1
ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫ
ЖОҒАРЫ
ОҚУ
ОРЫНДАРЫНЫҢ
ҚАУЫМДАСТЫҒЫ
К
.
Ж
.
Төребаева
,
М
.
Н
.
Есенғұлова
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
-
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ДИАГНОСТИКА
ОҚУ
ҚҰРАЛЫ
Алматы
, 2011
2
УДК 159.9 (075.8)
Т 65
Пікір берушілер:
Р. Б. Каримова
– психология ғылымдарының докторы, профессор;
Н. Б. Жиенбаева
– психология ғылымдарының докторы, профессор;
Ш. М. Майгельдиева
– психология ғылымдарының докторы, доцент.
ISBN 978-601-217-288-1
Оқу құралы 5В010300-Педагогика жəне психология мамандығының
ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары білім беру стандартының
мазмұны негізінде «Психологиялық-педагогикалық жеке адам диа-
гностикасы» оқу пəнінің типтік бағдарламасына сəйкес жазылған. Оқу
құралының мазмұнында болашақ мамандарға практикалық қызметте
қажетті педагогикалық-психологиялық білімдердің ғылыми-əдіснамалық,
əдістемелік негіздеріне талдаулар жасалынып, психологиялық-
педагогикалық диагностиканың теориялық мағлұматтары, практикалық
қызметте қажетті кеңестер, қолданылатын əдістемелер, оларды алғашқы
өңдеудің негіздері қарастырылған.
Оқу құралы жоғары оқу орнының оқытушыларына, магистранттары
мен студенттеріне арналған.
УДК 159.9 (075.8)
Т 65 Төребаева К. Ж., Есенғұлова М. Н.
Психологиялық-педагогикалық диагностика:
Оқу құралы.
Алматы, 2012. – 304 бет.
© Төребаева К. Ж., Есенғұлова М. Н., 2012
© ҚР Жоғары оқу орындарының
қауымдастығы, 2012
ISBN 978-601-217-288-1
3
АЛҒЫ
СӨЗ
Қоғамдағы
түрлі
құбылыстардың
адам
психикасына
əсері
олардың
психикалық
жай
-
күйін
,
дамуын
,
қалыптасуын
,
қоғамдағы
орнын
анықтауды
жəне
бағыттауды
қажет
етеді
.
Бұл
тұрғыда
,
адам
қоғамына
қызмет
етуші
болашақ
педагог
-
психолог
ма
-
мандарды
кəсіби
даярлау
мəселесіне
ерекше
назар
аударылады
.
Болашақ
педагог
-
психологтар
тұлғаны
қалыптастыру
мен
дамытуға
бағытталған
педагогикалық
,
психологиялық
үдерісті
ұйымдастыру
,
стандартталған
нұсқауларды
пайдаланып
,
педагогикалық
-
психологиялық
диагностика
жүргізу
,
алғашқы
нəтижелерді
өңдеу
,
ауытқушылық
түрін
анықтау
үшін
арнайы
диагностика
жүргізу
,
арнайы
əдістемелерді
пайдаланып
əртүрлі
жастағы
балаларға
психологиялық
тексеру
жүргізу
,
алғашқы
нəтижелерді
өңдеу
жəне
психологиялық
қорытынды
жасай
білу
,
білім
беру
ұйымдарында
психологиялық
зерттеу
жұмыстарын
жүргізу
сияқты
қызмет
түрлерін
ұйымдастыра
білетін
маман
ретінде
дайындалады
.
Осы
мазмұнындағы
қызметті
ұйымдастыруда
теориялық
білім
жəне
практикалық
дайындықты
қамтамасыз
ететін
психологиялық
циклдегі
пəндерді
оқытудың
бір
саласы
«
Психологиялық
-
педагогикалық
диагностика
»
оқыту
пəні
.
Бұл
пəнді
оқыту
барысында
студенттер
психодиагности
-
ка
саласының
қалыптасу
тарихымен
,
психологиялық
тестілеу
қағидаларымен
,
психодигогностикалық
əдістермен
жəне
əдістемелермен
танысып
,
ғылыми
теориялық
білімді
меңгереді
,
практикалық
іскерліктері
мен
дағдылары
қалыптасады
.
Сонымен
қатар
,
білім
беру
жүйесіндегі
психолог
қызметінің
мазмұнымен
жəне
ұйымдастырылу
бағытымен
танысады
.
Лабораториялық
сабақтарда
жалпы
,
балалар
,
жас
ерекшелік
психологиясы
пəндері
бойынша
берілген
білімді
жүйелеу
,
тереңдету
,
нақтылау
міндеттері
шешіледі
.
