1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

12
(
аффект
, 
құмарлық
жəне
т
.
б
.) 
дене
қызметімен
тығыз
байланыста
болатындығы
жайлы
терең
түйін
айтқан
.
Шығыс
əлемінде
жан
туралы
ғылыми
пікірлерді
ұлы
ғұламалар
Əбу
Нəсір
əл
-
Фараби
(870-950) 
мен
Əбу
Əли
ибн
Сина
(980-1037). 
Ж
. 
Баласағұн
, 
əл
-
Ғазали
, 
Ибн
Рашид
, 
Ита
Баджа
, 
т
.
б
. 
қостаған
. 
Екінші
кезең
, 
психология
өз
алдына
дербес
ғылым
ретінде
XIX 
ғасырдың
60-
шы
жылдарынан
қазіргі
кезеңге
дейін
қалыптасады
. 
1870 
жылы
неміс
ғалымы
Вильгельм
Вундт
(1832-1920) 
Лейп
-
циг
қаласында
тұңғыш
лаборатория
ұйымдастырып
, 
психикалық
құбылыстарды
арнаулы
құрал
-
жабдықтар
мен
аспаптардың
көмегімен
зерттеуге
болатындығын
дəлелдеп
, 
мұның
дербес
эксперименттік
(
тəжірибелік
) 
ғылым
болуына
жол
ашты
.
XIX 
ғасырдың
аяғы
XX 
ғасырдың
басында
атақты
пси
-
холог
Г
. 
Эббингауз
психология
тарихына
қысқаша
жəне
нақты
анықтама
берген
. 
Ол
психология
ғылымының
зерттеу
пəні
бойынша
психикалық
құбылыстардың
тарихи
даму
кезеңдерін
қарастырды
. 
Осы
көзқарас
бойынша
психология
тарихын
шартты
түрде
төрт
кезеңге
бөлуге
болады
: 
Бірінші
 
кезеңде
– 
психология
жан
туралы
ғылым
, 
екінші
 
кезеңде
сана
туралы
ғылым
, 
үшінші
 
кезеңде
– 
мінез
-
құлық
туралы
ғылым
, 
төртінші
 
кезеңде
– 
психика
туралы
ғылым
болып
қалыптасады
. 
Осы
заманғы
психодиагностиканың
тарихы
XIX 
ғасырдың
I 
ширегінен
басталады
, 
яғни
алғашқы
кезеңде
психологиялық
білімдер
клиникалық
негізде
қалыптасты
. 
Бұл
кезең
дəрігерлердің
адамдар
туралы
эмпирикалық
психологияның
білім
негізінде
ай
-
нала
бастауына
негізделеді
. 
Дəрігер
психиаторлар
Европа
клини
-
каларында
жеке
адамға
жүйелі
бақылау
жүргізе
бастады
жəне
өз
бақылауларын
қорытындылап
, 
оның
жан
-
жақты
талдауларын
жа
-
сады
. 
Психодиагностиканың
бақылау
жүргізу
құжаттары
туралы
əдісі
осы
кезеңдерде
пайда
болды
. 
Психодиагностиканың
сандық
əдісінің
құрылу
бастамасын
XIX 
ғасырдың
II 
ширегінен
санауға
болады
. 
Сол
кезде
көрнекті
неміс
психологы
Вильгельм
Вундтың
басшылығымен
əлемде
бірінші
эксперименталдық
лаборато
-
рия
құрылды
. 
Онда
психологиялық
зерттеуді
нақты
ұйымдастыру
мақсатында
техникалық
жабдықтар
мен
құралдар
қолданыла
ба
-
стады
. 
Бұл
кезеңде
физикалық
жəне
психикалық
құбылыстар
арасындағы
сандық
байланыс
көрсетіліп
, 
амалдарды
құруды
көздеген
психофизиологиялық
заңның
ашылуына
негізделді
. 
Негізгі
психофизиологиялық
заң
психологиялық
құбылыстарды

