1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

1
ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫ
ЖОҒАРЫ
 
ОҚУ
 
ОРЫНДАРЫНЫҢ
 
ҚАУЫМДАСТЫҒЫ
К
. 
Ж
. 
Төребаева
, 
М
. 
Н
. 
Есенғұлова
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
-
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
 
ДИАГНОСТИКА
ОҚУ

ҚҰРАЛЫ
 
Алматы
, 2011

2
УДК 159.9 (075.8)
Т 65
Пікір берушілер:
Р. Б. Каримова 
– психология ғылымдарының докторы, профессор;
Н. Б. Жиенбаева 
– психология ғылымдарының докторы, профессор;
Ш. М. Майгельдиева 
– психология ғылымдарының докторы, доцент.
ISBN 978-601-217-288-1
Оқу құралы 5В010300-Педагогика жəне психология мамандығының 
ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары білім беру стандартының 
мазмұны негізінде «Психологиялық-педагогикалық жеке адам диа-
гностикасы» оқу пəнінің типтік бағдарламасына сəйкес жазылған. Оқу 
құралының мазмұнында болашақ мамандарға практикалық қызметте 
қажетті педагогикалық-психологиялық білімдердің ғылыми-əдіснамалық, 
əдістемелік негіздеріне талдаулар жасалынып, психологиялық-
педагогикалық диагностиканың теориялық мағлұматтары, практикалық 
қызметте қажетті кеңестер, қолданылатын əдістемелер, оларды алғашқы 
өңдеудің негіздері қарастырылған.
Оқу құралы жоғары оқу орнының оқытушыларына, магистранттары 
мен студенттеріне арналған.
УДК 159.9 (075.8)
Т 65 Төребаева К. Ж., Есенғұлова М. Н. 
Психологиялық-педагогикалық диагностика: 
Оқу құралы. 
Алматы, 2012. – 304 бет.
© Төребаева К. Ж., Есенғұлова М. Н., 2012
© ҚР Жоғары оқу орындарының 
қауымдастығы, 2012
ISBN 978-601-217-288-1

3
АЛҒЫ
СӨЗ
Қоғамдағы
түрлі
құбылыстардың
адам
психикасына
əсері
олардың
психикалық
жай
-
күйін
, 
дамуын
, 
қалыптасуын
, 
қоғамдағы
орнын
анықтауды
жəне
бағыттауды
қажет
етеді
. 
Бұл
тұрғыда
, 
адам
қоғамына
қызмет
етуші
болашақ
педагог
-
психолог
ма
-
мандарды
кəсіби
даярлау
мəселесіне
ерекше
назар
аударылады
. 
Болашақ
педагог
-
психологтар
тұлғаны
қалыптастыру
мен
дамытуға
бағытталған
педагогикалық
, 
психологиялық
үдерісті
ұйымдастыру
, 
стандартталған
нұсқауларды
пайдаланып
, 
педагогикалық
-
психологиялық
диагностика
жүргізу
, 
алғашқы
нəтижелерді
өңдеу
, 
ауытқушылық
түрін
анықтау
үшін
арнайы
диагностика
жүргізу
, 
арнайы
əдістемелерді
пайдаланып
əртүрлі
жастағы
балаларға
психологиялық
тексеру
жүргізу
, 
алғашқы
нəтижелерді
өңдеу
жəне
психологиялық
қорытынды
жасай
білу
, 
білім
беру
ұйымдарында
психологиялық
зерттеу
жұмыстарын
жүргізу
сияқты
қызмет
түрлерін
ұйымдастыра
білетін
маман
ретінде
дайындалады
. 
Осы
мазмұнындағы
қызметті
ұйымдастыруда
теориялық
білім
жəне
практикалық
дайындықты
қамтамасыз
ететін
психологиялық
циклдегі
пəндерді
оқытудың
бір
саласы
«
Психологиялық
-
педагогикалық
диагностика
» 
оқыту
пəні
.
Бұл
пəнді
оқыту
барысында
студенттер
психодиагности
-
ка
саласының
қалыптасу
тарихымен
, 
психологиялық
тестілеу
қағидаларымен
, 
психодигогностикалық
əдістермен
жəне
əдістемелермен
танысып
, 
ғылыми
теориялық
білімді
меңгереді
, 
практикалық
іскерліктері
мен
дағдылары
қалыптасады
. 
Сонымен
қатар
, 
білім
беру
жүйесіндегі
психолог
қызметінің
мазмұнымен
жəне
ұйымдастырылу
бағытымен
танысады
. 
Лабораториялық
сабақтарда
жалпы
, 
балалар
, 
жас
ерекшелік
психологиясы
пəндері
бойынша
берілген
білімді
жүйелеу
, 
тереңдету
, 
нақтылау
міндеттері
шешіледі
.
«
Психологиялық
-
педагогикалық
диагностика
» 
пəнін
оқыту
мақсаты
: 
- 
болашақ
педагог
-
психолог
мамандардың
теориялық
жəне
практикалық
дайындықтарын
жүзеге
асыру
;

4
-
тұлғаны
қалыптастыру
мен
дамытуға
бағытталған
қазіргі
кездегі
психологиялық
-
педагогикалық
əдістерді
қолдануға
үйрету
;
- 
педагогика
жəне
психология
ғылымындағы
өзекті
мəселелерді
зерттеуге
бағытталған
ғылыми
іс
-
əрекетті
меңгерту
;
- 
маманның
практикалық
дайындығын
жəне
кəсіби
дағдыларын
игеру
.
Ұсынылып
отырған
оқу
құралы
5
В
010300-
Педагогика
жəне
пси
-
хология
мамандығының
ҚР
Мемлекеттік
жалпыға
міндетті
жоғары
білім
беру
стандартының
мазмұны
негізінде
«
Психологиялық
-
педагогикалық
жеке
адам
диагностикасы
» 
оқу
пəнінің
типтік
бағдарламасына
сəйкестендірілген
. 
Əрбір
бөлім
арнайы
тараулар
-
дан
, 
оның
соңында
берілген
студенттердің
өзіндік
жұмысына
тап
-
сырмалар
мен
сұрақтар
жəне
ұсынылған
əдебиеттер
тізімінен
құралады
. 
Оқу
құралын
ұсынудағы
басты
мақсат
– 
практикалық
психология
қызметін
қазақ
тілінде
ұйымдастыруды
мүмкіндігінше
қамтамасыз
ету
.

5
1-
БӨЛІМ
. 
ПСИХОДИАГНОСТИКА
 
МАЗМҰНЫНЫҢ
 
КӨРІНІСІ
1.1
Психодиагностикаға
кіріспе
1.2
Психодиагностиканың
ғылыми
-
теориялық
негізі
1.1 
Психодиагностикаға
 
кіріспе
«
Диагностика
» 
термині
гректің
dia – 
арасында
, 
сонан
соң
жəне
gnosis – 
білім
деген
екі
ұғымынан
құралады
. 
Ғылыми
əдебиеттерде
термин
түрлі
мазмұнда
аударылады
. 
Жалпы
«
диагностика
» 
адам
, 
ұжым
, 
құбылыс
, 
процесс
туралы
жинақталған
білім
негізінде
жүзеге
асырылатын
іс
-
əрекет
ретінде
түсіндірілсе
, 
ал
«
психодиагности
-
ка
» 
жеке
адамның
психологиялық
құрылымын
тұтасымен
танып
білуге
жəне
белгілі
бір
психологиялық
ерекшеліктерін
анықтауда
қолданылады
. 
Ғылымның
теориялық
мазмұны
психологиялық
тесттер
, 
əдістемелерді
меңгерту
жəне
оқыту
процесі
барысын
-
да
мəліметтерді
өңдеу
, 
талдау
тəсілдерімен
таныстыруды
көздейді
. 
Сонымен
қатар
психодиагностика
психологиялық
əдіс
-
тəсілдердің
белгілі
бір
талаптарға
сай
қолданылуын
қадағалайтын
ғылыми
сала
.
Психологиялық
сөздіктерде
психодиагностика
ұғымы
адамның
даралық
-
психологиялық
ерекшеліктерін
анықтайтын
, 
өлшейтін
əдіс
түрінде
жəне
психология
ғылымының
саласы
ретінде
сипатталады
. 
К
. 
М
. 
Гурьевич
психодиагностиканы
психологиялық
эксперимент
-
пен
бақылаудың
бір
түрі
ретінде
қарастырады
, 
С
. 
Л
. 
Рубинштейн
психологияны
топтағы
адамдардың
деңгейіне
қарай
бөлу
керек
деп
түсіндіреді
. 
В
. 
А
. 
Дюк
диагностиканың
негізін
жеке
адамның
қасиеттерін
сандық
бағалауда
, 
яғни
статистикалық
заңдылықтарды
анықтау
өлшемдерімен
сипаттауды
ұсынды
. 
Сонымен
қатар
, 
пси
-
ходиагностика
жеке
адам
қасиеттерін
зерттеу
барысын
бағалауға
да
бағытталады
. 
Мұнда
ол
эксперименттің
ерекше
бір
түрі
ретінде
қолданылады
жəне
диагностикалық
əдістер
мен
тəсілдердің
жиынтығы
ретінде
түсіндіріледі
. 
Көрнекті
психолог
Р
. 
С
. 
Немов
пси
-
ходиагностиканы
оқыту
пəні
ретінде
зерттеліп
отырған
обьектіні
психологиялық
өлшемдермен
бағалау
құралы
деп
қарастырды
. 
Ал
кейбір
ғалымдар
(
А
. 
А
. 
Бодалев
, 
В
. 
А
. 
Столин
, 
Й
. 
Шванцар
) 
пси
-