«
Психологиялық
-
педагогикалық
диагностика
»
пəнін
оқыту
мақсаты
:
-
болашақ
педагог
-
психолог
мамандардың
теориялық
жəне
практикалық
дайындықтарын
жүзеге
асыру
;
4
-
тұлғаны
қалыптастыру
мен
дамытуға
бағытталған
қазіргі
кездегі
психологиялық
-
педагогикалық
əдістерді
қолдануға
үйрету
;
-
педагогика
жəне
психология
ғылымындағы
өзекті
мəселелерді
зерттеуге
бағытталған
ғылыми
іс
-
əрекетті
меңгерту
;
-
маманның
практикалық
дайындығын
жəне
кəсіби
дағдыларын
игеру
.
Ұсынылып
отырған
оқу
құралы
5
В
010300-
Педагогика
жəне
пси
-
хология
мамандығының
ҚР
Мемлекеттік
жалпыға
міндетті
жоғары
білім
беру
стандартының
мазмұны
негізінде
«
Психологиялық
-
педагогикалық
жеке
адам
диагностикасы
»
оқу
пəнінің
типтік
бағдарламасына
сəйкестендірілген
.
Əрбір
бөлім
арнайы
тараулар
-
дан
,
оның
соңында
берілген
студенттердің
өзіндік
жұмысына
тап
-
сырмалар
мен
сұрақтар
жəне
ұсынылған
əдебиеттер
тізімінен
құралады
.
Оқу
құралын
ұсынудағы
басты
мақсат
–
практикалық
психология
қызметін
қазақ
тілінде
ұйымдастыруды
мүмкіндігінше
қамтамасыз
ету
.
5
1-
БӨЛІМ
.
ПСИХОДИАГНОСТИКА
МАЗМҰНЫНЫҢ
КӨРІНІСІ
1.1
Психодиагностикаға
кіріспе
1.2
Психодиагностиканың
ғылыми
-
теориялық
негізі
1.1
Психодиагностикаға
кіріспе
«
Диагностика
»
термині
гректің
dia –
арасында
,
сонан
соң
жəне
gnosis –
білім
деген
екі
ұғымынан
құралады
.
Ғылыми
əдебиеттерде
термин
түрлі
мазмұнда
аударылады
.
Жалпы
«
диагностика
»
адам
,
ұжым
,
құбылыс
,
процесс
туралы
жинақталған
білім
негізінде
жүзеге
асырылатын
іс
-
əрекет
ретінде
түсіндірілсе
,
ал
«
психодиагности
-
ка
»
жеке
адамның
психологиялық
құрылымын
тұтасымен
танып
білуге
жəне
белгілі
бір
психологиялық
ерекшеліктерін
анықтауда
қолданылады
.
Ғылымның
теориялық
мазмұны
психологиялық
тесттер
,
əдістемелерді
меңгерту
жəне
оқыту
процесі
барысын
-
да
мəліметтерді
өңдеу
,
талдау
тəсілдерімен
таныстыруды
көздейді
.
Сонымен
қатар
психодиагностика
психологиялық
əдіс
-
тəсілдердің
белгілі
бір
талаптарға
сай
қолданылуын
қадағалайтын
ғылыми
сала
.
Психологиялық
сөздіктерде
психодиагностика
ұғымы
адамның
даралық
-
психологиялық
ерекшеліктерін
анықтайтын
,
өлшейтін
əдіс
түрінде
жəне
психология
ғылымының
саласы
ретінде
сипатталады
.
К
.
М
.
Гурьевич
психодиагностиканы
психологиялық
эксперимент
-
пен
бақылаудың
бір
түрі
ретінде
қарастырады
,
С
.
Л
.
Рубинштейн
психологияны
топтағы
адамдардың
деңгейіне
қарай
бөлу
керек
деп
түсіндіреді
.
В
.
А
.
Дюк
диагностиканың
негізін
жеке
адамның
қасиеттерін
сандық
бағалауда
,
яғни
статистикалық
заңдылықтарды
анықтау
өлшемдерімен
сипаттауды
ұсынды
.
Сонымен
қатар
,
пси
-
ходиагностика
жеке
адам
қасиеттерін
зерттеу
барысын
бағалауға
да
бағытталады
.
Мұнда
ол
эксперименттің
ерекше
бір
түрі
ретінде
қолданылады
жəне
диагностикалық
əдістер
мен
тəсілдердің
жиынтығы
ретінде
түсіндіріледі
.
Көрнекті
психолог
Р
.
С
.
Немов
пси
-
ходиагностиканы
оқыту
пəні
ретінде
зерттеліп
отырған
обьектіні
психологиялық
өлшемдермен
бағалау
құралы
деп
қарастырды
.
Ал
кейбір
ғалымдар
(
А
.
А
.
Бодалев
,
В
.
А
.
Столин
,
Й
.
Шванцар
)
пси
-
6
ходиагностиканы
психология
ғылымының
практикалық
өрісі
мен
теориялық
негізінің
шыңы
ретінде
қарастырады
.
Сонымен
,
жеке
адамның
қасиеттерін
тəжірибе
барысында
зерт
-
теу
ережелеріне
негізделген
психодиагностикалық
қызмет
психолог
əрекетіндегі
кəсіби
нормалардың
жиынтығы
жəне
соның
барысында
анықталған
адами
қасиеттердің
сапалы
да
,
шынайы
өлшемі
болып
табылады
.
Осы
өлшемнің
көмегімен
жеке
адамның
сапалы
стимулға
деген
реакциясы
,
дағдысы
,
икемділігі
,
мотивациясы
анықталады
.
Жоғары
дəрежелі
психолог
кеңесші
болу
үшін
психодиаг
-
ностиканың
тəжірибелік
жəне
теориялық
саласын
жеткілікті
білу
шарт
.
Бұл
деңгейде
психолог
практикалық
психодиагностиканы
түзету
-
дамыту
,
кеңес
беру
барысында
жəне
қолданбалы
психология
,
педагогика
салаларында
кеңінен
қолданады
.
Адамдардың
психологиялық
қасиеттерін
бағалау
жүйесінің
та
-
рихы
мен
оларды
қолдану
сонау
ерте
заманнан
басталған
.
Оның
дəлелі
ретінде
біздің
заманымызға
дейінгі
111
мыңжылдықта
көне
Вавилонда
мектеп
түлектеріне
зерттеу
жүргізілген
деген
мəліметтер
бар
.
Көне
Египетте
абыз
мəдениетіне
қатаң
тестілеуден
өткен
адам
-
дар
ғана
үйретілген
.
Пифагор
өз
мектебінде
түрлі
тапсырмаларды
дұрыс
орындаған
адамдарды
таңдап
алған
.
Ерте
Қытайда
б
.
з
.
дейінгі
2
мың
жыл
бұрын
үкімет
аппаратына
шенеуніктер
сайлауда
олардың
ерекше
мотивациялық
,
эмоциялық
ерік
тұрақтылығын
,
физикалық
қабілеттілігін
,
ар
-
намысы
мен
мəдениеттілік
сияқты
қасиеттерін
ар
-
найы
зерттеу
қалыптасқан
.
Орта
ғасырда
Вьетнамда
азаматтық
жəне
əскер
шенеуніктерін
сайлау
барысында
олардың
жеке
қасиеттеріне
баса
көңіл
аударылған
.
Қиыр
шығыс
елдерінің
медициналық
білім
беру
жүйесінде
де
психодиагностикалық
əдістер
қолданылған
,
яғни
адамның
ойлау
қабілетінің
психологиялық
ерекшелігі
мен
оның
белгілі
бір
физиологиялық
,
əлеуметтік
,
биологиялық
ауысу
өзгерістері
психологиялық
тұрғыда
зерттелген
.
Мысалы
,
баланың
есте
сақтау
қабілетінің
төмендігі
,
оған
əсер
ететін
факторлар
мен
заңдылықтарды
анықтау
жəне
т
.
б
.
Сонымен
бірге
,
психодиагностика
психологияның
барлық
саласы
,
соның
ішінде
,
еңбек
психологиясы
,
инженерлік
психология
,
медициналық
психология
,
патопсихология
салаларында
кеңінен
қолданылады
.
Нақты
айтқанда
,
тəжірибиелік
психология
мен
психодиагностика
мамандардың
негізгі
қызметінде
əлеуметтік
зерттеу
əдістері
ретінде
қарастырылады
.
Бұл
қалыптасқан
дəстүр
ретінде
,
яғни
əлеуметтік
қызмет
саласында
белсенді
əлеуметтік
психологиялық
зерттеу
түрінде
қолданады
.
Əлеуметтік
7
психологиялық
зерттеулерде
психодиагностика
кейбір
өлшемдердің
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерін
беретінмəлімет
ретінде
кең
пайдаланылады
.
Бұл
мəлімет
психодиагностиканы
теориялық
жəне
қолданбалы
психологиялық
ғылым
саласы
ретінде
айқындай
түседі
.
Достарыңызбен бөлісу: |