2013 жылғы 26 ақпан №73-Ө-м астана қаласы Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын (44-шығарылым) бекіту туралы

1. Қоса беріліп отырған Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (44-шығарылым) бекітілсін.

2. Еңбек және әлеуметтік әріптестік департаменті (А. Ә. Сарбасов) осы бұйрықтың заңнамада белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін және ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау Вице-министрi Е. Қ. Егембердіге жүктелсiн.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Министр С.ӘБДЕНОВ.

Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты

әлеуметтік қорғау министрінің 2013 жылғы 26 ақпандағы № 73-ө-м бұйрығымен бекітілген

Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің

бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (44-шығарылым)

1. Осы жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай анықтамалығы (бұдан әрі – БТБА) (44-шығарылым) «Тоқыма өндірісінің жалпы мамандықтары», «Мақта-мата өндірісі», «Зығыр өндірісі», «Жүн өндірісі», «Жібек өндірісі», «Ұлттық маталар өндірісі», «Жібек орау өндірісі», «Трикотаж өндірісі», «Киіз басу өндірісі», «Тоқыма галантерея өндірісі», «Кендір жіп өндірісі», «Мақта өндірісі», «Мата емес материалдар өндірісі», «Ау тоқу өндірісі», «Қол тоқымашылығы» бөлімдерінен тұрады.

2. Оны жасау өндіріс технологиясының өзгеруінен, өндірістік қызметте ғылыми-техникалық прогресстің ролінің өсуінен, жұмысшылардың біліктілік, жалпы білімі мен арнаулы даярлық, ішкі және сыртқы рынокта өнімдердің сапасының, бәсекеге қабілеттілік деңгейіне талаптың артуынан, сондай-ақ жұмыс мазмұнының өзгеруінен туындап отыр.

3. Жұмыстардың разрядтары еңбек жағдайы есепке алынбастан олардың күрделілігі бойынша (еңбек күрделілігінің деңгейіне ықпал ететін төтенше жағдайларды және орындаушының біліктілікті арттыратынын қоспағанда) белгіленген.

4. Әрбір мамандықтың тарифтік-біліктілік сипаттамасы екі бөлімнен тұрады.

5. «Жұмыстың сипаттамасы» бөлімінде жұмысшы орындай білуі тиіс жұмыстар баяндалған.

6. «Білуге тиіс» бөлімінде жұмысшы қолдануы тиіс арнаулы білімге, сондай-ақ ережелерді, нұсқаулар мен басқа да басшылық материалдарын, әдістер мен құралдарды білуге қатысты жұмысшыға қойылатын негізгі талаптар жазылған.

7. Тарифтік-біліктілік сипаттамаларда жұмысшы мамандығының нақты разряды үшін барынша әдеттегі жұмыстар тізімі келтірілген. Бұл тізім жұмысшы орындауы тиіс барлық жұмыстарды қамтымаған. Жұмыс беруші қажетті жағдайда, жұмыс ерекшелігін ескере отырып, тиісті разряд жұмысшылары кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларында қамтылған жұмыстарға сәйкес келетін жұмыстардың қосымша тізбесін әзірлей алады.

8. «Жұмыстар сипаттамасы» бөлімінде көзделген жұмыстардан басқа жұмысшы ауысымды қабылдау және тапсыру, жұмыс орнын, құрылғыларды, аспаптарды жинау, сондай-ақ оларды қалыпты жағдайда ұстау, белгіленген техникалық құжаттамаларды жүргізу жөніндегі жұмыстарды орындауы тиіс.

9. «Білуі тиіс» бөлімінде жазылған теориялық және практикалық білімдерге талаптармен қатар жұмысшы білуі тиіс: еңбекті қорғау, өндірістік санитария және өрт қауіпсіздігі жөніндегі ережелер, жеке қорғану құралдарын пайдалану ережелері, орындалатын жұмыстар (қызметтер) сапасына, жұмыс орнында жұмысты тиімді ұйымдастыруға қойылатын талаптар, ақаулардың түрлері және оларды болдырмау, жою тәсілдері, өндірістік дабыл беру.

10. Жоғары білікті жұмысшы өзінің тарифтік-біліктілік сипаттамасында көрсетілген жұмыстарынан басқа, одан төмен білікті жұмысшылардың тарифтік-біліктілік сипаттамаларында қарастырылған жұмыстарды орындай білуі тиіс, сонымен қатар осы мамандықтағы төмен разрядтағы жұмысшыларды басқарады. Осыған байланысты, төмен разрядты мамандықтардың тарифтік-біліктілік сипаттамаларында келтірілген жұмыстар олардан жоғары разрядтардың сипаттамаларында келтірілмейді.

11. Тарифтік- біліктілік сипаттамалар жеті разрядты тарифтік сеткаға арналып дайындалған.

12. Тарифтік-біліктілік сипаттамалары осы бөлімде көрсетілген өндірістер мен жұмыс түрлері бар меншік түрлеріне және ұйымдық-құқықтық түрлеріне тәуелсіз ұйымдарда жұмыстарды тарифтеу мен жұмысшыларға біліктілік разрядтарын беру кезінде қолданылады.

13. Қолданудың ыңғайлылығы мақсатында БТБА жұмысшылардың кәсіптерінен, разрядтарының диапазоны мен беттерінің нөмірлерінен тұратын осы БТБА-ға (қосымша) сәйкес алфавиттік көрсеткішті көздейді.

14. «Тоқыма өндірісінің жалпы мамандықтары», «Мақта-мата өндірісі», «Зығыр өндірісі», «Жүн өндірісі», «Жібек өндірісі», «Ұлттық маталар өндірісі», «Жібек орау өндірісі», «Трикотаж өндірісі», «Киіз басу өндірісі», «Тоқыма галантерея өндірісі», «Кендір жіп өндірісі», «Мақта өндірісі», «Мата емес материалдар өндірісі», «Ау тоқу өндірісі», «Қол тоқымашылығы» бөлімдерінде қарастырылған жұмысшы кәсіптері атауларының, олардың БТБА шығарылымы бойынша қолданыстағы атаулары көрсетілген тізбесі 2004 жылғы редакциясында берілген.
Бөлім 2. Тоқыма өндірісінің жалпы мамандықтары

1. Аппретирлеу аппаратшысы

Параграф 1. Аппретирлеу аппаратшысы, 3-разряд

15. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті аппретирлеу аппаратшысының басшылығымен аппретурлық-кептіру барабанында, фильцкаландры бар аппретурлық-кептіру-созу агрегатында, кептіру-тұрақтандыру агрегатында, аппретурлық-кептіру-созу агрегатында, аппретурлық, кептіру-созу, аппретурлық-кептіру-созу машиналарында, шлихталау-барабан машинасында, плюсовкаларда, сагрегирленген және сагрегирленбеген кептіру-созу машинасында қыртыстанбайтындай, су жұқпайтындай, отқа төзімді етіп және басқалай өңдеу үшін маталарды, кілемдерді, жаймаларды, жасанды тері түгін, бас киімдерді, тоқыма-галантереялық өнімдерді және мата емес жаймаларды аппретирлеу, тұрақтандыру, грунтты латекспен өңдеу, кептіру, созу процесін жүргізу;

қызмет көрсететін машиналарға, агрегаттарға, желілерге маталарды, жаймаларды, жасанды терілерді, кілемдерді, тоқыма-галантереялық өнімдерді, бас киімдерді салу;

жұмыс ерітінділерін дайындау;

бояғышқа крахмал аппретін толтыру;

жұмыс ерітіндісін беруді, бу қысымын, маталар, жаймалар, кілемдер және өзге де өнімдер қозғалысының жылдамдығы мен олардың жайылуын реттеу;

маталардың үзілуін жалғау;

бас киімдердің бетін ацетонмен немесе спиртпен өңдеу және оларды кептіру;

дайындауға және өңдеуге әкелінген өнімдердің сапасын мемлекеттік стандарттарға сәйкес бақылау;

маталардың, жаймалар мен өнімдердің шеттеріне белгі салу;

дайындалатын өнімдердің паспорттарын толтыру;

өңделген өнімдерді тасымалдау, тігістерді сөгу, жаймалар мен өнімдерді қосып тігу;

қызмет көрсететін машиналарды тазалау және үйкелетін беттеріне май жағу.

16. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын, оларды пайдалану және күтіп-ұстау ережесін;

аппретирлеудің технологиялық процесін, будың шегіне жеткен қысымын, дайындалатын өнімді өңдеу кезіндегі ылғалдылықтың нормаларын, машиналарға, агрегаттарға, желілерге маталарды, жаймаларды және басқаларды салу ережелерін, дайындалатын өнімдердің ассортиментін және оның сапасына қойылатын талаптарды;

қолданылатын жұмыс ерітіндісінің рецептурасын.

17. Жұмыс сипаттамасы:

аппретурлық-кептіру барабанында, фильцкаландрмен кептіру-созу агрегатында, аппретурлық машиналарда, аппретурлық-кептіру-созу және кептіру-тұрақтандыру агрегаттарында, бояйтын, сагрегирленген және сагрегирленбеген кептіру машинасында, кептіру-созу агрегаттарында және машиналарында қыртыстанбайтындай, су жұқпайтындай, отқа төзімді етіп, аз басылатын және өзге де өңдеу түрлеріне арналған маталарды, кілемдерді, жаймаларды, полипропиленді жіңішке маталарды, жасанды тері түгін, текстильді-галантереялық бұйымдарды, мата емес жаймаларды, ілгек-қапсырмаға арналған таспаларды және өзге де бұйымдарды кептіру, созу, жуу, ылғалдау, термиялық өңдеу, латекспен өңдеу, тұрақтандыру, аппретирлеу процесін жүргізу;

аппретирлеу процесінің тоқтамауын, дайындалатын өнімнің сапалылығын, будың, электр қуатының, химиялық ерітінділердің үнемді пайдаланылуын қамтамасыз ету;

кептіру және жылу камераларындағы температураларды, сіңірілетін ерітінділердің деңгейлері мен температураларын, маталардың және өзге де жаймалар мен бұйымдардың қозғалу жылдамдығын, олардың жайылуын, мата мен жайманың жыртылуын жоюды реттеу;

бұйымдардың, жаймалардың, жасанды терілердің дұрыс тұрақтануын қамтамасыз ету;

латексті вулканизациялау;

матаның ені мен шетінің дұрыс болуын, латекс қабатының біркелкі жағылуын, шығарда жайманың біркелкі өтуін, жайманың ұзындығының дұрыс кесілуін бақылау;

матаның жыртылуын, шетінің бүгілуін, кертілуін болдырмау;

сіңірілетін ерітінділерді концентрациясын тексеру үшін сынамаларын алу;

жайманың біркелкі сығылуын, сіңірілетін ерітіндінің мөлшері мен концентрациясын қамтамасыз ету;

қолданылатын бақылау-өлшеу приборларының, автоматты реттейтін құрылғылардың және желдеткіштердің жұмысын бақылау;

жаятын құрылғының және электротельфердің жұмысына қарау;

дайын өнімді белгілі орынға тасымалдау.

18. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын, оларды пайдалану және күтіп-ұстау ережесін, аппретирлеудің технологиялық процесін;

будың шегіне жеткен қысымын, дайындалатын өнімді өңдеу кезіндегі ылғалдылықтың нормаларын, машиналарға, агрегаттарға, желілерге маталарды, жаймаларды және басқаларды салу ережелерін;

дайындалатын өнімдердің ассортиментін және оның сапасына қойылатын талаптарды, қолданылатын жұмыс ерітіндісінің рецептурасын.

19. Жұмыс сипаттамасы:

желілер ағынында, аппретурлық-бөлу желілерінде және технологиялық процесті автоматты реттеу агрегаттарында, автоматты басқарумен кептіру-тұрақтандыру агрегаттарында қыртыстанбайтындай, су жұқпайтындай, отқа төзімді етіп немесе өзге де өңдеу түрлеріне арналған маталарды, мата емес жаймаларды, полипроленді жіңішке маталарды, жайма мен жасанды тері бөліктерін және өзге де бұйымдарды тұрақтандыру, жуу, термиялық өңдеу, кептіру, созу, химиялық ерітіндімен өңдеу, мерсерлеу, аппретирлеу процесін жүргізу, агрегат, желі машиналарының жұмысында ілеспелікті қамтамасыз ету;

басқару пультінен бақылау-өлшеу приборлары және автоматика құралдарының көрсеткіштері арқылы желілер және агрегаттар қолданылатын барлық секциялардағы жаю, кептіру, термиялық тұрақтандыру, аппретирлеу процесін бақылау;

тоқыма өндірісінде – кептіру-жаю машинасының жабдықтарын жөндеу және қалпына келтіру жөніндегі жұмыстарды орындау;

жайманың, матаның, жасанды терінің және өзге де бұйымдардың аппретирлеу сапасының, дайындалған матаның енінің, оның ылғалдылығы дәрежесінің мемлекеттік стандарттарға сәйкестігін бақылау.

20. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын, оларды пайдалану және күтіп-ұстау ережесін;

басқа да маталар мен бұйымдар түрлерін аппретирлеу және тұрақтандыру кезінде қолданылатын негізгі химиялық заттарды, оларды қолдану ережелерін;

сіңіру ерітінділерінің концентрациялары мен рецепттерін, аппретирлеуде, термиялық тұрақтандыруда және кептіруде қолданылатын талаптарды, дайындалатын өнімдер ассортиментін.

21. Жұмыс үлгілері:

1) тегістеу: ілмек қатарлары мен суреттері бойынша кілем жаймаларын;

2) желімдеу: желімдеу агрегатындағы кілем жаймасының сыртқы бетін;

3) тұрақтандыру, жаю, кептіру: желімдеу агрегатындағы кілем жаймасын;

4) қосып тігу: кілем жаймаларын.
2. Булау аппаратшысы

Параграф 1. Булау аппаратшысы, 1-разряд

22. Жұмыс сипаттамасы:

шөлмектердегі иірімжіпті және арнаулы булау ыдыстары мен камераларындағы құрақ пен қиындыны буландыру процесін жүргізу;

құрақ пен қиындыны түрлері мен мөлшерлеріне қарай бөлу;

буландырудың температуралық режимін және булау ыдыстары мен камераларындағы қысымды реттеу;

құрақты, қиындыны, шөлмектермен кассеталарды тиеу, түсіру және белгіленген орынға тасымалдау;

буландыру сапасын тексеру.

23. Білуге тиіс:

жұмыстар үдерісін, булау ыдыстары мен камераларын пайдалану ережесін;

буландыру тәртібін, қиынды, құрақ түрлері және оларды бөлу ережелерін.
Параграф 2. Булау аппаратшысы, 2-разряд

24. Жұмыс сипаттамасы:

қалыпқа салудың алдында киіз байпақты, арқаужіпті, матаны эмульсиялау, булау процесін жүргізу, камераларда, эмульсиялау машиналарында, чандарда, аппараттарда, автоклавтарда трикотаж жаймалар мен бұйымдарды алдын-ала тұрақтандыру және тұрақтандыру, одан жоғары біліктіліктегі булау аппаратшысының басшылығымен капрон желілерін және бөліктерін буландыру;

киіз байпақ түрлері мен мөлшерлері бойынша сұрыптау;

маталарды қосып тігу және тігістерді сөгу;

технологиялық процестің жүргізу сапасын бақылау;

буланған киіз байпақты созу;

қызмет көрсететін қондырғылардың және қолданылатын бақылау-өлшеу приборларының дұрыс жұмыс істеулерін тексеру;

өнімді тиеу, түсіру және белгіленген орынға тасымалдау;

қызмет көрсететін қондырғыларды күту.

25. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын және жұмыс принципін;

оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

технологиялық булау, эмульсиялау және созу тәртібін, дайындалатын өнім ассортиментін;

булаудан кейінгі өнімдер сапасына қойылатын талаптарды.
Параграф 3. Булау аппаратшысы, 3-разряд

26. Жұмыс сипаттамасы:

иірімжіпті, матаны, корд жіптерді, ширатылған жібекті, химилық талшық ленталарын, орамалдарды, капрон желілері мен бөліктерін, шұлық-байпақ бұйымдарын, сыртқы және іш киім трикотаж бұйымдарды, жартылай шикізаттарды, көркем әсемделген және талшық бұйымдарын булау процесін жүргізу;

аппараттарда, камераларда, қазандарда, автоклавтарда, бағдарламалық басқарумен талшық дайындайтын машиналарда, үздіксіз жұмыс істейтін жетілдіргіштерде, булау машиналарында, баспақтау-машиналарда, қалыптар мен камераларда оқаны, бөкебайларды және үшкіл орамалдарды бастыра тігуге арналған погондардағы контурлық сызықтарды булау және баспақтау;

корд жіптерімен тізбеорауышты отқа төзімді матамен қаптау;

өнімді қабылдау, тиеу, түсіру, белгіленген орынға тасымалдау;

қолданылатын құралдарды, бақылау-өлшеу приборларын, будың қысымын және оның қондырғыларға біркелкі берілуін бақылау;

булау және баспақтаудың белгілі технологиялық тәртібін сақтау;

өнімнің булану және контурлық сызықтардың баспақталу сапасын тексеру.

27. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын және пайдалану мақсатын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

дайындалатын өнім ассортиментін;

технологиялық булау тәртібін, булаудан кейінгі өнімдер сапасына қойылатын талаптарды.
Параграф 4. Булау аппаратшысы, 4-разряд

28. Жұмыс сипаттамасы:

созылмалы жаймалар мен маталарды технологиялық тәртіпке сәйкес екі булау аймағы бар булау машиналарында булау процесін жүргізу;

камералардың, тізбе жолын және қысып басу құрылғысының жағдайын тексеру;

булау тәртібін бақылау;

буландырылатын жаймалар мен маталардың енін, тығыздығын, сапасын тексеру;

жаймаларды, маталарды қосып тігу;

электротельфердің жұмыс істеуіне жауап беру;

өнімді белгіленген орынға тасымалдау.