6
ходиагностиканы
психология
ғылымының
практикалық
өрісі
мен
теориялық
негізінің
шыңы
ретінде
қарастырады
. 
Сонымен
, 
жеке
адамның
қасиеттерін
тəжірибе
барысында
зерт
-
теу
ережелеріне
негізделген
психодиагностикалық
қызмет
психолог
əрекетіндегі
кəсіби
нормалардың
жиынтығы
жəне
соның
барысында
анықталған
адами
қасиеттердің
сапалы
да
, 
шынайы
өлшемі
болып
табылады
. 
Осы
өлшемнің
көмегімен
жеке
адамның
сапалы
стимулға
деген
реакциясы
, 
дағдысы
, 
икемділігі
, 
мотивациясы
анықталады
. 
Жоғары
дəрежелі
психолог
кеңесші
болу
үшін
психодиаг
-
ностиканың
тəжірибелік
жəне
теориялық
саласын
жеткілікті
білу
шарт
. 
Бұл
деңгейде
психолог
практикалық
психодиагностиканы
түзету
-
дамыту
, 
кеңес
беру
барысында
жəне
қолданбалы
психология
, 
педагогика
салаларында
кеңінен
қолданады
. 
Адамдардың
психологиялық
қасиеттерін
бағалау
жүйесінің
та
-
рихы
мен
оларды
қолдану
сонау
ерте
заманнан
басталған
. 
Оның
дəлелі
ретінде
біздің
заманымызға
дейінгі
111 
мыңжылдықта
көне
Вавилонда
мектеп
түлектеріне
зерттеу
жүргізілген
деген
мəліметтер
бар
. 
Көне
Египетте
абыз
мəдениетіне
қатаң
тестілеуден
өткен
адам
-
дар
ғана
үйретілген
. 
Пифагор
өз
мектебінде
түрлі
тапсырмаларды
дұрыс
орындаған
адамдарды
таңдап
алған
. 
Ерте
Қытайда
б
.
з
. 
дейінгі
2 
мың
жыл
бұрын
үкімет
аппаратына
шенеуніктер
сайлауда
олардың
ерекше
мотивациялық
, 
эмоциялық
ерік
тұрақтылығын
, 
физикалық
қабілеттілігін
, 
ар
-
намысы
мен
мəдениеттілік
сияқты
қасиеттерін
ар
-
найы
зерттеу
қалыптасқан
. 
Орта
ғасырда
Вьетнамда
азаматтық
жəне
əскер
шенеуніктерін
сайлау
барысында
олардың
жеке
қасиеттеріне
баса
көңіл
аударылған
. 
Қиыр
шығыс
елдерінің
медициналық
білім
беру
жүйесінде
де
психодиагностикалық
əдістер
қолданылған
, 
яғни
адамның
ойлау
қабілетінің
психологиялық
ерекшелігі
мен
оның
белгілі
бір
физиологиялық
, 
əлеуметтік
, 
биологиялық
ауысу
өзгерістері
психологиялық
тұрғыда
зерттелген
. 
Мысалы
, 
баланың
есте
сақтау
қабілетінің
төмендігі
, 
оған
əсер
ететін
факторлар
мен
заңдылықтарды
анықтау
жəне
т
. 
б
. 
Сонымен
бірге
, 
психодиагностика
психологияның
барлық
саласы
, 
соның
ішінде
, 
еңбек
психологиясы
, 
инженерлік
психология
, 
медициналық
психология
, 
патопсихология
салаларында
кеңінен
қолданылады
. 
Нақты
айтқанда
, 
тəжірибиелік
психология
мен
психодиагностика
мамандардың
негізгі
қызметінде
əлеуметтік
зерттеу
əдістері
ретінде
қарастырылады
. 
Бұл
қалыптасқан
дəстүр
ретінде
, 
яғни
əлеуметтік
қызмет
саласында
белсенді
əлеуметтік
психологиялық
зерттеу
түрінде
қолданады
. 
Əлеуметтік

7
психологиялық
зерттеулерде
психодиагностика
кейбір
өлшемдердің
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерін
беретінмəлімет
ретінде
кең
пайдаланылады
. 
Бұл
мəлімет
психодиагностиканы
теориялық
жəне
қолданбалы
психологиялық
ғылым
саласы
ретінде
айқындай
түседі
.