Субъективті-тиімді (немесе көрнекі-тиімді) - әлемді осылайша білетін, белгілі бір өмірлік тәжірибе жинақтайтын кішкентай балаларға және жануарларға тән. Тақырыптар туралы ойлау дегеніміз – олармен әрекет ету, айла-шарғы жасау. Қарап, сезініп, тыңдап, тіпті дәмін татып, дәмін тата алады.
Көрнекі-бейнелі-мектеп жасына дейінгі балаларға және ішінара бастауыш сынып оқушыларына тән. Мидың оң жарты шарының жұмысы-бұл негізінен ақпаратты визуалды (визуалды) өңдеу, бірақ ол аудио (есту) болуы мүмкін. Ересек өмірде көрнекі-бейнелі ойлау (оны көркемдік түр деп те атайды) оң жарты шардағы жетекші адамдарға, шығармашылық мамандықтарға, мысалы, суретшілерге, актерлерге тән.
Ауызша-логикалық (дерексіз) - үлкен оқушылар мен ересектерді сипаттайды. Ол дамып, есейген сайын адам сөйлеуге және логикалық ойлауға үйренеді. Суреттер мен суреттер, тікелей қабылдау (көру, есту, сезіну, иіс сезу, дәмдеу) ауызша белгілермен және белгілі бір тұжырымдарға әкелетін логикалық ойлау тізбектерімен ауыстырылады[2].
Көптеген адамдар сол жақ жарты шарда көп жұмыс істей бастайды, адамдар әлемді қабылдайды және түсіндіреді: өмірлік жағдайлар мен әртүрлі құбылыстарды сөзбен айтып, айналасында болып жатқан нәрселерді логикалық түрде түсінуге тырысады. Оң жарты шар (бейнелі, эмоционалды ойлау) ешқайда кетпейді, ал көрнекі-бейнелі және объективті-тиімді түрде қабылданған барлық нәрсе эмоционалды бояумен бірге адамның подсознаниясында сақталады. Алайда, адамдардың көпшілігі балалық шақтарын, әсіресе балалық шақтарын есіне түсірмейді, өйткені ересек адам ретінде бала кезіндегідей бейнелер мен суреттермен емес, логикалық, сөздермен ойлайды.
Логикалық ойлау - бұл адамның дәлел мен парасаттылыққа негізделген логикалық тұжырымдамаларға жүгінетін процесі. Оның мақсаты - берілген, яғни нақты алғышарттар негізінде негізделген қорытынды алу. Логикалық ойлаудың үш түрі бар: үйлесімді бейнелі-логикалық-бұл жағдайда жағдай жоғалады қиялмен, сонымен бірге біз тартылған суреттерді еске түсіреміз құбылыстардың ерекшеліктері. Ия, оны қиял деп атауға болады.
Бұл дерексіз-мұнда күрделірек, шындықта жоқ категориялар, заттар немесе байланыстар қолданылады (яғни абстракция). Ауызша, онда адамдар өздерінің логикалық пікірлерін басқалармен бөліседі. Бұл жерде талдауға бейімділік қана емес, сауатты сөйлеу де маңызды. Естіп, бұл логика, біз көреміз, ол пайдалы болуы мүмкін өмір[3].
Ойлау операциялар әр түрлі болып табылады. Бұл талдау және синтез, салыстыру, абстракция, нақтылау, жалпылау, жіктеу. Адам қолданатын логикалық операциялардың қайсысы тапсырмаға және ол ақыл-ойды өңдейтін ақпараттың сипатына байланысты болады.
Талдау дегеніміз - бүтіннің психикалық ыдырауы немесе оның барлық жақтарынан, әрекеттерінен, қатынастарынан психикалық бөліну.
Синтез дегеніміз - талдаудың кері ойлау процесі, бұл бөліктерді, қасиеттерді, әрекеттерді, қатынастарды бір тұтасқа біріктіру.
Салыстыру дегеніміз - заттар мен құбылыстардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау. Салыстыру талдауға негізделген. Нысандарды салыстырмас бұрын, салыстыру жүргізілетін олардың бір немесе бірнеше белгілерін бөліп көрсету керек. Салыстыру біржақты немесе толық емес, көпжақты немесе толық болуы мүмкін. Салыстыру, талдау және синтез сияқты, әр түрлі яғни үстірт және тереңірек деңгейде болуы мүмкін. Бұл жағдайда адамның ойы ұқсастық пен айырмашылықтың сыртқы белгілерінен ішкі, көрінгеннен жасырынға, құбылыстан субъектіге ауысады.
Абстракция - бұл оны жақсы білу үшін белгілі бір белгілердің, тараптардың ақыл-ойынан алшақтату процесі. Адам объектінің қандай да бір белгісін ақылмен анықтайды және оны барлық басқа белгілерден оқшаулап, олардан уақытша алшақтатады. Объектінің жеке белгілерін оқшауланған зерттеу, сонымен бірге басқалардан алшақтату адамға заттар мен құбылыстардың мәнін тереңірек түсінуге көмектеседі. Абстракцияның арқасында адам бір, нақты және танымның ең жоғары деңгейіне — ғылыми теориялық ойлауға көтеріле алды. Нақтылау -абстракцияға қарама-қарсы және онымен тығыз байланысты процесс.
Нақтылау-бұл мазмұнды ашу үшін ойдың жалпы және абстрактіден нақтыға оралуы. Ақыл-ой белсенділігі әрқашан нәтиже алуға бағытталған. Адам заттарды талдайды, оларды салыстырады, жеке қасиеттерін абстракциялайды, олардың дамуын басқаратын заңдылықтарды ашып, оларды игереді[4].
Оқу процесінде логикалық ойлауды дамыту дегеніміз:
оқушылардың бақыланатын пәндерді салыстыру қабілетін дамыту, олардан ортақ қасиеттер мен айырмашылықтарды табу;
заттардың маңызды қасиеттерін ажырата білуге және оларды екінші, маңызды емес заттардан алшақтатуға (абстракциялауға) үйрету;
балаларды әр құрамды бөлікті тану мақсатында затты құрамдас бөліктерге бөлуге (талдауға) және бөлшектелген заттарды бір тұтасқа біріктіруге (синтездеуге) үйрету, бұл ретте бөліктер мен заттардың өзара әрекеттесуін біртұтас тұтас ретінде тану, оқушыларды байқаулардан немесе фактілерден дұрыс қорытынды жасауға үйрету, осы қорытындыларды тексере білу;
фактілерді жалпылау қабілетіне үйрету, оқушылардың өз пікірлерінің ақиқатын сенімді түрде дәлелдеу және жалған тұжырымдарды жоққа шығару қабілеттерін дамыту;
оқушылардың ойлары нақты, дәйекті, дәйекті, негізделген түрде айтылуын қамтамасыз ету[5].
Қазіргі уақытта негізгі болып табылатын визуалды-бейнелі ойлаудан ауызша-логикалық кезеңге көшу кезеңінде бастауыш мектеп жасындағы баланың ойлауы дамудың бетбұрыс кезеңінде. Логикалық ойлауды дамытудың негізгі жұмысы міндетті түрде жүргізілуі керек. Шынында да, кез-келген тапсырмада логикалық ойлауды дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер бар.
Достарыңызбен бөлісу: |