29. Білуге тиіс:

Булау машинасының, электротельфердің, қысып басу құрылғысының, кинематикалық жетектің құрылысын;

оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін, булау тәртібін, жаймалар мен маталардың артикулдарын, булаудан кейінгі өнімдер сапасына қойылатын талаптарды.

Параграф 1. Мерсерлеу аппаратшысы, 2-разряд

30. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті мерсерлеу аппаратшысының басшылығымен мерсерлеу машиналарында мақта-мата кендір және боялған иірімжіп пен матаны мерсерлеу процесін жүргізу;

иірімжіпті қабылдау;

иірімжіп пен матаны тасымалдау;

шөлмектердегі иірімжіп жөргемдерін жазу және оларды машина білігіне кигізу;

матаны мерсерлеу машинасына салу;

матаның шеттерін қосып тігу және оны арбаға салу;

қажетті жағдайларда ерітінді немесе суды қоса отырып, ыдыстардағы химиялық ерітінділердің деңгейін және концентрациясын бақылау;

мерсерлеу машинасын тазалау және жуу, бір-біріне тиетін бөлігіне май жағу.

31. Білуге тиіс:

мерсерлеу машиналарының жұмыс істеу принципін;

оларды күтіп-ұстау ережесі мен кестелерін, иірімжіптің түрлерін және сызықтық тығыздығын, оны шөлмектерде жазу ережесін;

дайындалатын маталар ассортиментін, матаның өңдегеннен кейінгі талап етілетін енін, мерсерлеу тәртібін;

қолданылатын ерітінділердің концентрациясын және олардың матаға әсерін.

32. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті мерсерлеу аппаратшысының басшылығымен барабанды әртүрлі жүйедегі мерсерлеу машиналарында және мерсерлеу агрегаттарында мақта-мата кендір және боялған иірімжіп пен матаны мерсерлеу процесін жүргізу;

технологиялық тәртіпті сақтай отырып, иірімжіпті мерсерлеу, қышқылдандыру, жуу және кептіру процесін жүргізу;

мерсерлеу агрегатының шөлмегіне білікше орнату;

ширақжіптерді байлау және оларды ширақжіп салушы арқылы салу;

рецепт бойынша тиісті концентрациядағы сілті ерітіндісін дайындау және оны ваннаға құю;

буды беруді реттеу;

матаны мерсерлеу машинасына немесе мерсерлеу агрегаты секциясына салу;

мата шеттерінің бүгілуін болдырмау;

иірімжіпте сілтінің болмауын тексеру, матаның, иірімжіптің тартылуын, қысылуын, кебуін және технологиялық процесті, матаның мерсерлеу машинасынан өтуін және оның өңделу сапасын, шашқыштың және сілтіжинағыштың жұмысын бақылау;

соңында шығатын матаның енін оқтын-оқтын тексеру;

мерсерленген иірімжіпті алу, салу және тасымалдау;

ванналар мен барлық басқа ыдыстарды тазалау және жуу;

біліктерді тұз қышқылымен өңдеу;

мерсерлеу машиналары мен агрегаттарды тазалау, үйкелетін беттерге май жағу.

33. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын және жұмысын, оларды күтіп-ұстау ережесін;

өңделетін маталар, иірімжіптер ассортиментін, өңдеуден кейінгі мата және иірімжіптің сапасына қойылатын талаптарды, матаны мерсерлеу машинасына немесе мерсерлеу агрегатына салу тәсілдерін, мерсерлеуге және қышқылдандыруға арналған химиялық ерітінділер рецептурасы және олардың қасиеттерін, қышқылдандыру, жуу және кептіру тәртібін, температура және басқа да факторлардың мерсерлеу процесіне әсерін, химиялық материалдармен жұмыс істеу ережесін.
Параграф 3. Мерсерлеу аппаратшысы, 4-разряд

34. Жұмыс сипаттамасы:

барабанмен сагрегирленген мерсерлеу агрегаттарында матаны, трикотаж жайманы, мақта-мата кендір немесе боялған иірімжіпті мерсерлеу процесін жүргізу;

мерсерлеу агрегатының шөлмегіне ширақжіппен білікшені орнату;

белгілі концентрациядағы химиялық ерітінділерді дайындау және бөлу бактарына құю;

ванналарды ерітіндімен толтыру;

өнімді салу;

мерсерлеу процесін бақылауды жүзеге асыратын автомат құралдар және бақылау-өлшеу приборларының бұзылмағанын тексеру;

мына өңдеу тәртіптерін бақылау приборларының көрсеткіштері бойынша реттеу: мата қозғалысының және жайылуының жылдамдығы, мерсерлеу агрегатында ванналардағы және плюсовкалардағы ерітінділер температурасы, деңгейі мен концентрациясы, кептіру барабандарындағы будың қысымы;

мерсерлеу агрегатындағы машиналардың ілесе жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

мерсерлеу агрегатында матаның, жайманың өтуін және олардың өңделу сапасын бақылау;

таздарды ауыстыру.

35. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

иірімжіпті, жайманы және матаны өңдеуге байланысты мерсерлеу тәртібін, ерітінділердің концентрациясын және олардың матаға, жаймаға және иірімжіпке әсерін, өңделетін иірімжіптің, матаның және жайманың сапасына қойылатын талаптарды, мерсерлеу процесін технологиялық басқару және бақылауды жүзеге асыратын автоматты құралдарды пайдалану ережесін және мақсатын.
4. Матаны парафиндеу аппаратшысы

Параграф 1. Матаны парафиндеу аппаратшысы, 2-разряд

36. Жұмыс сипаттамасы:

матаны арнайы аппаратта немесе машинада парафиндеу процесін жүргізу;

матаны және парафинді жұмыс орнына тасымалдау;

пайдаланылатын аппаратқа, машинаға ерітілген парафинді және матаны салу;

матаға парафин қабатының біркелкі жағылуын бақылау;

мата қозғалысы жылдамдығын және кептіру цилиндрлерінің жұмысын реттеу;

белгілі парафиндеу температурасын сақтау;

өзі салғыштың жұмысын бақылау және оның негізгі ролигіне мата оралып қалуын болдырмау;

мата қиындыларын өлшеу және матаға жағылған парафин мөлшерін анықтау;

матаны белгіленген орынға тасымалдау;

қызмет көрсететін қондырғыларды күтіп-ұстау.

37. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың құрылысын және оларды күтіп-ұстау ережесін;

өңделетін матаның түрлерін және артикулдарын, парафинді матаға жағу нормасын, парафиндеудің температура режимін.

Параграф 1. Қосу аппаратшысы, 3-разряд

38. Жұмыс сипаттамасы:

плюсовкаларда матаға, беймата жаймаға химиялық ерітінділер сіңіру процесін жүргізу;

плюсовкаға мата мен жайманы салу, шеттерін қосып тігу;

ванналар дайындау, ерітінділермен және сумен толтыру;

ерітіндіні қажетті температураға дейін жылыту;

плюсовкадағы матаны, мата емес жайманы қанықтыру, қысу, кептіру процесін және қозғалысын бақылау;

матаны қанықтыру және қысу сапасын оқтын-оқтын тексеру; Ванналарды жуу;

үлгілерді зертханалық сынақ үшін кесу;

матаға, жаймаға және өнімге белгі соғу және белгіленген орынға тасымалдау;

салу роликтерін тексеру.

39. Білуі тиіс:

қызмет көрсететін машиналардың, басқару құралдарының және бақылау-өлшеу приборларының құрылысын және мақсатын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

матаның, мата емес жайманың ассортиментін, химиялық материалдарды және олардың қасиеттерін, қысқаннан кейін матаны;

мата емес жайманы сіңіру және кептіру режимін, ылғалдылығын, мата, жаймалардың сапасына қойылатын талаптарды, ерітінділерді дайындау тәсілдерін.

40. Жұмыс сипаттамасы:

тақта ауа кептіргішпен немесе кептіргіш барабандармен сагрегирленген плюсовкада матаға, жайманы химиялық ерітінділермен қанықтыру процесін жүргізу.

плюсовкада және кептіргіштегі матаның, жайманың қозғалысын, ерітіндінің және судың концентрациясын, температурасын, деңгейін бақылау.

матаны қанықтыру режимін және кептіру сапасын оқтын-оқтын тексеру.

матаны қарау.

кептіргіштерді жылыту, белгіленген режимге сәйкес кептіру процесін жүргізу.

41. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғылардың, бақылау-өлшеу приборларының құрылысын және мақсатын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

матаның, жайманың ассортиментін, қолданылатын химиялық материалдардың қасиеттерін, матаны қанықтыру және кептіру режимін;

мата, қанықтыру сапасына қойылатын талаптарды, бу өткізгішті пайдалану ережесін.

6. Қанықтыру аппаратшысы

Параграф 1. Қанықтыру аппаратшысы, 3-ші разряд

42. Жұмыс сипаттамасы:

иірімжіпке химиялық суспензияларды қанықтыру, қышқылдандыру-жуу, қанықтыру машиналарында және аппараттарында иірімжіпті жуу, қышқылдандыру, сабындау, көгерту, жұмсарту, ылғалдандыру және өңдеудің басқа да түрлері процесін жүргізу;

қосқыштарда, қазандарда, аппликаторлық машиналарда және бояу желілерінде мақтаға, жасанды тері түгіне су жұқтырмайтын, шіруге қарсы және басқа да құрамаларды қанықтыру процесін жүргізу;

шикізатты қанықтыру процесіне дайындау: үшкір таяққа немесе орауышқа иірімжіпті енгізу, қанықтыру машинасына жасанды тері жаймасын салу;

жайма кесінділерін қосып тігу;

қанықтыру ерітіндісін дайындау және оны ванналарға құю, буды жіберу;

жұмыстың белгіленген технологиялық режимін сақтау және қызмет көрсететін қондырғыны күтіп-ұстау;

химиялық ерітіндінің ойдағыдай келіп тұруын, оның түкке біркелкі жағылуын, щетканың ерітіндіге бату дәрежесін, қызмет көрсететін машиналарда өнімнің дұрыс жайылуын және қысылуын, өту жылдамдығын, жабдықтың дұрыс жұмыс істеуін және оның қоршалуын бақылау; Қазанға ерітіндіні құю;

қызмет көрсететін машиналар мен жабдықтардың үйкелетін беттерін тазалау және май жағу;

өнімді белгіленген орынға тасымалдау.

43. Білуі тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін, иірімжіптің сұрыбын және сызықтық тығыздығын, қолданылатын химиялық ерітінділердің қасиеттерін, олармен жұмыс істеу ережелерін және мақсатты пайдалануларын, қышқылдардың, сілтілердің және өзге де пайдаланылатын химиялық ерітінділердің иірімжіпке, мақтаға, жасанды теріге әсерін, өнімді өңдеудің технологиялық режимін, өнім сапасына және химиялық өңдеуге қойылатын талаптарды, қанықтыру ерітінділерінің рецептурасын және концентрациясын, оларды дайындау тәсілдерін, бу өткізу және су өткізу жүйесін пайдалану ережесін.

44. Жұмыс үлгілері:

1) одан әрі кептірумен таспаға, ызбаға, бауға центрифугалық гидроэкстракторда күюге қарсы құрамды сіңіру.
7. Иірімді, матаны және жайманы қалпына келтіру және тұрақтандыру аппаратшысы

Параграф 1. Иірімді, матаны және жайманы қалпына келтіру және тұрақтандыру аппаратшысы, 3-разряд

45. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары қысымда және вакуумда жұмыс істейтін автоклавта иірімжіпті жылумен қалпына келтіру процесін жүргізу;

собықтары бар жәшіктерді тиеу және түсіру;

жылу камерасында немесе тұрақтандыру машинасында матаны, мата емес және трикотаж жайманы жылумен тұрақтандыру процесін жүргізу, камераға, машинаға матаны, жайманы салу;

қызмет көрсететін қондырғыны қарау, күтіп-ұстау, тазалау және май жағу;

бақылау-өлшеу приборларының көрсеткіштері бойынша қалпына келтіру және тұрақтандыру процесін реттеу;

матаны, жайманы тасымалдау.

46. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының құрылысын, оларды және пайдаланылатын бақылау-өлшеу приборларын күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

жылумен қалпына келтіру және жылумен тұрақтандыру режимін;

қысыммен жұмыс істейтін ыдысты пайдалану ережесін.
8. Матаны жылумен өңдеу аппаратшысы

Параграф 1. Матаны жылумен өңдеу аппаратшысы, 2-разряд

47. Жұмыс сипаттамасы:

өзінен жоғары білікті аппаратшының басшылығымен технологиялық режимге сәйкес зрельді аппараттарда матаны, жайманы жылумен өңдеу процесін жүргізу;

матаның, жайманың сапасын бақылау;

өз бетімен салғыштың білігіне астарды салу, мата, жайма кесінділерінің шетіне белгі соғу немесе жазба қағаз тігу;

матаны, жайманы тасымалдау;

пайдаланылатын аппараттарды тазалау және үйкелетін беттерге май жағу.

48. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

тазалау және майлау режимдерін, мата ассортиментін, матаны және жайманы салу және қосып тігу ережесін.
Параграф 2. Матаны жылумен өңдеу аппаратшысы, 3-разряд

49. Жұмыс сипаттамасы:

технологиялық режимге сәйкес зрельді аппараттарда матаны, жайманы жылумен өңдеу процесін жүргізу;

матаны салу;

матаның, жайманың және бояулардың түріне байланысты зрельникте матаның, жайманың өту жылдамдығын, жайылуын, ауаның температурасын және ылғалдылығын реттеу;

матаның, жайманың жыртылуын болдырмау;

сорып алатын желдеткіштің жұмысын, жылу камерасын, жылытуға арналған бағыттайтын роликтердің және құрылғылардың жағдайын бақылау;

матаны, жайманың сапасын тексеру;

матаны, жайманы тасымалдау.

50. Білуге тиіс:

зрельді аппараттың құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

маталар, жаймалар ассортиментін, пісудің температуралық режимін;

зрельді аппаратта матаның, жайманың қозғалу жылдамдығын.
9. Ылғалдау аппаратшысы

Параграф 1. Ылғалдау аппаратшысы, 2-разряд

51. Жұмыс сипаттамасы:

ылғалдау машинасында матаны кеңейтудің алдында ылғалдау;

матаны жұмыс орнына тасымалдау, ылғалдау машинасына салу;

матаны біркелкі ылғалдау және роликке орау немесе оны арбаға салу;

матаның керілуін, бүгілуін және сулануын болдырмау;

ылғалданған матаны салған кезде – ақаулары бар матаның сапасын және сұрыптауды бақылау, роликті алып қою;

ылғалданған матаны белгіленген орынға тасымалдау;

пайдаланылатын машинаны күту.

52. Білуге тиіс:

ылғалдандыру машинасының құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

матаның ассортиментін және оның талап етілген деңгейін.
10. Бахрома шашақшы

Параграф 1. Бахрома шашақшы,1-разряд

53. Жұмыс сипаттамасы:

қолмен өнімнің шеттерінен жіптерді алу жолымен белгілі ұзындықтағы бахрома шашақты жасау;

матаның шеттерін кесу және бұйымдарға қию;

шашақтарды тарау арқылы жіптердің арасын алшақтату;

мата мен бұйымды үю және тасымалдау.

54. Білуге тиіс:

бұйымның ассортименті және размерін;

шашақтың белгіленген ұзындығын, шашақты тарау тәсілдері.

55. Жұмыс сипаттамасы:

бахрома шашақ көктейтін машинада орамалдарды және өзге де дара бұйымдарды орау немесе белгіленген суретке сәйкес күршекпен не тілді инемен қолмен бахрома шашақ тоқу жолымен бахрома шашақ жасау.

бахрома шашақты кесу, кесінді түріндегі бұйымдардың санын, бахрома шашақтың сапасын бақылау.

бахрома шашақ көктейтін машинаға май құю және бахрома шашақ көктеу.

бахрома шашақты байлау және бахрома шашақты пуколькомен дайындау.

бұйымдарды үю, тасымалдау.

пайдаланылатын жабдықты күту.

56. Білуге тиіс:

бахрома шашақ көктейтін машинаның құрылысын және пайдалану ережесін;

өңделетін бұйымдардың ассортиментін;

бахрома шашақтың түрлері және оның сапасына қойылатын талаптарды;

бахрома шашақты қолмен тоқу тәсілдерін.
Параграф 3. Бахрома шашақшы, 3-разряд

57. Жұмыс сипаттамасы:

бахрома шашақты бахрома шашақ орайтын және бахрома шашақ машиналарында жасау, орамалдар мен өзге де дара бұйымдарды үзілмейтін таспадай қосып тігу және салып отыру;

бахрома шашақты ширатудың жұмыс тәсілдерін үнемі орындау;

механизмдердің жұмысын, орамалдардың жайылуын және бахрома шашақтың ширатылу сапасын бақылау;

негізгі жіптерді бердоға және галевке айыру;

бұйымдарды тасымалдау және үю;

пайдаланылатын машиналарды күту.

58. Білуге тиіс:

бахрома шашақ көктейтін және бахрома шашақ машинасының құрылысын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

бахрома шашақтың және орамал бұйымдарының ассортиментін;

бахрома шашақтың түрлері және оның сапасына қойылатын талаптарды.

Параграф 1. Аппретті қайнатушы, 2-разряд

59. Жұмыс сипаттамасы:

технологиялық режимге сәйкес тапсырылған рецепт бойынша қайнату ыдыстарында аппреттің әр түрін дайындау және қайнату;

крахмалды, ұнды және өзге де материалдарды тасымалдау, оларды дозалау және қайнату жабдығына салу;

аппреттің сапасын тексеру;

дайындалған аппретті өлшеу және оны тұрба арқылы қайнату ыдыстарына жіберу;

материалдардың шығынын есепке алу;

қайнату жабдығын тазалау және жуу.