13
өлшеуге
мүмкіндік
туғызады
жəне
бұл
түйсікті
өлшеу
үшін
субъекті
шкаланың
құрылуына
əкелді
. 
Бұл
заңмен
сəйкес
өлшеу
объектісінің
негізі
адамның
түйсігі
болды
жəне
XIX 
ғасырдың
аяғына
дейін
практикалық
психодиагностика
түйсікті
өлшеумен
шектелді
. 
Негізгі
психологиялық
процестерге
, 
қасиеттерге
жəне
адамның
күйіне
жа
-
насатын
психодиагностиканың
қазіргі
əдістерінің
қалыптаса
бастау
кезеңін
XIX 
ғасырдың
аяғы
XX 
ғасырдың
басы
деп
қарастырамыз
. 
Психологиялық
қызмет
орталықтары
əртүрлі
мемлекеттерде
құрылған
арнайы
лабораториялар
болып
табылды
. 
Оның
ішінде
, 
бірінші
басымдылық
неміс
университетіне
берілді
. 
Бірақ
Ресей
, 
АҚШ
, 
Англия
жəне
Италия
мемлекеттерінде
де
диагностикалық
зерттеулер
кеңінен
ұйымдастырыла
бастады
.
Осы
кезеңде
психологиялық
құбылыстардың
сандық
психодиаг
-
ностикасы
үшін
арнайы
амалдар
құрыла
бастады
. 
Мысалы
, 
талдау
факторы
– 
алғаш
рет
жеке
тұлғаның
кескін
психодиагностикасы
үшін
жəне
интеллектуалды
даму
деңгейі
үшін
қолданылады
. 
Алғаш
рет
арнайы
психометриялық
мекеме
Англияда
Гальтонның
көмегімен
құрылды
. 
Осы
психометриялық
эксперимент
он
мыңға
жуық
адамға
жасалды
. 
Психология
тарихында
Гальтон
жүргізген
психологиялық
əдістемелердің
өңделуінде
статистикалық
əдісті
қолдану
ұсынылса
, 
Пирсонның
дисперсиялық
талдауы
, 
Спирменнің
интеллектіні
шынайы
түрде
өлшеуге
бағытталған
əдістемелері
өміршеңдігін
дəлелдей
бастады
. 
Ал
Айзенк
жəне
Кэттел
жеке
тұлға
интеллектісін
зерттеу
тестерін
өңдеуде
факторлы
талдауды
қолдана
бастады
. 
Француз
ғалымы
1905-1907 
жылдары
Альфред
Бине
кейінірек
фран
-
цуз
ғалымы
Симон
бұл
тесттерді
жетілдіріп
, 
психология
тарихына
Бине
-
Симон
тесті
атауымен
енгізді
. XX 
ғасырдың
20 
жылдарында
жаңа
бағыт
интеллектілік
жəне
жеке
тұлғаны
тестілеу
пайда
болды
.
Ф
. 
Гальтон
лабароториясында
қолданылған
тесттерді
ауқымды
түрде
құрастыра
бастады
. 
Мысалы
, 
ұзындықты
көзбен
айыруға
арналған
Гальтон
сызғышы
, 
дауыс
биіктігін
қабылдау
шегін
анықтауға
арналған
Гальтон
ысқырығы
жəне
сенсорлық
айырмашылықтар
тестін
адам
интеллектісін
бағалау
құралы
ретінде
қарайтын
құралдар
. 
Мұнда
ол
Локк
ілімдері
негізінде
идиопатия
кезінде
адамның
жылы
, 
суық
, 
ауруды
айыру
қабілеті
бұзылатынын
дəлелдеуге
ұмтылды
. 
Сонымен
қатар
, 
бақылауда
«
интеллектуалды
дарындыларда
сенсорлық
айыру
қабілеті
өте
жоғары
болуы
керектігіне
» 
көз
жеткізді
. 
Гальтон
бағалау
шка
-
ласын
, 
сауалнама
жүргізу
, 
тəуелсіз
ассоциациялар
техникасы

14
жəне
математикалық
статистика
əдісінде
осы
кезеңдерде
алғаш
рет
қолданған
болатын
. 
Ол
математикалық
дайындығы
нашар
зерттелушілерге
ақыл
-
ойды
дамытушы
тапсырмалар
беру
арқылы
қызығушылығын
тудыра
отырып
, 
еркін
орындау
мүмкіндіктерін
берді
. 
Сол
кездері
Гальтонның
ассоциативті
эксперименті
белгілі
бола
бастады
. 
Тəжірибиенің
мазмұны
мен
өткізілу
ба
-
рысына
тоқталар
болсақ
, 
ол
75 
сөзден
тұратын
тізімді
құрады
. 
Зерттелуші
секундомерге
қарай
отырып
сөздерді
бір
қайтара
оқып
шығып
, 
оны
жасыру
арқылы
сол
сөздің
мағынасына
келетін
ассоциациялық
сөздерді
тізеді
. 
Бұл
зерттелушілердің
сөйлеу
ассоциациясын
шынайы
түрде
құруға
мүмкіндік
береді
. 
Кейіннен
бұл
əдісті
неміс
психиатры
Эббингауз
эксперимен
-
талды
психологияда
есті
тəжірибелік
түрде
зерттеу
еңбегінде
қолданған
болатын
. 
Психодиагнгостика
тарихындағы
мұндай
эксперименталды
жəне
математикалық
əдістер
дифференциал
-
ды
психологияның
пайда
болуына
өзіндік
себебін
тигізді
. 
Осы
əдістер
топ
құрамындағы
адамдардың
жеке
айырмашылықтарын
айқын
көруге
мүмкіндік
берді
. 
Эббингауз
өзінің
есте
сақтау
ту
-
ралы
еңбектерінде
оқылған
материалдың
толық
сақталуын
, 
есіне
түсуін
қамтитын
, 
математикалық
заңдылықтарды
анықтау
тəжірибелерін
жинақтады
. 
Ол
адамдардың
ассоциациясын
туғызбайтын
тітіркендіру
қасиетін
ескерді
. 
Эббингауз
психоло
-
гия
ғылымының
тарихында
алғаш
рет
тəжірибе
жүргізуде
сандық
талдау
қорытындыларының
өзіндік
психикалық
объективтік
заңдылықтарын
ашты
.
Психдиагностика
тарихындағы
тесттің
дамуына
ерекше
үлес
қосқан
американ
психологы
Джеймс
Маккин
Кэттелдің
«
ақыл
-
ой
тесті
» 
атты
еңбегі
болды
. «
Ақыл
-
ой
тесті
» 
термині
1890 
ж
. 
Дж
. 
Кэт
-
тел
мақаласында
алғаш
рет
қолданысқа
ие
болды
. 
Онда
жыл
сай
-
ын
колледж
студенттерінің
интеллектуалды
деңгейін
анықтауға
арналған
тест
түрлері
берілді
. 
Тесттер
жеке
түрде
қолданылды
жəне
онда
бұлшықет
күші
, 
қозғалыс
жылдамдылығы
, 
ауруды
сезіну
, 
көру
жəне
есту
тереңдігі
, 
салмақ
айырмашылығы
, 
əсер
ету
уақыты
, 
ес
жəне
т
.
б
. 
өлшемдерді
анықтауға
бағытталды
.
ХІХ
ғасырдың
соңғы
10 
жылдығында
жасалған
тесттер
арасын
-
да
Кэттел
тестін
кез
келген
адам
қолдануға
мүмкіндік
алды
, 
оның
ішінде
колледж
студенттері
, 
мектеп
оқушылары
, 
ересек
адамдар
, 
басқа
да
зерттелушілер
. 1893 
жылы
Чикагода
ұйымдастырылған
Колумбия
тесттік
көрмесіне
қатысушылар
өзінің
сенсорлық
, 

15
моторлық
жəне
жəй
перцептивті
процестерін
өлшеу
жəне
салысты
-
ру
мүмкіндіктеріне
ие
болды
. 
Психодиагностика
тарихында
Торндайктың
ассоциация
ұғымына
жан
-
жақты
сипаттама
беруде
жануарларға
жүргізген
тəжірибесі
ерекше
орын
алды
. 
Көру
, 
қате
жəне
кездейсоқ
жетістік
формула
-
сын
зерттеп
, 
ол
жануарлар
мен
адамдар
мінезінің
бітістері
үшін
ерекшеліктері
бірдей
болады
деген
тұжырым
жасады
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: