1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

24
ғалымдары
Ш
. 
Əлжанов
, 
С
. 
Балаубаев
, 
С
. 
Қожахметов
, 
Ə
. 
Сыдықов
, 
Т
. 
Т
. 
Тəжібаев
, 
А
. 
Темірбеков
жəне
т
.
б
. 
ғалымдардың
еңбектерінде
қарастырылып
келді
. 
Ұлы
Отан
соғысы
жылдарынан
отандық
пси
-
хология
қолданбалы
аспектіде
де
елеулі
қарқынмен
дами
баста
-
ды
.
Мəселен
, 1946 
жылы
Абай
атындағы
Қазақ
педагогикалық
институтында
тұңғыш
рет
психология
кафедрасы
, 1947 
жылы
Қазақ
Мемлекеттік
Университетінде
логика
жəне
психология
мұғалімін
даярлайтын
арнаулы
бөлім
ашылды
. 1951-1953 
жылда
-
ры
осы
бөлімді
жүзден
астам
түлектер
бітіріп
шығып
, 
олардың
көпшілігі
психология
мамандығын
иеленіп
, 
еліміздің
оқу
орында
-
рында
ғылыми
мекемелерде
қызмет
етіп
келеді
. 
Осы
жылдары
Рес
-
публика
үшін
психологтар
даярлауда
профессор
Т
. 
Тəжібаев
зор
үлесін
қосты
. 
Бұл
кезеңде
психология
ғылымынан
бірнеше
дис
-
стертациялар
қорғалды
.
Соңғы
50 
жыл
ішінде
көптеген
ғылыми
еңбектер
, 
оқулықтар
мен
оқу
құралдары
жарық
көрді
. 
Солардың
қатарына
М
. 
Мұқа
-
нов
тың
«
Ақыл
ой
өрісі
», 
Қ
. 
Жарықбаевтың
«
Қазақстанның
психологиялық
тарихы
» 
Т
. 
Жүкештің
«
Ұлттың
психологияның
си
-
паты
», 
Р
. 
Ильясованың
«
Медициналық
психология
», 
Ə
. 
Алдамұ
-
ратовтың
«
Қызықты
психология
», 
Ғ
. 
Досболовтың
«
Алдын
ала
тер
-
геу
психологиясы
», 
В
. 
Яковлевтің
«
Діндар
адамның
жан
дүниесі
» 
ең
бектері
психодиагностика
саласын
дамытудың
теориялық
негізі
деп
есептелді
. 1988 
жылдан
бастап
елімізде
практикалық
психо
-
логия
қызметін
, 
оның
ішінде
, 
психодиагностика
саласын
дамытуда
психологтар
даярлау
ісі
қолға
алынуы
маңызды
шараға
айналды
.
Қазіргі
кезде
Əл
-
Фараби
атындағы
Қазақ
ұлттық
университетінде
, 
Алматы
,
Атырау
, 
Жамбыл
,
Қостанай
,
Петропавл
,
Талдықорған
, 
Тараз
, 
Семей
,
Шығыс
Қазақстан
университеттерінде
психология
-
дан
бакалавр
мен
магистранттар
даярлауда
, 
орта
мектептерде
«
пси
-
холог
» 
мамандығының
штаты
енгізу
бағытында
орасан
жұмыстар
атқарылды
. 
Қазіргі
кезде
психологиялық
зерттеулердің
кешенді
тақырыптары
қолға
алынып
, 
оларды
ұлт
өміріне
орайластыра
жүргізудің
маңызы
артып
отыр
. 
Осы
тұрғыдан
келгенде
, 
ауыл
мектептерінің
əлеуметтік
психологиялық
мəселелері
мал
шаруашылығына
қажетті
мамандардың
сондай
-
ақ
, 
жаңа
типтегі
лицей
гимназия
,
колледж
,
медресе
шəкірттерін
оқытып
, 
тəрбиелеудің
психологиялық
про
-
блемалары
, 
талантты
, 
дарынды
оқушылардың
өзіндік
психология
-
сын
, 
көптілділік
пен
көпөкілдіктің
психологиялық
астарын
зерттеу
, 

25
нарық
экономикасына
көшуге
байланысты
туындайтын
сан
-
алуан
психологиялық
жайттар
- 
өз
шешімін
күтіп
тұрған
өміршең
про
-
блемалар
болып
табылады
. 
Елімізде
психология
пəнінің
арнайы
ғылым
саласы
ретінде
оқытыла
бастауы
жиырмасыншы
ғасырдың
20-
шы
жылдарынан
басталады
. 
Қазақстанда
бұл
пəн
осы
кезеңде
педагогикалық
жəне
тəлім
-
тəрбие
беретін
жоғары
жəне
арнау
-
лы
орта
оқу
орындарында
оқытылды
. 
Ал
жалпы
білім
беретін
орта
мектептер
жəне
өзге
типтегі
оқу
орындарында
психология
пəнінің
кең
өріс
алып
, 
жан
-
жақты
қамтылуы
Ұлы
Отан
соғысы
біткеннен
кейін
1946 
жылы
қараша
айында
қабылданған
БКП
(
б
) 
Орталық
комитетінің
орта
мектептер
мен
жоғары
оқу
орындарында
логи
-
ка
жəне
психология
пəндерін
міндетті
түрде
оқыту
жайындағы
қаулысына
сəйкес
іске
асты
.
Республикада
1958 
жылдан
бастап
пси
-
хологтар
қоғамы
, 
жастар
мен
мектеп
оқушыларына
кəсіби
бағдар
беретін
Алматы
қалалалық
зерттеу
орталығы
(1987) 
Талдықорғанда
«
Əлеуметтік
-
психологиялық
орталық
» (1945), 
жұмыс
істейді
. 1992 
жылы
этностар
психологиясын
зерттейтін
«
Ұлттық
тəлім
-
тəрбие
ассоциациясы
» 
құрылды
. 
Психологиялық
зерттеу
жұмыстары
жи
-
ырма
педагогикалық
институт
пен
бес
университеттің
кафедрасын
-
да
жүргізілді
. 
Ұлттық
ғылым
академиясы
жанына
педагогика
жəне
пси
-
хология
бөлімшесін
ашу
көзделді
. 
Этнопсихология
ғылыми
зерттеу
орталығын
ашу
– 
ол
маңызды
істің
бірі
.
Қазіргі
кезде
Қазақстандағы
орта
дəрежелі
арнаулы
білім
беретін
колледждер
мен
гимназияларда
, 
лицейлер
мен
арнайы
мектептерде
психоло
-
гия
пəнін
оқытуға
айрықша
назар
аударылады
. 
Мұндай
оқу
орын
-
дарында
психология
пəнін
оқып
үйрену
, 
біріншіден
,
өскелең
буынның
дүниетанымдық
көзқарастарын
дамытып
белгілі
жүйеде
қалыптастыратын
болса
, 
екнішіден
,
табиғаттың
иесі
болып
сана
-
латын
адамның
жан
дүниесінің
сырын
терең
біліп
, 
оған
тəлім
-
тəрбие
берудің
өзекті
мəселелерін
үйретеді
. 
Олай
болса
,
адам
тек
өзін
-
өзі
бақылап
, 
тексеріп
қана
қоймай
, 
тіршілік
бейнесін
ақыл
-
ойы
мен
парасатына
сүйене
отырыпөз
ырқына
көндіре
алады
. 
Бұл
қорытынды
психодиагностика
саласының
адамтану
жайындағы
ғылымдар
арасындағы
жетекші
ролін
көрсетеді
.
Психодиагностика
саласында
жүргізіліп
жатқан
əртарапты
зерт
-
теулер
қазіргі
қоғамдық
дамудың
,
оның
тыныс
тіршілігінің
жаңа
сипаты
, 
демократиялық
бағыт
бағдары
, 
қазақ
елінің
егемендігі
мен
тəуелсіздігі
жағдайында
адам
құқығы
мен
оның
ізгілік
мейірбандық
, 

26
имандылық
секілді
адамгершілік
қасиеттерінің
өріс
алуынан
туын
-
дайтыны
белгілі
.
Белгілі
ғалым
Қ
. 
Жарықбаев
өз
еңбегінде
қазақ
жерінде
бұл
ғылым
саласының
дамуы
жөнінде
төмендегідей
баға
береді
: «
Міне
, 
осындай
мəселелерде
дұрыс
, 
толық
шешілген
қазақ
психологиясы
түбінде
əлемдік
деңгейге
көтеріліп
, 
ұлтымыздың
мерейін
өсірсе
, 
ал
екінші
жағынан
, 
əрбір
адамға
, 
қоғамға
, 
мемле
-
кетке
алға
қойылған
ұлы
мақстқа
тез
жетуіне
зор
ықпалын
тигізеді
» 
дейді
.
Бұл
мəселелерді
шешу
үшін
ғылымның
қай
саласы
болма
-
с
ын
өзінің
өткен
тарихын
саралап
,
салмақтап
, 
таразыға
салуы
керек
.
Өткен
кезеңдерде
жіберілген
кемшіліктерді
ескере
оты
-
рып
, 
ғылым
жаңалықтарын
есепке
ала
туындаған
сұрақтардың
шешімін
тапса
, 
оның
қорытындысында
үлкен
маңыз
болаты
-
нын
ғалым
атап
көрсетеді
. 
Бұл
жерде
Ж
. 
Аймауытовтың
«
Жан
жүйесі
жəне
өнер
таңдау
» 
атты
еңбегінде
ғылыми
психологияда
кең
тараған
анкета
, 
байқау
əдістері
арқылы
сол
кездегі
қоғамдық
өмірдің
ақиқатын
ашуға
мүмкіншілік
беретін
ұлт
, 
əлеумет
ерекшеліктерін
ескере
отырып
, 
олардың
мамандық
таңдау
жолындағы
талпыныстарын
анықтай
түскендігін
көрсеткен
зерттеулерін
психодиагностика
саласындағы
жетістік
ретінде
атап
көрсетуге
болады
. 
Зерттеудің
негізгі
мақсаты
– 
жаңа
дүниенің
есігін
айқара
ашқан
жастарға
мамандықты
дұрыс
таңдай
білуге
жəрдемдесу
. 
Мамандық
таңдауда
адамның
жеке
қасиеттері
мен
кейбір
туғаннан
берілетін
ерекшеліктерді
(
темперамент
, 
нышан
жəне
т
.
б
.) 
ескеру
қажеттігін
, 
бұл
жерде
кісі
өзін
-
өзі
басқарып
, 
жеке
басын
жетілдіруге
, 
кісілікке
ұмтылуға
ерекше
мəн
берудің
маңыздылығын
жалықпай
қайталап
айтып
отыр
. 
Адам
өз
бойын
-
да
қандай
талант
, 
зеректік
, 
қабілет
, 
бір
сөзбен
айтқанда
, 
қандай
қасиет
бар
екендігін
білуі
шарт
, 
яғни
, 
өзін
-
өзі
тануы
қажет
. 
Өзін
-
өзі
танымаған
өзгені
тануға
шорқақ
болады
дейді
автор
. 
Ж
. 
Аймауытов
зерттеулерінің
ғылымилығын
арттыра
түсіретін
нəрсе
еуропалық
психолог
ғалымдар
жүргізген
зерттеу
жұмыстарына
ерекше
көңіл
бөліп
, 
солармен
салыстыра
, 
сабақтастыра
баяндауы
. 
Сонымен
бірге
, 
отандық
ғылыми
психологиялық
терминдердің
алғаш
жүйеге
келуі
Ж
. 
Аймауытов
есімімен
тығыз
байланысты
. 
Қай
кезеңде
де
термин
сөздерге
салмақ
жүктелген
, 
өйткені
жекелеген
ғылымның
өзіндік
ерекшелігі
, 
сыр
-
сипаты
болады
. 
Ал
Ж
. 
Аймауытов
еңбектерінің
негізгі
мəні
ұлттық
үлгі
термин
жасау
қағидасы
болды
.
Мəселен
, 
оның
туындыларында
кездесетін
ерік
– 
воля
, 
елігу
– 
влечение
, 
еліктеу
– 
подражание
, 
ілілік
– 
ассоциация
, 
рух
-
дух

27
жəне
т
.
б
. 
көптеген
психологиялық
ұғымдар
күні
бүгінге
дейін
төл
оқулықтарымызда
ешбір
өзгеріссіз
ұлттық
терминология
қорында
орын
алып
келеді
.
Ж
. 
Аймауытовтың
«
Психология
» 
кітабында
сурет
, 
кесте
, 
нұсқа
жəне
т
.
б
. 
иллюстрацияларға
ерекше
мəн
берілген
. 
Оқулықта
классикалық
ғылыми
психологиядан
түпкілікті
орын
тепкен
, 
күні
бүгінге
дейін
қолданыста
мəнін
жоймаған
түрлі
– 
прибор
, 
аспап
– 
құралдардың
(
спимограф
– 
тамырдың
өте
нəзік
айырмасын
табу
жəне
қызметі
түтікпен
қозғалатын
аспап
; 
гемограф
, 
кардиограф
– 
жүректің
қозғалысын
анықтайтын
құрал
; 
пинеймограф
– 
қанның
көлемі
мен
қан
сауыттарының
өзгеруін
білдіретін
аспап
жəне
т
.
б
.), 
сондай
-
ақ
көптеген
нұсқа
, 
кестелердің
суреттері
жүйке
жүйесінің
бөліктері
, 
ми
жарты
шарларының
құрылысы
, 
есту
, 
сипай
– 
сезу
мүшелері
– 
көз
, 
құлақ
, 
тері
, 
жүйке
талшықтары
жəне
т
.
б
. 
орын
теп
-
кен
. 
Осы
иилюстрациялардың
қазіргі
психология
оқулықтарының
деңгейінде
табылатындығын
айрықша
атап
өтуге
болады
. 
Сондықтан
жан
дүниенің
небір
терең
сырлары
мен
қырларын
зерттейтін
қиын
да
қызық
ғылымда
ана
тілімізде
алғаш
сөз
еткен
авторды
да
, 
оның
тамаша
төл
туындыларын
да
қазіргі
ұрпақ
игілігіне
айналдыру
– 
ке
-
зек
күттірмейтін
шұғыл
істтердің
бірі
болғандықтан
, 
қазіргі
жоғары
оқу
орындарында
оқулықтары
кеңінен
қолданылады
. 

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: