1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

28
3-
БӨЛІМ
. 
ПСИХОДИАГНОСТИКАЛЫҚ
 
ƏДІСТЕРДІҢ
 
САПАСЫН
 
БАҒАЛАУ
 
ЖƏНЕ
 
ТАНЫМАЛ
 
ТҮРЛЕРІ
3.1 
Психодиагностикалық
тесттердің
жүйесі
.
3.2 
Жобалау
əдістердің
анықтамасы
, 
тарихы
жəне
түрлері
.
3.3 
Тестің
сенімділігі
мен
валидтілігі
.
3.4 
Тест
құру
технологиясы
жəне
олады
бейімдеу
.
3.1 
Психодиагностикалық
 
тесттердің
 
жіктелімі
Ғылыми
танымда
психология
зерттейтін
құбылыстар
күрделі
болғанымен
, 
оның
жетістіктері
зерттеу
əдістерінің
көптүрлілігіне
қарай
мазмұнды
нəтижелерге
қол
жеткізуге
толық
мүмкіндік
береді
. 
Осы
негізде
психодиагностикалық
əдістемелердің
де
бірнеше
топта
-
масын
атап
көрсетуге
болады
(1-
Кесте
). 
1-
кесте
ɋɍȻɔȿɄɌɂȼɌȱ
 
ɈȻɔȿɄɌɂȼɌȱ
 
Ȼɚԕɵɥɚɭ
 
Ԧɡɿɧ
ɛɚԕɵɥɚɭ
, 
ɫɵɪɬԕɵ
, 
ɟɪɤɿɧ
, 
ɫɬɚɧɞɚɪɬɬɵ
Ɍɟɫɬɬɟɪ
 
Ɉɛɴɟɤɬɢɜɬɿ
ɋɚɭɚɥ
 
Ⱥɭɵɡɲɚ
, 
ɠɚɡɛɚɲɚ
, 
ɟɪɤɿɧ
ɫɬɚɧɞɚɪɬɬɵ
ɗɤɫɩɟɪɢɦɟɧɬ
 
Ɍɚɛɢԑɢ
, 
ɡɟɪɬɯɚɧɚɥɵԕ
Ɍɟɫɬ
 
ɋɚɭɚɥɧɚɦɚ
- 
ɬɟɫɬ
Ɍɚɩɫɵɪɦɚ
-
ɬɟɫɬ
Ɇɨɞɟɥɶɞɟɭ
 
Ɍɟɯɧɢɤɚɥɵԕ
ɦɚɬɟɦɚɬɢɤɚɥɵԕ
ɤɢɛɟɪɧɟɬɢɤɚɥɵԕ

29
Психологиялық
 
зерттеулердің
 
негізгі
 
əдістері
Жеке
адамды
зерттеуде
Кэттелдің
психодиагностикалық
əдіс
-
темесінің
бірнеше
түрінің
сипаттамасын
келтіруге
болады
.
1. 
Жеке
тұлғаны
зерттеуге
арналған
психодиагностикалық
тестер
. 
2. 
Түрлі
материалдарды
, 
сұрақтар
мен
тапсырмаларды
сөздік
сипаттау
немесе
сұрақ
-
жауап
тəсілі
.
3. 
Вербалды
емес
əдістер
.
4. 
Суреттер
негізінде
əңгіме
құру
. 
5. 
Дифференциалдық
-
диагностикалық
тестер
.
Психодиагностикалық
тестердің
мазмұнына
қарй
төмендегі
топ
-
тамасын
көрсетуге
болады
:
1. 
Типологиялық
тест
– 
мұнда
тестілеуге
жеке
тұлғаның
мінезі
, 
темпераменті
, 
нерв
жүйесін
диагностикалы
жəне
зерттелінушінің
мақсаты
, 
қызығушылығы
, 
шыдамдылығы
зерттеледі
.
2. 
Тестілеу
сапасына
стандартты
жəне
стандартты
емес
тестер
, 
яғни
:
- 
жалпы
диагностикалық
(
Кэттелл
, 
Айзенк
, 
Векслер
сауалнама
-
лары
жəне
т
.
б
.);
- 
кəсиби
тесттер
(
Армиялық
классификациялық
тест
);
- 
қасиеттерді
зерттеу
тесттері
(
техникалық
, 
музыкалық
жəне
т
.
б
.);
- 
жетістікке
жетуді
зерттеу
тесттері
.
Сонымен
қолданылатын
жабдықтарға
байланысты
тесттер
төмендегідей
болып
бөлінеді
:
- 
бланкілік
тестер
(«
қарындаш
-
қағаз
») 
қолдану
арқылы
;
- 
Вэкслердің
қиын
фигураларын
қолдану
;
- 
аппаратты
тесттер
, 
олар
: 
ойлау
, 
ес
, 
зейін
-
танымдық
процестерді
зерттеу
тестері
;
- 
компьютерлік
тестер
.
Қолданылу
аясына
қарай
психодиагностикалық
зерттеу
əдістерін
төрт
топқа
бөлінеді
:
1. 
Ұйымдастырылған
əдістер
.
2. 
Эмпирикалық
əдістер
.
3. 
Мағлұматтарды
өңдеу
əдісі
.
4. 
Интерпретациялық
əдістер
.
Психодиагностикалық
əдістер
бағыттарына
сəйкес
қазіргі
таңда
кеңінен
қолданылып
жүрген
кейбір
авторлардың
топтамасын
ұсынуға
болады
:

30
І
. 
Й
. 
Шванцар
 
бойынша
 
психодиагностикалық
 
əдістердің
 
топтамасы
:
1. 
Қолданылатын
мəліметтерге
сəйкес
(
Вербалды
, 
вербалды
емес
, 
манипуляциялық
тест
жəне
т
.
б
.).
2. 
Алынған
көрсеткіштердің
санына
қарай
«
Дұрыс
» 
жəне
əртүрлі
жауаптары
бар
тестер
.
3. 
Зерттелушінің
психикалық
белсенділігі
бойынша
: 
- 
адамның
өз
санасының
ішкі
əлемін
зерттеуі
(
зерттелінушінің
өз
тəжірибесіне
сүйене
отырып
тұжырым
жасауы
): 
сауалнама
, 
əңгімелесу
;
сыртқы
əлемге
назар
аударуы
(
бақылау
жəне
əртүрлі
құбылыстарды
бағалау
);
- 
зерттелуші
тұлғаның
санадан
тыс
қасиеттерін
көрсететін
жоба
-
лау
тестері
;
 
ІІ
. 
В
. 
К
. 
Гайде
, 
В
. 
П
. 
Захаров
 
бойынша
 
психодиагностикалық
 
əдістер
 
топтамасы
: 
1. 
Сапалық
 
көрсеткіштеріне
 
қарай
: 
стандартты
жəне
стандарт
-
ты
емес
.
2. 
Қолданылу
 
мазмұнына
 
қарай
:
- 
жалпы
диагностикалық
(
Р
. 
Кеттелл
жəне
Г
. 
Айзенк
жеке
адам
типін
зерттеу
тесті
; 
интеллектіні
зерттеу
тесті
);
- 
кəсіби
қолайлылық
тесті
;
- 
арнайы
қабілеттілікті
зерттеу
тестері
(
техникалық
, 
əуендік
, 
ұшқыштарға
арналған
тестер
);
- 
жетістіктерді
зерттеу
тестері
;
3. 
Зерттенушінің
 
тірек
 
материалдары
 
бойынша
:
- 
бланктік
;
- 
заттық
(
КООС
кубиктері
, «
Векслер
жинағындағы
пішіндерді
жинау
»); 
- 
аппараттық
(
зейін
ерекшеліктерін
зерттеуге
арналған
құралдар
).
4. 
Зерттеушілердің
 
санына
 
байланысты
:
дара
жəне
топтық
.
5. 
Жауап
 
беру
 
формасы
 
қарай
: 
жазбаша
, 
ауызша
6. 
Бағыт
-
бағдарды
 
тексеруге
 
байланысты
:
жылдамдықты
, 
күшті
анықтауға
арналған
тесттер
, 
аралас
тесттер
. 
Тесттегі
тапсыр
-
малар
күрделі
жəне
оны
орындау
уақыты
шектеусіз
; 
зерттеушіні
жетістікпен
қатар
, 
тапсырманы
орындау
тəсілі
де
қызықтырады
.
7. 
Тапсырманың
 
біртектілігіне
 
байланысты
:
гомогенді
жəне
гетерогенді
(
гомогенді
тапсырмалар
бір
-
біріне
ұқсас
, 
белгілі
бір
тұлғалық
жəне
даралық
қасиеттерді
өлшеуде
қолданылады
). 

31
Гетерогенді
тест
тапсырмалары
əртүрлі
интеллект
сипаттарын
анықтауға
арналған
.
8. 
Жинақтылығы
 
жағынан
:
оқшаулаған
тесттер
жəне
тесттер
жинақтары
.
9. 
Тапсырмаларға
 
жауап
 
беру
 
қасиеті
 
бойынша
:
жауаптары
бар
немесе
еркін
жауап
қайтаруға
болатын
тесттер
.
10. 
Психиканы
 
қамту
 
ауданы
:
жеке
тұлғаға
бағытталған
жəне
ақыл
-
ой
тесттері
.
11. 
Ақыл
-
ой
 
əрекеті
 
сипаты
 
бойынша
:
вербалды
, 
вербалды
емес
.
 
ІІІ
. 
А
.
А
.
Бодалев
,
В
. 
В
.
Столин
 
бойынша
 
психодиагностика
-
лық
 
əдістер
 
топтамасы
:
1. 
Əдістемелік
 
сипаты
 
бойынша
:
- 
Объективті
тесттер
(
дұрыс
жауаптың
болуы
мүмкін
, 
яғни
тап
-
сырма
дұрыс
орындалуы
тиіс
)
- 
Стандартты
тестер
.
- 
Сұрақнамалық
ашық
тесттер
.
- 
Шкалалық
-
техникалық
тесттер
(
Ч
. 
Осгудтың
семантикалық
дифференциалдық
тесті
). 
Субъективті
тестер
: 
жеке
-
бағдарлық
техникалық
, 
сюжетті
– 
рөлдік
ойындар
.
- 
Проективті
əдістемелер
;
- 
Диалогтық
техникалар
(
сұқбаттар
, 
диалогты
ойындар
)
2. 
Психодиагностика
 
процедурасының
 
жүзеге
 
асуы
 
жəне
 
оның
 
нəтижеге
 
тигізетін
 
əсері
:
объективті
жəне
диалогтық
болып
бөлінеді
. 
Ал
енді
əдістер
топтамасына
тоқталайық
:
1) 
Əдістердің
нəтижелерін
өңдеу
– 
суреттер
мен
бейнелер
негізінде
зерттеу
. 
Бұған
ТАТ
, 
САТ
, 
Розенцвейгтің
фрустрациялық
тесті
, 
Жиля
тесті
, 
Сонди
тесті
жатады
.
2) 
Г
. 
Роршах
тесті
.
3) 
Конструктивтік
əдіс
.
4) 
Шығармашылық
əдіс
.
Психологияда
психиканы
зерттеу
объективті
қағида
болып
табы
-
лады
. 
Бұл
қағида
кез
келген
психикалық
құбылысты
сол
күйінде
зерт
-
теу
қажеттілігін
білдіреді
. 
Объективті
қағида
адамның
психикалық
ерекшеліктері
жайлы
, 
оның
нақты
істері
мен
қылықтарына
қарай
, 
дұрыс
пікірге
келуге
болатын
адамды
қызмет
процесі
барысын
-
да
зерттеуді
талап
етеді
. 
Бұл
принципті
басшылыққа
ала
отырып
, 
психикалық
құбылыстарды
белгілі
бір
адамға
неғұрлым
тəн
, 
сондай
-
ақ
тəн
емес
жағдайларда
зерттеу
қажет
.

32
Объективті
принцип
жиналған
материалдарды
өңдеуде
де
көрініс
табуы
мүмкін
. 
Алынған
фактілердің
барлығы
, 
оның
ішінде
бір
-
біріне
қарама
-
қайшылық
жан
-
жақты
талдауға
түсуі
керек
. 
Қарама
-
қайшы
фактілерге
ерекше
назар
аударған
жөн
. 
Психологиялық
зерттеулерді
құрудың
тағы
бір
маңыздылығы
, 
психикалық
құбылыстарды
даму
барысында
зерттеу
принципі
болып
табылады
. 
Егер
объективті
дүние
ұдайы
қозғалыста
жəне
өзгерісте
болса
, 
онда
осыған
орай
, 
оны
бейнелендірудің
қозғалыссыз
, 
өзгеріссіз
болуы
мүмкін
емес
. 
Психикалық
құбылыстарды
олардың
даму
барысында
зерттеу
адам
бойында
қалыптасқан
психикалық
қасиеттерді
ғана
емес
, 
сонымен
қатар
жаңа
пайда
болып
келе
жатқан
психикалық
ерекшеліктерді
зерттеудің
, 
əсіресе
, 
оқушы
психикасын
бақылаудың
маңызы
зор
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: