Капиталдың мақсаттық құрылымы көрсеткішін қалыптастыру

Капиталдың ең жоғары пайдалылығы мен тәуекелі аз құрылымының шекаралары оның нақты маңыздарын таңдау өрісін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл таңдау үдерісінде кәсіпорын қызметінің жеке ерекшеліктерін сипаттайтын бұрын қарастырылған факторлар ескеріледі.

1. Капитал құрылымына сипаттама беріңіз.

2. Модильяни-Миллер модельдерін сипаттаңыз.

3. Нарық тәуекелі тұрғысынан алғанда өндірістік және қаржы тәуекелдерін анықтаңыз.

4. Қандай шығындар қаржылық қиындықтармен байланысты?

5. Агенттік шығындарға не жатады?

6. Капиталдың оңтайлы және мақсаттық құрылымы қалай анықталады?

7. Фирмалар арасында капиталдың қандай түрлерін атап белгілеуге болады?

8.2. Дивиденттер ұнатымдылығы теориясы;

8.3. Дивиденттік саясатын қалыптастыру;

8.4. Дивиденттердің тұрақтылығы;

8.5. Акцияларды сатып алу. Дивиденттерді акциялармен төлеу және акцияларды бөлшектеу.

8.1. Дивиденттер немесе капитал өсімінен табыс – инвестордың ұнатымдары.
Дивиденттік саясат, пайданың капитал құрылымын басқару сияқты, кәсіпорынның акциялар бағасына айтарлықтай ықпал жасайды. Дивиденттік саясаттың (яғни тапқан қаражаттарды дивиденд түрінде төлеу немесе қалдырып, фирманың активтеріне қайта инвестициялау жөніндегі шешімдерді қабылдау) үш негізгі элементі бар:

1. Пайданың қандай бөлігі белгіленген уақыт барысында төленуге тиісті?

2. Фирма дивиденттердің тұрақты өсуін қолдауға тиісті ме?

3. Ақша қаражаттардың қандай санын фирма ағымдағы дивиденттер түрінде төлеуге тиісті?

Қаржы менеджерінің негізгі мақсаты – фирманың нарықтық құнын жоғарылату мақсатымен тұтынатын және капиталданатын бөліктер араларында сайма-сайлықты оңтайландыру.

Пайданың қайта инвестицияланған бөлігі кәсіпорын қызметін қаржыландырудың ішкі көзі болып табылады, сондықтан дивиденттік саясат кәсіпорнымен тартылатын қаржыландырудың сыртқы көздерінің мөлшерін анықтайды. Пайданы қайта инвестициялау - өз қызметін кеңейтетін кәсіпорынды қаржыландырудың салыстырмалы ең арзан түрі. Қайта инвестицияланған пайда қосымша шығындарды болдырмауға мүмкіндік береді. Теориялық тұрғыдан алғанда дивидендтік саясатын таңдау келесі сауалдардың шешімін ұйғарады.

1. дивиденттердің шамасы акционерлердің жиынтық байлығының өзгеруіне әсер ете ме?

2. әсер етсе, олардың оңтайлы шамасы қандай болуға тиісті?

Осы мәселерді шешу барысында қаржы менеджері акционерлердің де, кәсіпорынның да мүдделерін ескеруге тиісті. Демек, акциялардың құнын және дивидендтер деңгейін жоғары ұстау кәсіпорынның мүддесінде. Бұл келешекте акциялардың аз санын шығару барысында көбірек қаражат алуға мүмкіндік береді.

Жоғары дивидендті қолдаудың екінші себебі – акционерлер кәсіпорынның иегерлері болып келеді, сондықтан олар өз капиталының көбеюінде және кәсіпорынды басқару тиімділігінде мүдделі.

«Дивиденттік саясат» термині акционерлік қоғамдарда пайданы үлестірумен байланысты. Басқа ұйымдастыру – құқықтық формадағы кәсіпорындарда да пайданы үлестіреді, бұл жағдайда тек қана терминологиясы өзгереді – «акция» мен «дивиденд» терминдерінің орнына «пай», «салым», «салымға пайда» терминдер қолданады, ал табыстарды төлеу тәсілі бірдей. Сонымен, «дивидендтік саясат» термині, сонымен бірге пайданы дивидендтік төлемдер арқылы үлестіру кез келген қызмет түріндегі кәсіпорындарға қолданады. Дивиденттердің оңтайлы үлесі – төрт фактордың функциясы:

1. Инвесторға дивиденттердің ұнатымдылығы;

2. Кәсіпорынның инвестициялық мүмкіндіктері;

3. Кәсіпорынның мақсаттық құрылымы:

4. Қарыздық капиталды тарту мүмкіндіктері.

Соңғы үш фактор қалдық қағидасы бойынша дивиденттерді төлеу моделіне бірігеді, оған сәйкес кез келген фирма дивиденттердің пайдадағы мақсаттық үлесін анықтай отырып, келесі операцияларды іске асырады: 1) капитал жұмсаудың оңтайлы бюджетін анықтайды; 2) капиталдың мақсаттық құрылымы барысында осы бюджетті қаржыландыру үшін қажет акционерлік капиталдың сомасын анықтайды; 3) пайданы қайта инвестициялау жолымен капитал жұмсау бюджетінің қаржыландыруын іске асырады. 4) егер алынған пайда оңтайлы капитал жұмсау бюджетін қамтамасыз ету үшін қажет сомадан көп болған жағдайда ғана дивиденттерді төлейді. Қалдық қағида дегеніміз дивиденттер соңғы кезекте төленетінін білдіреді.

Кәсіпорынның инвестициялық мүмкіндіктерін сипаттайтын факторлар:

• 
  өмірлік кезеңінің сатысы (өмірлік циклінің алғашқы
  

• 
  өз инвестициялық бағдарламаларын кеңейту
  

• 
  пайдалылығы жоғары деңгейдегі жеке инвестициялық
  

• 
  қосымша қарыз капиталын тарту құны;
  
• 
  қаржы нарығында несиелерге қолжетімдік;
  
• 
  ағымдағы қаржы жағдайымен анықталатын кәсіпорынның несие қабілеттілігі деңгейі.
  

1) дивидендтердің иррелеванттығы теориясы (Ф. Модильяни мен М. Миллердің дивидендтердің иррелеванттығы теориясы) – ол дивидендтерді төлеу саясаты фирманың акциялар құнының жоғарылауына немесе капитал құнына әсер етпейді деген ережеге негізделген.

2) «қолдағы сары шымшық» теориясы (теория «синицы в руках») – У. Гордон мен Дж. Литнердің дивидендтік төлемдердің артықшылығы теориясы, мұнда үлестірілмеген пайданың есебінен күтілетін капитал өсімінен табылатын табыстан акционерлердің қазір, осы сәтте жоғары дивиденд алу деген пікір негізделген.

3) салықтық саралау териясы (салықтық асимметриялар теориясы – Р. Литценбергер мен К. Рамасвами).

- нарықтардың жетілдіруі (салықтардың, капиталды тартуға шығындардың жоқтығын және т.б.);

- дивидендтер мен капитал өсімінен табыс араларындағы таңдау бірдейлігін;

- фирманың инвестициялық саясатының қаржылық, экономикалық және т.б. тәуелсіздігін ұйғаратын тәуір жағдайлардағы фирма құнының өзара байланысын зерттеді. Осыған орай, Миллер мен Модильяни жетілген нарық жағдайларында инвесторларды тек қана жалпы табыстылық (оның нақты түрлері емес) қызықтыратындығын көрсетті. Сонымен, кез келген дивидендтік саясат бірдей нәтижелерге келтіреді.

Сондықтан жетілген нарықта дивидендтік саясат фирманың құнына және иегерлердің әл-ауқатына әсер етпейді. Дивидендттік саясатты іске асырудың оңтайлы амалы: дивидендтер қалдық қағида бойынша есептелу керек, яғни барлық инвестициялық жобалар қаржыландырылғаннан кейін. Егер фирманың тартымды инвестициялық мүмкіндіктері болса, дивиденттерді төлеу мақсатқа сәйкес келмейді, барлық пайданы олардың қаржыландыруына жіберу керек. Және кері, бұндайдың жоғында, барлық пайда акционерлерге төленеді.

Модильяни мен Миллердің қорытындылары олар алған тәуір жағдайлар үшін ғана келеді. Алайда нарықтары жетілмеген, транзакциялық және салықтық шығындары, тәуекелдері бар шынайы өмірде дивиденттік саясаттың рөлі маңызды. Дивидендтердің артықшылығы теориясы («қолдағы сары шымшық» териясы).

Қарама қарсы көзқарас бойынша акциялардың құны келешек дивидендтік төлемдердің ағынымен анықталады. Осы уәждің мәнін «Аспандағы тырнадан қолдағы сары шымшық артық» мақалы жақсы келтіреді. Табысты капитал құнының өсімі түріндегі алуы әжептәуір тәуекелмен және табыс көлемін болжаудың мүмкін еместігімен байланысты инвесторлар ағымдағы дивидендтік төлемдердің жоғары деңгейін ұнатады, яғни «қолдағы сары шымшықты». Сонымен бірге ММ теориясына сәйкес, ағымдағы табысты алу үшін нарықта акцияларды сату инвесторлар үшін тартымды емес, себебі транзакциялық шығындармен, бағалардың қолайсыз конъюнктурасы тәуекелімен және төмен өтімділігімен, келешекте табыс әкеле алатын құнды активтің жоғалуымен байланысты. Дивидендтерге, оларды төлеу тәсіліне қатысты бұндай керітартпалық дүние жүзіндегі көптеген шетел корпорациялардың акционерлеріне, сонымен бірге көптеген түрдегі институционалды инвесторларына тән.

Салықтық саралау теориясы.

Алу барысында дивидендтерге бірден салық салынады, ал капитал өсіміне салық акцияларды, үлестерді, пайдаларды сату барысында ғана төленеді. Сонымен, капитал өсіміне салық төлемі уақытын ұзарта беруге болады.

Осыған орай, Р. Литценбергер мен К. Рамасвами салық әсерлеріне негізделген теорияны ұсынды. Олардың пікірінше дивидендтерге, капитал өсіміне қарағанда, ең жоғары салық салынса, фирмалар ең төмен дивидендтерді төлеуге тиісті. Қолдағы ақша қаражаттары сақталып қайта инвестициялануға немесе акцияларды сатып алу үшін пайдалануға тиісті. Қазіргі уақытта көптеген елдерде дивидендтерге және капитал өсіміне салық бірдей немесе соның мөлшеріне жақын мөлшерлеме бойынша төленеді. Бұл теориялар даулы және қолдану үшін жеткілікті әзірленбеген болғандықтан ұлттық экономикада пайдалана алмайды.

8.3. Дивиденттік саясатын қалыптастыру.

Қаржылық менеджменті практикасында дивиденттік саясатын қалыптастыруда келесі амалдар әзірленді. (2 кесте).

Пайда есебінде өз қаржылық қорларда қажетттілік қанағаттандырылғаннан кейін дивиденттердің төлем қоры пайда болады. Бұндай саясат әдетте кәсіпорынның өмірлік кезеңінің бастапқы сатыларында пайдаланады. Осы типті саясаттың артықшылығы – кәсіпорынның жоғары даму қарқындарын қамтамасыз ету, оның қаржылық тұрақтылығының жоғарылауы.

2 кесте.

Дивиденттік саясатының негізгі типтері.

Қаржы менеджері дивиденттік саясатын келесі кезеңдер бойынша қалыптастырады:

Бұндай бағалау үдерісінде факторларды төрт топқа бөледі:

Кәсіпорынның инвестициялық мүмкіндіктерін сипаттайтын факторлар:

• 
  компанияның өмірлік кезеңінің сатысы;
  
• 
  өзінің инвестициялық бағдарламаларын кеңейту қажеттілігі;
  
• 
  жеке инвестициялық жобалардың даярлық дәрежесі.
  

• 
  меншік капиталы қорларының жеткіліктігі;
  
• 
  қосымша акционерлік және қарыздық капиталын тарту құны;
  
• 
  қаржы нарығындағы несиелердің қолжетімдігі;
  
• 
  ағымдағы қаржылық жағдайымен анықталатын несие қабілеттілігінің деңгейі.
  

• 
  дивиденттер мен мүлікке салынатын салық деңгейі;
  
• 
  қаржылық леверидждің нәтижесі;
  

• 
  бәсекелес компаниялардың дивиденттік төлемдер деңгейі;
  
• 
  бұрын алынған несиелер бойынша төлемдердің кідіртуге болмайтындығы;
  
• 
  басқаруға бақылауды жоғалту мүмкіндігі;
  

3. Пайданы үлестіру механизмі дивиденттік саясатының таңдалған типіне сәйкес келесі іс-қимылдарды қарастырады:

Бірінші кезеңде таза пайданың сомасы есебінен қалыптасатын арнайы белгіленуі бар қорларға міндетті ақша аударулар алынады. Екінші кезеңде пайданың қалған бөлігі капиталданатын және тұтынатын бөліктерге бөлінеді. Үшінші кезеңде пайданың есебінен қалыптасқан тұтыну қоры компанияның қызметкерлер құрамының тұтыну қорына және дивиденттік төлемдер қорына үлестіріледі.

4. Бір қарапайым акцияға дивиденттік төлемдердің деңгейін анықтау келесі формула бойынша іске асырылады:

Сқа (8.1)

Мұнда: ДТД _қа- бір қарапайым акцияға дивиденттік төлемдер деңгейі;

ДТЖҚ – дивиденттік төлемдердің жалпы қоры;

ДТҚ – артықшылығы бар акциялардың иегерлеріне дивиденттік төлемдер қоры;

Сқа – шығарылған және айналымдағы қарапайым акциялардың саны.

5. Дивиденттік саясатының тиімділігін бағалау келесі көрсеткіштерді пайдалануында негізделген:

а) дивиденттік төлемдер коэффициенті:

ТПСа ТПа

ТПС – компанияның таза пайда сомасы;

ДСа – бір акцияға төленетін дивиденттер сомасы;

ТПСа – бір акцияға келетін таза пайда сомасы.

б) акция бойынша баға мен табыс ара қатысының коэффициенті.

Ол келесі формула бойынша анықталады:

ДС (8.3)

мұнда: К_ц/д – акцияға табыс бағасының ара қатысы коэффициенті.

НБА – бір акцияның нарықтық бағасы;

ДСА – бір акцияға төленген дивиденттер сомасы.

Заң бойынша акционерлер арасында үлестірілетін таза пайданың бөлігі дивиденд болып саналады. Ол тоқсан сайын немесе жарты жылда бір рет немесе жыл сайын төленеді. Көптеген елдерде қабылданған дивидендті төлеу ресімі стандартты, бірнеше кезеңдерден өтеді.

1) Хабарлау уақыты – директорлар Кеңесі тиісті көлемде (сомада) дивидендтерді төлеу туралы хабарлап, төлемдер уақытын белгілейді. Көптеген компаниялар бұл ақпаратты қаржы баспасөзінде жариялайды.

2) Санақ уақыты – хабарланған дивидендті алуға құқығы бар акционерлерді тіркеу күні. Санақ уақыты әдетте дивидендті төлеуге 2-3 жұма қалғанда белгіленеді.

3) Экс – дивидендтік уақыт немесе реестрді жабу уақыты.

Дивидендтерді алуға құқығына ие болу үшін акцияға ие болуға дейінгі уақыт. Осы уақытқа дейін акция сатып алған тұлғалардың дивидендке құқығы бар, акцияларды сол күні немесе сол күннен кешірек сатып алғандарда ондай құқығы жоқ. Экс – дивидендтік уақыт дивидендтік санақ уақытына дейін 4 жұмыс күн қалғанда белгіленеді.

Дивидендтің төлемі әр түрлерде іске асырылады. Әр қайсысының өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар. ең кең таралғандар түрлері:

• 
  ақшалай түрдегі төлемдер;
  
• 
  автоматтық қайта инвестициялау;
  
• 
  акциялармен төлеу;
  
• 
  акцияларды бөлшектеу;
  
• 
  өз акцияларын сатып алу және т.б.
  

Дивидендтер тұрақтылығы екі құрастырушыға ие:

1. өсу қарқындарының сенімділігі.

2. ағымдағы дивидендтердің тұрақтылығы, яғни келешекте осындай дивидендті алуға бола ма?

• 
  бөлшектеу
  
• 
  бірігу
  
• 
  акцияларды сатып алу.
  
• 
  Акцияларды бөлшектеу – санының көбеюі барысында
  

Кейбір елдерде акцияларды сатып алу әдістемесін пайдаланудың негізгі себебі: құндылығы әлі анықталмаған активтерді баланста көрсету есебінде кәсіпорын активтердің жалпы шамасының көбеюінен қашу. Басқа себептер де болуы мүмкін – кәсіпорын қоржынындағы акциялар өз қызметкерлеріне кәсіпорынның акционерлері болуға мүмкіндік беру, кәсіпорын иелер санын азайту үшін бағамдық бағасын жоғарылату үшін және басқа да себептер. Біршама дәрежеде бұл операция акционерлердің жиынтық табысына әсер етеді. Бұл қалған акцияларға пайда көлемін автоматты түрде көбейтіп, алдыңғы кезеңдегі дивидендтік төлемдер коэффициентін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Осыдан басқа меншік акциялардың сатып алуы әдетте олардың бағамының өсуіне, капитал өсімі түрінде акционерлерге қосымша табыс әкеледі.

Сатып алынған акциялар қазыналық деп аталады, олар иегерлер арасында сатылуы мүмкін. Өтімді облигацияларды шығару үшін сақталуы немесе шетел нарықтарында орналастыру үшін пайдаланады. Әдетте қазыналық акциялардың дауыс беру құқығы жоқ, дауыстарды санағанда есептелмейді, олар бойынша дивидентттер есептелмейді және кәсіпорын балансында бір жылдай ғана бола алады. Акцияларды сатып алу артық қолма-қол ақшаны азайта отырып, қаржылық тұтқаны көбейтіп, капиталдың оңтайлы құрылымына әкеледі. Бұл – қастық жұтылулардан қорғау тәсілінің бірі. Тұтастай алғанда акцияларды сатып алу нарық үшін оң белгі болып саналады. Әдетте ол келесі негізгі тәсілдермен іске асырылады.:

• 
  ашық нарықта сатып алу;
  
• 
  ірі ұстаушыдан, әдетте институционалды инвестордан
  

• 
  тендерді хабарлау – акционерлерден арнайы баға бойынша сатып алу.
  

• 
  бос ақша қаражаттарын фирманың иелігінде сақтау;
  
• 
  ақша қаражаттарының жеткіліксіздігі жағдайында да
  

• 
  айналымдағы акциялар санын көбейту;
  
• 
  акционерлер үшін өз үлестерін көбейтудің тиімді тәсілі.
  

1. Пайданы қалыптастырудың және үлестірудің негізгі қағидаларын атап айтыңыз.

2. Дивидендтер дегеніміз не?

3. Дивидендтің маңызы мен олардың кәсіпорын капиталына ықпалы.

4. Өндірістің дамуына және дивидендтерге пайданы үлестіру сайма-сайлығы қалай есептеледі?

5. Пайда өсуінің ішкі қарқындары қандай?

6. Дивидендтік төлемдердің түрлерін атап айтыңыз.

7. Дивидендтік саясатының стратегиясына анықтама беріңіз.

8. Қандай өшемдердің негізінде дивидендтік саясаты негізделіп, пайданы үлестіру нормалары анықталады?

9. Дивидендтік саясатын анықтайтын факторларды сипаттаңыз.

10. Дүниежүзілік практикада дивидендтік төлемдердің қандай әдістемелері пайдаланады?


9 ТАҚЫРЫП. КАПИТАЛ ҚҰНЫ.
9.1. Капитал құны. Капиталдың құраушылары мен олардың құны.

9.2. «Қарыздық капитал», «артықшылық алған акциялар», «жаңадан шығарылған акциялар» көздерінің құны;

• 
  салынған ресурстарға инвесторлар талап еткен қайтарымды береді;
  
• 
  инвестициялардың бірнеше нұсқаларынан өзінің ұтымды таңдауын жасауға мүмкіндік береді;
  
• 
  қаржыландыру көздерінің құрылымын басқарудың негізінде жатады. Кәсіпорын қызметінің тиімділігін жоғарылатудың және оның иегерлері үшін қосымша құнын құру тұтқаларының бірі болып табылады.
  

• 
  қаржылық ортаның жалпы жағдайы, соның ішінде қаржы нарықтарының;
  
• 
  қаржы нарығындағы несие пайызының орташа мөлшерлемесі;
  
• 
  нақты кәсіпорындары үшін әр түрлі қаржыландыру көздерінің қолжетімділігі;
  
• 
  меншік капиталының қаржыландыру деңгейі;
  
• 
  операциялық және инвестициялық қызмет көлемдерінің ара қатысы;
  
• 
  іске асырылып жатқан операциялар тәуекелдерінің дәрежесі;
  
• 
  кәсіпорын қызметінің салалық ерекшеліктері, соның ішінде өндірістік және операциялық кезеңдердің ұзақтылығы және т.б.
  

Қаражаттар көздерін сипаттайтын пассив тепе-теңдігі құрылымының талдауы олардың негізгі түрлері ретінде келесілерді көрсетеді:

• 
  ішкі көздер (иегерлердің немесе қатысушылардың жарғы капиталы, үлестірілмеген пайда және жеке қаражаттар түрінде);
  
• 
  қарыздық қаражаттар (банктердің және де басқа инвесторлардың несиелері);
  
• 
  уақытша тартылған қаражаттар (несие берушілер).
  

Жалпы экономикалық мәні барысында меншік капиталының айырмашылықтары бар.

Біріншіден, қарапайым және артықшылық берілген акциялар сыртқы немесе тартылған көздер болып келеді, ал пайда – шаруашылық жүргізу нәтижесінде қалыптасатын ішкі көз.

Екіншіден, қарапайым акциялары мен артықшылығы бар акциялардың араларында айырмашылық бар.

Қызмет етіп тұрған меншік капиталдың құны:

МКҚқ = ТПс х 100

МКОС (9.1)

ТПс – таза пайда сомасы.

МКОС – кәсіпорынның меншік капиталының орташа сомасы.

Артықшылық берілген акциялар есебінде қосымша тартылатын капиталдың құны:

ҚТКҚ = ТДС х 100

МКСх(1-ЭШ) (9.2)

ТДС - төлеуге қарастырылған дивиденттер сомасы.

МКС – артықшылық берілген акцияларды шығару есебінде тартылған меншік капиталының сомасы.

ЭШ – эмиссия сомасына қатысты ондық бөлшектер түрінде көрсетілген акциялардың эмиссиясы бойынша шығындары.

Қарапайым акцияларды шығару есебінде қосымша тартылған капитал құны.

Оны тек қана шамалап есептеуге болады.

ҚТКҚ = ( АС х ДС х ДТЖҚ) х 100 (9.3)

АБКС Кқа х (1 – ЭШ)

АС – шығарылған акциялар саны.

ДСа –1 қарапайым акцияға төленетін дивиденттер сомасы, %.

Есептердің дәлдігі үшін бірнеше әдістерді пайдаланып, нәтижелерін салыстыру керек. Сәл ғана айырмашылық болса, менеджер орташа немесе шекті маңыздарына бағдарланады.

Меншік капиталының ішкі компоненті (құраушысы) – үлестірілмеген немесе қайта инвестицияланған пайда. Үлестірілмеген пайданың меншік капитал көзі ретінде кәсіпорынның қаржыландыруындағы рөлі ерекше, себебі оның пайдалануы тартуға шығындарды талап етпейді.

Қайта инвестицияланған пайда көбінесе компанияның қаражаттарын толтырудың негізгі көзі болып табылады. Олар ағымдағы қызметін кеңейтуге және жаңа инвестициялық жобаларда қатысу үшін пайдаланады. Оның себептері бірнеше.

1) Бұл қаражаттар тез шоғырланады.

2) Бұл көз басқаларға қарағанда арзандау.

3) Ол қауіпсіз.

Қарызға алынған капитал: банктік несие, қаржылық лизинг, облигацияларды шығару, тауар (коммерциялық) несие.
Банктік несие түріндегі несиелік капиталдың құны.
НКҚ = ПМб х (1 – ҚТСТ) (9.4)

1- ШД

СМ – ондық бөлшекте көрсетілген салық мөлшерлемесі;

ШДб – ондық бөлшекпен көрсетілген оның сомасына несиені тарту бойынша шығындар деңгейі.

(9.4) алынған шама түзету көбейткішке түзетіледі. (1 СМ)

1-ШД (9.5)

ЛМ – жылдық лизингтік мөлшерлеме,%;

АН – лизинг шарттарында тартылатын активтердің жылдық амортизациялық нормасы;

ШД – ондық бөлшекпен көрсетілген осы активтің құнына лизинг шарттарында активтерді тарту бойынша шығындар деңгейі.

Облигацияларды шығару есебінде тартылатын капитал құны

КҚ = КПМ х ( 1-ҚТСТ)

1-АЭШс (9.6)

КПМ – облигациялар бойынша купон пайызының мөлшерлемесі,%.

ТНҚ = (БЖМ х 360) х (1-ҚТСТ)

ШБК (9.7)

БЖМ – бағалық жеңілдік мөлшері,%

ШК – шегерме беру кезеңі (күндерде).

9.3. Капиталдың орташа өлшенген құны.
Түрлі қаржыландыру көздерінің құны әр түрлі болғандықтан қаржы менеджері капитал құрылымын кәсіпорын қызметінің тиімділігіне жету үшін өзгертіп отырады. Осы оңтайлы құрылымның қолдауына кететін шығындардың жалпы сомасының салыстырмалы деңгейін сипаттайтын көрсеткіш капитал бағасын көрсетеді (капиталдың орташа өлшенген бағасы weighted average cost of capital – WACC). Бұл көрсеткіш келесі формула бойынша есептеледі:

n

WACC= ∑ Kj * dj, (9.8)

мұнда:

dj – j қаражаттар көзінің жалпы сомадағы жеке салмағы;

WACC – тің экономикалық маңызы:

1. кәсіпорын капиталының құны операциялық пайдалылығының төменгі шегі болып келеді. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның операциялық пайдасын қалыптастырудың ең төмен нормасы деп танылады.

2. Капитал құнының көрсеткішін инвестициялауда өлшемдік ретінде пайдаланады. Ол қарастырылатын инвестициялық жоба бойынша табыстылығының ішкі мөлшерлемесімен салыстыру базасы (негізі) болып келеді. Егер ол кәсіпорын капиталының құнынан төмен болса, инвестициялық жоба қабылданбайды.

3. Кәсіпорын капитал құнының деңгейі – осы кәсіпорынның нарықтық құнының маңызды элементі. Капитал құнының төмендеуі кәсіпорынның нарықтық құнының сәйкес өсуіне әкеледі және кері. Бұл тәуелділік ашық типті акционерлік кәсіпорындардың қызметінде көрінеді: капитал құнының төмендеуінде немесе өсуінде, акцияларға деген бағалар көтеріледі немесе түседі. Кейбір жағдайларда жаңа жобаларды қаржыландыру үшін қосымша көздердің тартуы компанияның қаржылық тәуекелінің өзгеруіне, яғни WACC маңызының өзгеруіне әкеледі. Осы көрсеткіштің маңызына компания қызметінің ішкі жағдайларымен бірге, қаржы нарығының сыртқы конъюнктурасы да әсер етеді: пайыздық мөлшерлемелерді өзгерту барысында акционерлер талап ететін инвестицияланған капиталға пайда нормасы да өзгереді, бұл WACC маңызына ықпал жасайды. Фирма оның бұрыңғы орташа мөлшердегі бағасын сақтау барысында капиталдың шексіз көлемдерін тарта ала ма? Өкінішке орай, жоқ. Қосымша капиталға қажеттіліктің көбеюі барысында оның құны өсе береді. Осыған байланысты қаржы менеджері үшін капиталдың шекті немесе маржиналды құнының маңызы зор. Капиталдың шекті құны (marginal cost of capital – MCC) – оның қосымша бірлігін тартуға шығындары болып келеді. Қосымша тартылатын капитал бірлігінің шекті құны белгіленген шегіне дейін WACC шамасына тең болады. WACC тұжырымдамалық көрсеткіші фирма капиталының құрылымы мен құнын, сонымен бірге оның жиынтық тәуекелінің деңгейін көрсетеді. Сондықтан осы көрсеткіш көбінесе әр түрлі құндық көрсеткіштерді (NPV,EVA және т.б.) анықтау барысында ақша ағындарын дисконттау мөлшерлемесі ретінде пайдаланады немесе инвестициялық баламаларды салыстыру мөлшерлемесі ретінде. WACC көрсеткіші сонымен бірге фирма құнын әр түрлі бағалау модельдерінде (үлгілерінде), менеджменттің себептеме жүйелерін әзірлеу барысында, тиімді шаруашылық қызметін талдауда, басқа да басқарушылық шешімдерді қабылдауда пайдаланады.

1. «Капитал құны» түсінігіне толық анықтама беріңіз.

2. Қандай элементтер капитал құрылымының құраушысы болып табылады?

3. «Қарызға алынған капитал» көзінің құны қалай анықталады?

4. «Артықшылық берілген акциялар» мен «жаңа шығарылған акциялар» көздерінің құнын анықтау барысында қандай айырмашылық ерекшеліктерін атап айталасыз?

5. «Қайта инвестицияланған пайда» көзінің құнын бағалау әдістемесі неде?

6. Капиталдың орташа мөлшердегі құны қалай есептеледі?

7. Капиталдың шекті құнын қалай анықтайды?

10.2. Капитал жұмсау бюджетін қалыптастыру барысында шешімдерді қабылдау өлшемдері;

10.3. Жобаның жеке тәуекелі. Фирма ішіндегі немесе корпорациялық тәуекел, нарық тәуекелі;

10.4. Сезімталдығын талдау. Нұсқаларды талдау.

• 
  кететін капиталдың орнын толтыру;
  
• 
  өндірістік қуаттарды кеңейту;
  
• 
  өндірістік паркін жетілдіру, заманға сай келтіру.