. – 351 с.

35. Румянцева Е.Е. Финансы организаций: финансовые технологии управления предприятием: Учебное пособие.–М.: ИНФРА-М, 2003.–459с.

36. Селезнева Н.Н., Ионова А.Ф. Финансовый анализ. Управление финансами. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007. – 639 с.

37. Скляренко В.К., Прудников В.М. Экономика предприятия: Учебник,- М.: ИНФРА М, 2007. – 528с.

38. Финансовый бизнес-план: Учебное пособие /Под ред. Е.С. Стояновой. – 6-е изд. – М.: Перспектива, 2007. – 656 с.

39. Финансовый менеджмент. Учебник /Под ред. д.э.н., проф. А.М. Ковалевой. – М.: ИНФРА-М, 2003. – 284 с.

40. Финансовый менеджмент: Учебник для вузов /Под ред. Н.И.Берзона. – М.: Издательский центр «Академия», 2003. – 336 с.

41. Финансовый менеджмент: Учебник для вузов /Под ред. Н.Ф.Самсонова.- 2-е изд., перераб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004, – 415 с.

42. Финансовый менеджмент. /Под. ред. Поляка Г.Б. – М.: Финансы ЮНИТИ,1997.

43. Финансовый менеджмент. Учебное пособие /Под. Ред. Проф. Е.И. Шохина.- М.: ИД ФБК-ПРЕСС,2002, - 408с.

44. Финансы организаций (предприятий). /Под ред. проф. Колчиной Н.В. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. – 368 с.

45. Эванс Ф.Ч. Оценка компаний при слияниях и поглощениях. Пер. с анг. – М.: Альпина Бизнес – Букс, 2004. – 332 с.

46. Экономика предприятия. /Под ред. проф. В.Я.Горфинкеля, проф. В.А.Швандара. 4-е изд. перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007.– 670с.

Ұзақмерзімді және ағымдық (қысқамерзімді) активтер бар.

Акционерлік қоғам ашық немесе жабық болады.

Таза айналымдық капитал – айналымдық активтер мен қысқамерзімді міндеттемелер арасындағы айырмашылық.