1 Техника технологиялық бөлім

(4.1.)

Тиімділіктің ішкі коэффициенті (Internal Rate of return - IRR) немесе ішкі кіріс мөлшері (өтелім) бұл, жобадан алынатын тиімділік (кіріс) жобаға кететін шығынмен теңесеуі кезіндегі есептік процентті мөлшерлемесі, яғни таза келтірілген баға нөлге тең деп алынатын, есептік процентті мөлшерлеме. Ішкі кіріс мөлшерін есептеу, негізінен арнайы программалармен компьютерде жүргізіледі.

Капиталды салымдардың қайта оралу периоды (Pay –back -Period) немесе өтелу уақыты көп қолданатын көрсеткіштердің бірі. Жобаның өтімділік мерзімі жоба қандай уақыт аралығында өтелуін көрсетеді: диконтирленбеген шығындар базасында есептеледі.

Уақыт факторын есепке алмай, яғни алынатын кірістің тең мөлшерлері және әртүрлі уақыттар теңестіріліп қарастырылады, өтімділік мерзімі төмендегідей анықталады:

Таза кіріс тұрақсыз келген жағдайда, кіріс шамасы инвестиция шамасына тең болған уақытқа дейін кезекті кірісті шамалаумен және есептеумен анықталады.

Өнеркәсіптің дағдарыс нүктесі немесе залалсыздық нүктесі (тиімділік табалдырығы). Залалсыздық нүктесі – жиынтық шығын, жиынтық кіріспен теңескен жағдайдағы қанау деңгейі немесе өнеркәсіп көлемі.

Залалсыздық анализінің негізі залалсыздық графигінде толығымен ашылады. Бұл график өндірілген өнімді горизонтальді осінде, кіріс немесе шығыс осін баға жағынан вертикальді осінде көрсетеді.

Шығару көлемі нөлге тең болған жағдайда, жиынтық шығындар нөлге теңелмей, керісінше ОА тең болатынын (өнімнің бар-жоқтығына байланыссыз, жасаған шығынның тіркеу элементтерін көрсетеді) көруге болады.

Жиынтық кіріс түзуі жиынтық шығыс түзулерінің қиылысуы ТБ залалсыздық нүктесін анықтайды, ол нүктеде жиынтық кіріс жиынтық шығысқа тең. Бұл кезде “нөлдік кіріс” немесе тиімділік табалдырығы қамтамасыздандырылады. Жиынтық кіріс пен жиынтық шығыс вертикальді түзуінің ТБ-ң он жағындағы шығынның түрлі ерекшеліктері берілген өндіріс көлеміндегі кірісті көрсетеді, ТБ-ң сол жағында шығындар көрсетіледі, өйткені жиынтық шығын, жиынтық кірістен асып отырады.

Ұдайы өндіріс жағдайына қарай шығындар үш түрге бөлінеді:

• 
  өнеркәсіпті жаңартуға және кеңейтуге шығындар. Ереже түрінде бұл, ірі тұрақты капиталды салымдар. Бұл шығындардың ерекше қаржыландыру көздері бар: амортизациялық қор, кіріс, кредит және т.б.
  
• 
  мәдени-шаруашылық, құрылыстық-тұрмыстық және осыларға ұқсас қажеттілік шығындары. Олар өнімнің өзіндік құнына қосылмайды, негізінен таратылатын кірістермен құралатын арнайы қорлармен қамтамасыздандырылады.
  

Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығынның құрылымы және құрамы:

1. Материальдық шығындар (шикізатқа және негізгі материалдар, отын, энергия)

2. Еңбек ақысы;

3. Әлуметтік қажеттіліктерге аударым;

4. Амортизация;

5. Ағымды жөндеуге шығындар;

6.Тағы басқа шығындар;