31
Жұдырықша контроллерлер.
Жұдырықша бақылауышында түйіспелердің ашылу және жабылуы
барабандағы орнатылған жұдырықшалар арқылы іске асады. Жұдырықша
бақылауышында тізбектей қосылған өрістердің санына, жетектің түріне,
түйіспелердің жабылу диаграммасына байланысты бөлінеді.
Айнымалы токты жұдырықша контроллерлерде (8.3 сурет) жылжымалы
контакт 1 контакттық рычагта орналасқан О2 центріне байланысты айналуға
мүмкіндігі бар. Түйіспелік рычаг 2 О1 центріне байланысты айналады.
Түйіспе 1 жылжымайтын түйіспе 3 арқылы жабылады және шығу
түйіспесімен икемді түйіспе арқылы байланысады. 1 және 3 түйіспелердің
жабылуы және керекті түйіспелік басылу түйіспелік рычаг 6-ға әсер ететін
серіппе 5 арқылы пайда болады. Түйіспелердің жабылуы кезінде жұдырықша
8.3 сурет - Жұдырықша контроллер
7 ролик 5 арқылы түйіспелік рычагқа әсер етеді. Бұл бола тұра серіппе 5
қысылады да түйіспе 1 және 3 ашылады. Түйіспелерді қосу және өшіру кезі
түйіспелік элементтерді іске келтіретін жұдырақша шайбы 9-ға тікелей
тәуелді.
Айнымалы токтың контроллерлері доғаның ықпалды жоғалуына
байланысты доға сөндіру құрылғалары болмауы мүмкін. Оларға тек қана
доғаға төзімді асбесцементті қалқалар 10 қойылады. Тұрақты ток
түйіспелерінде контакторда қолданылатын доға сөндіру құрылғылары бар.
Қаралып отырған бақылауыштардың рычагына әсер еткен кезде немесе
жұдырықша шайбыға әсер еткен кезде ол өшеді, ал керісінше, қосылуы
серіппе 5 арқылы іске асады. Сондықтан біз түйіспелерді пісірімдеу жасалған
кездің өзінде де бөле аламыз. Құрылымның кемшілігі түйіспелер
элементтердің едәуір санында қосылатын серіппелер білігінде үлкен сәтті
32
тудырады.
Жазық контроллерлер.
Үлкен генераторлардың қоздыру өрістерін бір қалыпты реттеу үшін
және де үлкен қозғалтқыштардың айналу жиілігін реттеу үшін сатылардың
үлкен саны қажет. Бұл жерде жұдырықша контроллерлердi қолдану орынсыз,
өйткені сатылардың саны көп болғандықтан аппараттың габариттерінің күрт
өсуіне әкеліп соқтырады. Сағатына операциялар санын реттеу және қосу
кезінде аз-ақ (10—12). Сондықтан контроллерлердың төзімділігі тұрғысынан
ешқандай ерекше талап койылмайды. Бұл жағдайда жазық контроллерлер
кеңінен тараған.
8.4 сурет - Жазық
контроллер
8.4 суретте қоздыруды реттеу үшін жазық бақылауыштардың жалпы
түрі
көрсетілген.
Призмаға
ұқсас
жылжымайтын
түйіспелер
1
бақылауыштардың негізі болып табылатын оқшауланған плитада орналасқан
2. Жылжымайтын түйіспелердің орналасуы сатылар санының көп болуына
мүмкіндік береді. Бақылауыштардың осы ұзындығындағы сатылардың саны
бірінші қатарға жылжытылған параллель қатардағы түйіспелерді қолдану
жолымен арттырылуы мүмкін. Жарты қадамға жылжу сатылар санынын екі
есе арттырады.
Жылжымалы контакт мысты щеткаға түрінде жасалған. Щетка
траверста 3 орналасады және одан оқшауланады. Басылу цилиндрлік серіппе
арқылы іске асады. Шығыс қысқыштан түйіспелік щеткаға 4 токтың беру ток
алу щеткасы және ток алу тиектері 5 арқылы іске асады. Бақылауыштар бір
уақытта 3 тәуелсіз тізбектерде ауыстырып қоса алады. Траверсттар көмекші
қозғалтқыш 7 арқылы іске қосылатын екі винт 6 арқылы жылжиды. Баптау
жұмыстары кезінде траверстардың жылжуы рычаг арқылы қолмен іске асады.
33
Соңғы күйінде травсерстар қозғалтқышты сөндіретін соңғы сөндіргіштер 9-ға
әсер етеді.
Түйіспелерді қалаған позицияда дәл тоқтатуға ие болу үшін
түйіспелердің қозғалыс жылдамдығы аз болып алынады: (5—7)10-3 м/с, ал
қозғалтқышта тежеу болуы тиіс. Жазық бақылауыштарда қол жетегі болуы да
мүмкін.
9 дәріс. Контакторлар мен қосқыштар
Д
әрicтi
ң мақсаты: контакторлар мен қосқыштардың арналуын,
жіктелуiн, түрлерiн мен конструкцияларын, жұмыс істеу әрекеттерiн зерделеу.
Контакторлар – бұл жұмыстың қалыпты жағдайында электрлік
тізбектерді жиі өшіру және қосу үшін қолданылатын қашықтықтан әрекет
ететін аппараттар.
Контакттық жүйенің жетегінің түріне байланысты контакторлар:
электрмагниттік, пневматтық жәге гидравликалық болып бөлінеді.
Электрмагниттік контакторлар кең тарған, олар автоматталған
электржетек сұлбасының негізі коммутациялайтын аппараттар болып
табылады.
Электрмагнитті контакторлардың жіктелуі.
Жалпыөндірістік контакторлар жіктелуі:
- бас тізбек тогының түрі және басқару тізбегі бойынша - тұрақты,
айнымалы, тұрақты және айнымалы ток;
- бас полюстар саны бойынша - 1-ден 5-ке дейін ;
- бас тізбектің номиналды тогы бойынша - 1,5-нан 4800 А-ге дейін;
- бас тізбектің номиналды кернеуі бойынша: 27-ден 2000 В-қа дейін
тұрақты ток; 110-нан 1600 В-қа дейін айнымалы ток жиілігі 50, 60, 500, 1000,
2400, 8000, 10 000 Гц;
- катушкаларды қосатын номиналды кернеу бойынша: 12-ден 440 В-қа
дейін;
- тұрақты ток, 12-ден 660 В-қа айнымалы ток жиілігі 50 Гц, 24-тен 660
В-қа дейін айнымалы ток жиілігі 60 Гц;
- көмекші түйіспелер болуы бойынша – түйіспелі, түйіспесіз.
Контакторлар бас тізбек пен басқару тізбектеріне өткізгіштерді жалғау
түрі, монтаждау тәсілі, сыртқы өткізгіштерге жалғау түрлері және де т.б.
бойынша ерекшеленеді.
Көрсетілген белгілер кәсіпорын-дайындаушыға тән контактордың
типінен байқалады.
Контактордың қалыпты жұмысы бас тізбектің қысқыштарындағы
кернеу 1,1-ге дейін және басты тізбек 0,85-тен 1,1-ге дейінгі тиісті тізбектің
номиналды кернеуінде; айнымалы токтың кернеуі 0,7-ге дейін төмендеген
кезде номинальды қосқыш катушка күйге толық тартылғанда электрмагниттік