60. Білуге тиіс:

қайнату жабдығының құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

қолданылатын материалдардың атауы және қасиеттерін, аппретті дайындаудың белгілі рецептурасын және технологиялық режимін.

61. Жұмыс сипаттамасы:

тапсырылған рецептке сәйкес қайнату ыдыстарында синтетикалық жоғарғы полимерлердің негізінде аппреттің әр түрін дайындау және қайнату;

компоненттерді тасымалдау, дозалау және қайнату жабдығына салу;

аппреттің сапасын бақылау;

химиялық материалдардың шығынын есепке алу;

аппретті тұрба арқылы қайнату ыдыстарына жіберу;

қайнату жабдығын күту.

62. Білуге тиіс:

күрделі аппретті қайнатуға арналған қайнату қондырғысының құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

аппретті дайындаудың рецептурасын және технологиялық режимін.
12. Алау сыпырушы

Параграф 1. Алау сыпырушы, 2-ші разряд

63. Жұмыс сипаттамасы:

тараушы, зығыртараушы, кендіртараушы, дөрекі тараушы, иістазалаушы машиналардың астындағы отты, шаңды және өзге де қалдықтарды сыпыру;

пневмоклапандарды шаңнан, оттан және басқа да қалдықтардан тазалау;

қалдықтарды түрлеріне қарай бөлу;

жарамды талшықты бөліп алу;

ыдысты дайындау;

бирка байлай отырып талшықты, отынды ыдысқа салу және белгіленген орынға тасымалдау.

64. Білуге тиіс:

пневмоклапандардың құрылысын, қалдықтардың түрлерін, пневмоклапандарды тазалау тәртібін және режимін;

алауды және өзге де қалдықтарды сыпыруды.

Параграф 1. Қыл-қыбырды сыпырушы, 2-разряд

65. Жұмыс сипаттамасы:

зығыркендіртараушы, зығыртараушы машиналардың жәшіктерінен қыл-қыбырды сыпыру;

ыдыс дайындау және нөмірлері бойынша қыл-қыбырды ыдысқа салу;

қыл-қыбырды өлшеу;

қыл-қыбыр салған ыдысқа қыл-қыбырдың нөмірі, өзге де сапалық белгілері және салмағы жазылған қағаздарды, биркаларды қоса салу;

қыл-қыбырды таразыларға, сақтау орнына, пресстерге тасымалдау.

66. Білуге тиіс:

қыл-қыбырлардың нөмірін;

оларды зығыркендіртараушы, зығыртараушы машиналардың жәшіктерінен бөліп алуды және жазба қағаздарды толтыруды.
14. Суретті бедерлеуші

Параграф 1. Суретті бедерлеуші, 2-разряд

67. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті суретті бедерлеушінің басшылығымен қолмен айшықтау арқылы күйдіріп өрнек салатын машинада ірі контурлы суреттерді ағашқа күйдіріп салу, машинаны жұмысқа дайындау;

металды балқыту;

лекало құю, болванкадан алу және келесі жолы бұйымдарды қолмен гүл мәнерінде айшықтау үшін тазалау;

лекалолардың сапасын бақылау;

қажетті құралды дайындау;

қызмет көрсететін қондырғыны күтіп-ұстау.

68. Білуге тиіс:

күйдіріп өрнек салатын машина мен металл балқытатын қондырғының құрылысын және жұмыс істеу ережесін;

күйдіріп ірі контурлы суреттерді салудың технологиялық процесін;

металл балқыту тәсілдерін, лекало құю ережелерін,

лекалоның сапасына қойылатын талаптарды.

69. Жұмыс сипаттамасы:

күйдіріп өрнек салатын машинада аралас контурлы суреттерді ағашқа күйдіріп салу, машинаны жұмысқа дайындау;

металды балқыту;

лекало құю, болванкадан алу және келесі жолы бұйымдарды қолмен гүл мәнерінде айшықтау үшін тазалау;

лекалолардың сапасын бақылау;

қажетті құралды дайындау;

қызмет көрсететін қондырғыны күтіп-ұстау.

70. Білуге тиіс:

күйдіріп өрнек салатын машина мен металл балқытатын қондырғының құрылысын және жұмыс істеу ережесін;

күйдіріп аралас контурлы суреттерді салудың технологиялық процесін;

металл балқыту тәсілдерін, лекало құю ережелерін;

құю кезінде қолданылатын металдардың құрамын және пропорциясын, лекалоның сапасына қойылатын талаптарды.
Параграф 3. Суретті бедерлеуші, 4-разряд

71. Жұмыс сипаттамасы:

күйдіріп өрнек салатын машинада ұсақ және түрік контурлы суреттерді ағашқа күйдіріп салу, машинаны жұмысқа дайындау;

металды балқыту, лекало құю, болванкадан алу және келесі жолы бұйымдарды қолмен гүл мәнерінде айшықтау үшін тазалау;

лекалолардың сапасын бақылау;

қажетті құралды дайындау;

қызмет көрсететін қондырғыны күтіп-ұстау.

72. Білуге тиіс:

күйдіріп өрнек салатын машина мен металл балқытатын қондырғының құрылысын және жұмыс істеу ережелерін;

өте күрделі күйдіріп ұсақ және түрік контурлы суреттерді салудың технологиялық процесін;

металл балқыту тәсілдерін, лекало құю ережелерін;

құю кезінде қолданылатын металдардың құрамын және пропорциясын;

лекалоның сапасына қойылатын талаптарды.
15. Нақышшы

Параграф 1. Нақышшы, 2-разряд

73. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті нақышшының басшылығымен матрицаларда, біліктерде және мырыш парақтарда қолмен ойып сурет салу;

грабштихелдерді қайрау және нақыштау құралын дайындау.

74. Білуге тиіс:

ойып өрнек салудың тәсілдерін, оюдың тереңдігін және баспаның түріне байланысын немесе маталардың ассортиментін.
Параграф 2. Нақышшы, 3-разряд

75. Жұмыс сипаттамасы:

қолмен жай суреттерді ойып салу: матрицаларда – жай контурлы және штрифтегі бірбілікті (бірбояулы) суретті, грунттық суреттерді жиектеу және қолмен бүлдірмей тегіс кесу, мырыш парақтарда – орамал суретіндей екінші контурлы жай суретті;

матрицаларды және мырыш парақтарды ойып сурет салуға дайындау;

суретті матрицаға немесе мырыш параққа үлкейтіп аудару, суретті дұрыстау;

матрицаларды тегістеу, олардан көшірме алу және алдын-ала басу;

матрицалардағы және мырыш парақтардағы өрнектерді дұрыстау.

76. Білуге тиіс:

жай суретті орналастыруды, оның раппортын, суретті матрицаларға және мырыш парақтарға аудару тәсілдерін;

жай суреттерді матрицаларда және мырыш парақтарда ойып салу тәсілдерін;

баспаның түріне және матаның ассортиментіне байланысты оюдың тереңдігін.
Параграф 3. Нақышшы, 4-ші разряд

77. Жұмыс сипаттамасы:

орта күрделі суреттерді қолмен ойып салу: матрицаларда – бояуларды, жапсырмаларды (жарты тондарды), арақашықтықтарын және дұрыс геометриялық фигураларын (контурлары мен штрифтарын) дәл келтірумен ашық екі-үш білікті суреттермен ірі фигураларды, аралық контурларын дәл келтірумен, мырыш парақтарда – күрделі емес жарты тондары мен жапсырмалармен көп білікті орамал суреттеріндегі дөңгелетумен және әшекейленіп қойылған қолмен контурды, біліктерде – орта күрделі суреттерді;

раппортты белгілеу және жинақтау;

ойып салғанда матаның ассортиментіне және фигураның сипатына байланысты бояуды қоршау;

орта алаңдағы ойып салынған суреттің контурын және штрифін қысқарту және дұрыстау;

қозғалған біліктің бетіндегі күрделі емес тендерді және жартылай тендерді, сақиналарды және тарақтарды дұрыстау;

ірі мөлшердегі ақауларды жою;

көшірме алу және алдын-ала басу;

ойып салынған суреттерді дұрыстау.

78. Білуге тиіс:

орта күрделі суретті орналастыруды, оның раппортын және үлгілерін, суретті матрицаларға және мырыш парақтарға аудару тәсілдерін, баспаның түріне және маталардың ассортиментіне байланысты оюдың тереңдігін;

орта күрделі суреттерді матрицаларға, біліктерге және мырыш парақтарына ойып салу тәсілдерін, матрицаның көшірмесі бойынша олардың орналасу және өңделгенін тексеру тәсілдері, матрицалардағы және біліктердегі фигуралардың бояуы мен мөлшеріне байланысты әр бояуға штриф дайындау тәсілдерін, мырыш парақтарда ойып сурет салу кезінде проекциялық шаммен жұмыс істеу ережелерін.
Параграф 4. Нақышшы, 5-разряд

79. Жұмыс сипаттамасы:

көпбілікті күрделі суреттерді қолмен ойып салу: матрицаларда – көлеңкелі және біркелкі пикомен, раппортта кесуі бар ірі торларымен, тарақтың әртүрлі түрі мен мөлшерімен, әртүрлі түрі және мөлшерлі дөңгелек контурлы, аралық контурларын айшықтаумен көпбілікті суреттердегі ашық ірі фигураларды, біліктерде – білікке сақиналарды, тарақтарды, шаршыларды және тағы басқа енгізумен, күрделі емес көлеңкелермен контурлық (штрифтік және қиын) штрихтерден тұратын көпбілікті суреттерді, суреттің жетпей тұрған фигураларын қалпына келтіру, мырыш парақтарда – дөңгелеумен контурды және болуы мүмкін барлық жапсырмалармен картиналық және портреттік сипаттағы суреттердегі, күрделі көпбілікті орамалдағы, шеті бар суреттердегі әшекейлеп қойылған қолды;

раппортты белгілеу және жинақтау;

ойып салғанда матаның ассортиментіне және фигураның сипатына байланысты бояуды қоршау;

молетті өңдеу және тегістеу;

өңдегеннен немесе кескеннен кейін ірі штриф алаңдарын штриф машинасында кесу және түзету;

пайдаланылған ірі гравюраларды – көлеңкелерді, пиконы, жартылай тонды тереңдету;

зақымданған гравировканы түзету;

сызу машинасында нақыштау кезінде матрицаларға штриф салу;

күрделі суреттерді нақыштауға арналған құралды дайындау және шынықтыру.

80. Білуге тиіс:

күрделі суретті орналастыруды және оны айшықтау ережелерін;

суретті матрицаларға және мырыш парақтарға аудару тәсілдерін, баспаның түріне және маталардың ассортиментіне байланысты оюдың тереңдігін, күрделі суреттерді матрицаларға, біліктерге және мырыш парақтарына ойып салу тәсілдерін, молеттердегі және біліктердегі фигуралардың бояуы мен мөлшеріне байланысты әр бояуға штриф дайындау тәсілдерін, өңдеу тәсілдерін.

81. Жұмыс сипаттамасы:

аса күрделі суреттерді қолмен ойып салу;

электрмен ойып салатын автоматта кез келген суретті ойып салу: матрицаларда – бояуды көлеңкелей салумен, тұтас қиын, көлеңке және жартылай тонды пикомен, әртүрлі түртіктермен, көлеңке контурмен, ұсақ торлармен және жіңішке диоганальдармен көпбілікті суреттердегі ұсақ фигураларды, күміс каландрларға арналған, аралық контурлармен өңделген штрифті, біліктерде – неше түрлі көлеңкелермен, жартылай тондармен және жапсырмалармен көпбілікті және суреттерін, сонымен қатар аралық контурларды айшықтаумен портрет және картина сипатты суреттерді;

матрицаларды және біліктерді суреттерді ойып салуға дайындау;

молетке суретті аудару;

контурды түзеу;

сызу машинасына штрифті салу;

молетті өңдеу және тегістеу;

ойып салынған молеттен көшірме алу және сұрыптай басу;

нақышты түзеу;

аса күрделі суреттерді ойып салуға арналған құралды дайындау және тұрақтандыру;

электрмен ойып салатын автоматты жинау, бұзу, тазалау және бір-біріне тиетін беттеріне май жағу.

82. Білуге тиіс:

аса күрделі суретті, раппортты орналастыру және оны айшықтау ережелерін;

молетке аса күрделі көпбояулы суреттерді аудару тәсілдерін, баспаның түріне және маталардың ассортиментіне байланысты оюдың тереңдігін, аса күрделі суреттерді молеттерге және біліктерге ойып салу тәсілдерін, молеттердегі және біліктердегі фигуралардың бояуы мен мөлшеріне байланысты әр бояуға штриф дайындау тәсілдерін;

молетті өңдеу және тегістеу тәсілдері.
Параграф 6. Нақышшы, 7-разряд

83. Жұмыс сипаттамасы:

электронды-нақыштау автоматта аса күрделі суреттерді ойып салу;

нақыштау білігін орнату және тексеру;

тістерді қайрау және бақылау;

тісті доңғалақтарды таңдау және жылдамдықтар қорабын қажетті күйге келтіру;

түпнұсқаны құрастыру және түзету;

нақыштау нүктесінің формасын және тереңдігін, фотоголовканы күйге келтіру;

растрдың төселуін тексеру;

раппорттардың білікте орналастырылуын есептеу, есептеуішті суретті ойып салудың басталуына дайындау;

жиектеу режимін, нәзік суретті ойып салу кезінде тон-корректорды, фондық растрлық құрылымды ойып салуға арналған растр импульсының коммутаторын күйіне келтіру;

электонды-нақыштау автоматын диагностикалау, ақауларын табу, электронды ойықтарын ауыстыру, параметрлерін дұрыстау.

84. Білуге тиіс:

электронды-нақыштау автоматтың құрылысын, оны күтіп-ұстау мен пайдалану ережесін;

кез келген күрделіліктегі суретті және раппортты орналастыруды, гүлсіз түпнұсқаларды дайындау тәсілдерін;

суретті ойып салуға арналған біліктерді дайындау тәсілдерін;

суреттің сипатына және қолданылатын бояуларға, маталардың ассортиментіне байланысты нақыштардың тереңдігі мен растрдың түрін, мөлшерін таңдау тәсілдерін;

пайдаланылатын жабдықты тексеру, жөндеу және күйіне келтіру тәсілдерін.

Параграф 1. Декатирлеуші, 2-разряд

85. Жұмыс сипаттамасы:

маталарды (жүннен басқа), трикотаж және мата емес жаймаларды декатирлеу машиналарында технологиялық режимге сәйкес декатирлеу;

декатирді жұмысқа дайындау;

матаны декатирге салу;

өңделген матаны немесе жайманы арбаға таңдап салу немесе роликке орау;

технологиялық процесстің барысын, декатирлеудің сапасын және матаның шығардағы ылғалдылығын, бу жүйесі мен вакуум-насостың жұмысын бақылау;

ылғалды декатирде жұмыс кезінде ваннаға су толтыру және оны белгілі температураға дейін жылыту;

матаны бумен, ыстық және суық сумен үздіксіз өңдеу;

матаны декатирлеу машинасына және өңделген матаны белгіленген орынға тасымалдау;

декатирлеу машинасын тазалау және үйкелетін беттеріне май жағу.

86. Білуге тиіс:

декатирлердің құрылысын, оларды пайдалану ережесін;

декатирді толтыру ережесін, көлік құралдарын пайдалана білуді;

маталардың, трикотаж және беймата жаймалардың ассортиментін;

декатирлеудің технологиялық режимін.
Параграф 2. Декатирлеуші, 3-разряд

87. Жұмыс сипаттамасы:

тоқыма маталарды ылғалды және қорытынды декатирде, киіздерді баспақтағышта, бас киімдерді декатирлеу қазандарында технологиялық режимге сәйкес декатирлеу;

қызмет көрсететін қондырғыны жұмысқа дайындау;

өнімді салу, тиеу;

киіздерді үздіксіз жайма қылып қосып тігу;

декатирлеу процесін бақылау;

бас киімді декатирлеудің сапасын бақылау, қалыптан түсіру, мөлшерін, фасонын және ортасын белгілеу;

будың қысымын, вакуум-насостың жұмысын, конденсаттың берілуін, декатирлеудің сапасын және матаның шығардағы ылғалдылығын бақылау;

өңделген өнімді түсіру, оларға паспорттар толтыру;

өнімді тасымалдау, пайдаланылатын жабдықты күту және үйкелетін беттеріне май жағу.

88. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының және бақылау-өлшеу приборларының құрылысын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

декатирленетін өнімнің ассортиментін, декатирлеудің технологиялық режимін;

өңделген өнімнің паспорттарын толтыру ережесін;

пайдаланылатын жабдықтарды толтыру және жұмыс органдарын реттеу ережесін;

бас киімнің ортасын анықтау әдістерін.
Параграф 3. Декатирлеуші, 4-разряд

89. Жұмыс сипаттамасы:

бағдарламалық басқару пультімен жарақталған автоклавты декатирде тоқыма маталарды қысыммен декатирлеу;

қажетті декатирлеу режимін жасау;

қызмет көрсететін қондырғыны жұмысқа дайындау;

матаны артикулдары мен өлшемі бойынша таңдау, үздіксіз жайма етіп қосып тігу, автоклав декатирін толтыру;

автоматиканың көмегімен матаны және спутникті орау;

қысу цилиндірінің көмегімен спутникті тығыз орауды қамтамасыз ету;

орау құрылғысынан автоклавқа цилиндрді тасымалдауды және тиекті құрылғыны тұрақтандыруды бақылау;

бақылау-өлшеу приборларының көрсеткіштерін, вакуум-насостың жұмысын, конденсаттың берілуін бақылау;

декатирлеу сапасын бақылау;

бос және матасы бар арбаларды белгіленген орынға тасымалдау;

маталардың дұрыс жайылуын бақылау;

автоклав декатирін тазалау және үйкелетін беттеріне май жағу.

90. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының және бақылау-өлшеу приборларының құрылысын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

автоклав декатирін басқару пультін пайдалану ережесін;

декатирленетін өнімнің ассортиментін, декатирлеудің технологиялық режимін;

матаны автоклав декатиріне салу және оның жұмыс органдарын реттеу ережесін;

декатирлеу сапасына қойылатын талаптарды, декатирлеудің кемшіліктерін, олардың пайда болу себептерін және жою тәсілдерін.

Параграф 1. Карталарды және орау материалдарын дайындаушы, 2-разряд

91. Жұмыс сипаттамасы:

карталарды нөмірлері бойынша дайындау және таңдау;

матаның, картонның, тоқыма баудың, қағаздың кесінділерін байлауға арналған қосымша материалдарды дайындау, оларды белгіленген орынға тасымалдау;

картаның тесігіне пистондарды оларды арнайы құралға бекіте отырып тығу;

картаның шеттерін арнайы машинада немесе арнайы белбеуде байлау;

тоқу станогына арналған картаны тексеру, жөндеу;

карта бумасын түзеу;

жарамсыз карталарды жаңаларға ауыстыру, түскен пистондарды тығу, біздерді ауыстыру;

тозығы жеткен бумаларды кесу және арнайы машинада бумаларға арналған нөмірлер бойынша карталарды таңдау, оны тазалау және май жағу.

92. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының құрылысын, оны күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

карталарды, бау мен жіптердің орамаларын таңдау және нөмірлер тәртібін, пистондарды бекіту әдістерін, бауды қосып байлау және орау ережесін;

карталарды қосу және жөндеу тәсілдерін;

картаның сапасына қойылатын талаптарды, орау түрлерін.

Параграф 1. Химиялық ерітінділер мен бояуларды дайындаушы, 2-разряд

93. Жұмыс сипаттамасы:

химиялық ерітінділер мен бояуларды дайындау;

жоғары білікті химиялық ерітінділер және бояулар дайындаушының басшылығымен химиялық және бояу ерітінділерін осы ерітінділерге қойылатын талаптарға сәйкес сүзу;

бояуларды және бос ыдыстарды тасымалдау;

бояуларды және бос ыдыстарды өлшеу;

бояулар мен материалдардың шығынын есепке алу;

қызмет көрсететін қондырғыны тазалау және ыдыстарды техникалық талаптарға сәйкес жуу.

94. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының құрылысы мен оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

бояулардың, химиялық материалдардың атауы мен қасиеттерін және олардың маркаларын, бояу және химиялық ерітінділердің сапасына қойылатын талаптарды, химиялық ерітінділер мен бояуларды алғаш есепке алуды жүргізу ережесін.

95. Жұмыс сипаттамасы:

ыдыстарда маталар мен желілерді өңдеуге және бояуға арналып бекітілген режимдерге және рецепттерге сәйкес химиялық, басытқы, хлор ерітінділері мен бояуларды дайындау;

бояулар мен химиялық материалдардың сапасын тексеру, оларды өлшеу және ыдысқа құю;

бояуы бар ыдыстарды белгілеу;

буды, қысымды беруді және дайындалатын ерітінділердің біркелкі массасын жасау жылдамдығын реттеуді, олардың белгіленген концентрациясын сақтау, олармен тұтынушыларды үздіксіз қамтамасыз ету (ыдысқа құю немесе тұрба арқылы беру);

бояуларды сараптамаға алу;

химиялық ерітінділер мен бояуларды тасымалдау.

96. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының құрылысын, реттеуші құрылғылар мен бақылау-өлшеу приборларының мақсатты пайдаланылуы;

оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін, химиялық ерітінділер мен бояулардың рецептурасын және дайындаудың технологиялық режимін;

химиялық ерітінділер мен бояулардың атауларын, қасиеттерін;

сапасын және мақсатты пайдаланылуын, олардың маркалары мен класстарын;

химиялық ерітінділер мен бояулардың дайын болғанының белгілерін;

дайындалатын химиялық ерітінділер мен бояулардың сапасына қойылатын талаптарды.
Параграф 3. Химиялық ерітінділер мен бояуларды дайындаушы, 4-разряд

97. Жұмыс сипаттамасы:

ыдыстарда химиялық, бояу және хлор ерітінділерін, күюге қарсы сіңірмені және қойыртпақты дайындау;

тондарын таңдай отырып кестеге және тапсырысқа сәйкес рецепттер бойынша минералдық ерітінділерді, синтетикалық жуу құралдарын және сұр бояуларды, желімді мата емес жаймаларға арналған жұмыс ерітіндісін дайындау;

белгіленген рецепттер бойынша бояулардың барлық түрлерін дайындауға арналған купюровканы есептеу (текшелік, басытқы, қара анилинді, диазобояуларды, мөлшерлі және тағы басқа);

химиялық материалдарды орау және ыдыстарды тасымалдау;

ыдыстағы химиялық ерітінділерді белгілі тәртіппен тиеу және өлшеу;

химиялық ерітінділердің белгіленген концентрациясын сақтау, ерітінділердің, қойыртқылардың және бояулардың дайын болғандығын анықтау;

дайындалған бояулардың сапасын тексеру.

98. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының және бақылау-өлшеу приборларының құрылысын, оларды күтіп-ұстау және пайдалану ережесін;

дайындалған маталар мен өнімдердің ассортиментін, байланыстыратын ерітіндінің, қойыртпақтардың, сабынның, бояулардың, хлор, минералдық ерітінділердің және бояулардың дайындалуының технологиялық режимін және рецептурасын, олардың дайын болғандығының белгілерін;

әртүрлі химикаттарды араластырған кездегі химиялық реакцияларды, бояулар сериясын дайындау және текшелік ерітінділерді қалпына келтіру тәсілдерін;

дайындалған ерітінділердің, қойыртпақтардың және бояу серияларының сапасына қойылатын талаптарды.

Параграф 1. Ине-платиналық бұйымдарды құюшы, 3-разряд

99. Жұмыс сипаттамасы:

тоқу машиналарына ине-платина бұйымдармен плиткаларды дайындауға арналған қалыптарға ерітілген металлды (платинаның баббитпен қоспасын) қолмен құю;

металл қоспасына арналған компоненттерді дайындау;

тигель пешін қосу және сөндіру;

құйылған ине-платина бұйымдарды орнатуға арналған ыдыстарды және құралды жұмысқа дайындау;

инелер мен платиналарды алу, оларды бензинде жуу;

платиналар мен инелерді таңдау және баспақ-қалыпқа қолмен салу, оларды тегістеу және көлденеңі мен басылу тереңдігіне бойынша дұрыстау;

бөлшектері бар қалыпқа балқытылған металды қолмен құю қасығымен толтыру;

литниктерді плитканың жанында кесетін станокта кесу;

суыған инелерімен плиткаларды үлгіге жинау және оларды белгіленген технологиялық талаптарды (ине қадамын және инелердің биіктігін) сақтай отырып түзеу;

құюдың сапасын тексеру;

дайындалған ине-платина бұйымдарды белгіленген тәртіпте ыдысқа салу;

«Кокетт» жүйесіндегі «Вертелка» түріндегі негізін тоқитын тез жүретін машиналарға ине-платина бұйымдарын дайындау кезінде – бөлшектерді қалайылау (платиналарды, күршек инелерді), балқытылған канифольға, металл қоспасына түсіру, оларды бензинде сүрту және жуу;

металдың қалдықтарын және пайдаланылған инелермен қайтарылған плиткаларды қайта балқыту;

қайта пайдалану үшін жарамды инелерді таңдап алу.

100. Білуге тиіс:

тигель пешінің, кесу станогының, баспақ-қалыптың құрылысын, қоспаның құрамын және қоспадағы компоненттердің меншікті салмағын, құюдың технологиялық және температуралық режимін;

ине-платина бұйымдарының позицияларын және олар арнап дайындалатын машиналардың кластарын;

инелерге, платиналарға және дайындалатын ине-платина бұйымдарына қойылатын талаптарды.
20. Жібек шикізатын ылғалдаушы

Параграф 1. Жібек шикізатын ылғалдаушы, 2-разряд

101. Жұмыс сипаттамасы:

ваннада, вакуум-аппаратта белгіленген режимге сәйкес жібек шикізатын ылғалдаудың технологиялық процесін жүргізу;

жібекті ылғалдауға дайындау: салфеткаға айналдыру және ваннаға, вакуум-аппаратқа орналастыру, жібек шикізаты діңгегін кассетаға орналастыру және бакқа салу;

рецепттер бойынша ылғалдауға арналған эмульсияны дайындау;

температураны, қысымды және эмульсия циркуляциясының бағытын бақылау;

жібекті түсіру, жібек шикізатының діңгегін қою және арбаға орналастыру, тасымалдау;

мотовильдер мен діңгектерді жинау.

102. Білуге тиіс:

вакуум-аппараттың құрылысын және жұмыс істеу принципін;

жібек шикізатын ылғалдаудың технологиялық режимін;

ылғалдау сапасына қойылатын талаптарды, ылғалдауға арналған эмульсияның рецептурасын және дайындау тәсілін;

ылғалдау тәртібін және жібек шикізатын салу.

Параграф 1. Қондырғыны сабақтаушы, 2-разряд

103. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті қондырғыны сабақтаушының басшылығымен бояу кезінде өтпелі аппаратқа таспа, бау, жайма салу, тор тоқитын машиналарға салу;

жартылай өнімді салуға және сабақтауға дайындау;

желіжіпті тоқитын машиналарда желіжіп жіптерін сабақтау және есу;

жайманың жолақтарын дайындау;

тоқыма баулардың, таспалардың, жаймалардың шеттерін оларды тіктемеге салумен және тоқтату қалыптарын орнатумен қосып тігу;

бірінші бояу ванналарына дейін өнімнің өтуін және роликтегі бұйымдарды жазуды бақылау;

желіжіптерді жазуды есепке алуды жүргізу;

аркатты және рама бауларын дайындау, белгілі ұзындықтағы жіптерді жөргемдерден немесе шарғылардан төгу, оларды кесу және буып байлау;

ілмекті матаны салуға сәйкес шешу, дайындалған аркатты он-ондап бөліп байлау;

рама бауларын дайындау кезінде – жіптерді орау, карабаншаларды енгізу және оларды бекіту;

қайық шөлмегін ауыстыру және оларды тасымалдау.

104. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін қондырғының принципін, оны күтіп-ұстау ережесін;

пайдаланылатын жіптердің сызықтық тығыздығын, бұйымдардың, жаймалардың, аркат жіптерінің және рама бауларының сапасына қойылатын талаптарды, шөлмекке орауды, таспаларды, тоқыма бауларды және жаймаларды салу және қосып тігу тәртібін;

бұйымдарды жаю дәрежесін, аркатты және рама бауларын дайындау ережелерін.

105. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті қондырғыны сабақтаушының басшылығымен жаккард машиналарын, аксминстерлік кілем-тоқу станоктарын, тоқу, тоқу-бассондық және арқаужіпті-тоқу машиналарын, «Автомат» кестелеу машиналарын түкті желіжіппен, тегіс және суретті желіжіптер жіптерімен, жаймалармен сабақтау, тортоқу машиналарын қайық шөлмектерін ауыстырумен.

суретті желіжіп жіптерін, аркат бауларын технологиялық картаға сәйкес сабақтау, есу.

қондырғы мен желіжіпті сабақтауға және өткізуге дайындау, желіжіпті кесу және орнату.

ұршықтарды, шөлмектерді және тарту құралдарын алдын-ала тексеру.

баспаларды дайындау, оларды беттерге бекіту.

түктің биіктігі бойынша жіптер шеттерін, сызықпен жинауды тегістеу.

қосымша орау (жайманы ұстау).

желіжіп жіптерін түрлеріне және реңктеріне байланысты бөлу.

жабдықтар механизмдері жұмыстарын реттеу.

аркаттардың, өңдерінің рамалық бауларын олардың бүлінулеріне қарай ауыстыру.

қызмет көрсететін машиналар мен қондырғыларды сабақтау сапасын тексеру.

желіжіпті сабақтағаннан және ескеннен кейін жайма жолын әрі қарай жұмысқа пайдалану.

бүлінген суретті жою.

жіптер үзіктерін жалғау.

сабақтау тарағына ластик ілмегін және шұлық-ұйық, биялай және жоғары трикотаж бұйымдарын ілу.

қызмет көрсететін машиналар мен қондырғыларды тазалау, үйкелетін беттерге май жағу.

қалдықтарды жинау және тапсыру.

106. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін машиналардың құрылысы мен класстарын және оларды күтіп-ұстау, пайдалану ережесін;

олардың жеке механизмдерінің бір-біріне әрекеттерін, деккерлік және жіпті жүргізетін патенттерді бөлу тәсілдерін;

әртүрлі тоқу түрлерінің тәсілдерін, машиналардың жүйелері мен класстары бойынша жаймаларды сабақтау ережесін;

жаймалардың, бұйымдардың артикулдарын, жайманы тарту дәрежесін, сабақтау картасын, ілмекті бұйымдарды сабақтау есептерін;

кестеленетін бұйымдардың түрлерін және құрылысын, қолданылатын шикізаттың қасиеттерін, иірімжіптің түрлері мен сызықтық тығыздығын, иірімжіптің, жіптердің, маталардың, жаймалардың, бұйымдардың сапасына қойылатын талаптарды.
Параграф 3. Қондырғыны сабақтаушы, 4-разряд

107. Жұмыс сипаттамасы:

сабақтау параметрлерін сақтай отырып тоқыма және таспа-тоқыма станоктарының желіжіптерін сабақтау;

өрілу және сурет түрлері бойынша сабақтау есебіне сәйкес жаккарды нақты – тоқыма, нақты – тоқыма, желіжіпті тоқыма және перде тоқыма машиналарын, «Веретелка» екі-, үш- және төрт тарақты желіжіпті тоқыма түріндегі машиналарды, шілтерлі және тектес машиналарды әртүрлі желілік тығыздықтағы жасанды және синтетикалық талшықтармен және мақта-қағаз жіптерімен сабақтау және қайта сабақтау;

жоғары білікті тоқыма қондырғысын сабақтаушының басшылығымен түту машинасының сабақ тарағына сабақтау жаккарды механизмдерді құрастыру;

желіжіптермен және барлық бөлшектермен арқау орағыш ұршықты, тарақты жұмыс жағдайына келтіру, жаккарды машиналар үшін инелер мен қармақтарды жинау, аркатты бауды ілу және оларды жинау есебіне сәйкес кассалық тақтаға байлау;

жайманың шеттерін жасау;

үзілген жіптерді жалғау.

108. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін машиналардың құрылысын, өзара әрекетін және негізгі механизмдерінің жұмыс принципін, оларды пайдалану және күтіп-ұстау ережесін;

негіздер мен жаккардты машиналарды құю негіздерін, жинақтау, өрілу және сурет түрлерін, тоқыма станогының ауыспалы тістегерішін жинақтау тәртібін;

жіптердің түрлері мен желілік тығыздығын, өндірілетін өнімдердің артикулдарын, артикулдар бойынша құю параметрлерін, қондырғыларды құю сапасына қойылатын талаптарды.

109. Жұмыс сипаттамасы:

барлық жүйедегі және жаккардты машиналарды, негізгі тоқыма жаккардты, тұтас перде және шілтерлі машиналарды, негізгі тоқыма және шілтерлі машиналарын, негізгі тоқыма және тор машиналарын сабақтау жібінің суретіне, өрімдер мен суреттер түрлері бойынша сабақтау есебіне сәйкес, шикізаттың аралас түрлерінде суретті, айшықты өрімдер негізінде «Вертелка» түріндегі бір инешекті машиналарда екі-, үш- және төрт тарақты негіздерді, әртүрлі желілілік тығыздықтағы жасанды және синтетикалық жіптерді және мақта-қағаз иірімжіптерін екі инешекті негізгі тоқыма машиналары мен шілтер машиналарының желіжіптеріне сабақтау, жинақтау және қайта сабақтау;

кассалық тақтаға өткізу үшін шоғырға аркатты дайындау;

өткізу есебіне сәйкес аркаттық бауларды кассалық тақтаға өткізу;

қызмет көрсететін машиналарды сабақтау дұрыстығын тексеру, жіптің үзілуін және сабақтау ақауын болдырмау, машиналарды тазалау және үйкелетін бөлшектерді майлау.

110. Білуге тиіс:

қызмет көрсететін машиналардың негізгі механизмдерінің құрылысын, өзара әрекетін, кинематикалық сызбасын және жұмыс принциптерін;

оларды пайдалану және күтіп-ұстау ережесін;

жаккарды машиналарды жинау және сабақтау ережесін;

сабақтау картасын және суреттер раппортын, жіптер ассортиментін және сабақтау есебін;

кассалық тақтаға өткізу есебін;

инелер мен ілгектердің мөлшерлері мен қасиеттерін;

аркатты бауға олифаны жағу тәртібін.

Параграф 1. Парафинді сақиналарды дайындаушы, 2-разряд

111. Жұмыс сипаттамасы:

парафин иірімжіп үшін парафинді сақиналарды дайындау процесін жүргізу;

парафинді еріту аппаратын толтыру;

дайындалған формаларды қыздыру және парафин салу;

дайын парафинді сақиналарды алу, олардың сапасын тексеру және бүлінген сақиналарды алып тастау;

сақиналарды сұрыптау және тасымалдау.

112. Білуге тиіс:

балқыту аппараттарының және парафинді сақиналар дайындау үшін формалардың құрылысын, оларды пайдалану мен күтіп-ұстау ережесін;

парафинді құрамның рецептурасын, парафинді сақиналардың сапасына қойылатын талаптарды;

дайын сақиналарды сұрыптау ережесін.

Параграф 1. Каландрлаушы, 3-разряд

113. Жұмыс сипаттамасы: