1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

91
басқа
əдістемелердің
сапасы
мен
көрсеткіштеріне
сəйкес
келуімен
анықталады
. 
Теориялық
валидтілік
теорияға
сүйеніп
, 
бірнеше
əдістемелер
арқылы
анықтайды
жəне
психодиагностикалық
құралдар
арқылы
зерттеудің
өлшемін
анықтайды
.
Эмпирикалық
валидтілік
– 
зерттелінушінің
шынайы
мінез
-
құлқына
алынған
нəтижелердің
сəйкес
болуы
. 
Ішкі
валидтілік
– 
əдістемелердің
тапсырмалары
, 
тесттері
əдістеменің
мақсатына
сəйкес
келуін
жəне
тестің
бағалануы
даму
көрсеткіштерінен
көрсетеміз
. 
Олар
5 
элемент
арқылы
көрінеді
.
Сыртқы
валидтілік
– 
бұл
жерде
көрсеткіштер
мен
əдістеме
арасындағы
байланыстар
маңызды
, 
зерттелінушінің
мінез
-
құлқының
сыртқы
белгілеріне
сəйкес
келеді
. 
Тұрақты
валидтілік
-
психикалық
белгілерді
репрезентативтік
тап
-
сырмалар
мен
тесттер
арқылы
бағалау
.
Əдістемені
құрған
кезде
оның
валидтілігін
анықтау
өте
қиын
. 
Ол
бірнеше
рет
қолданғаннан
кейін
тексеріледі
жəне
анықталады
.
Валидтілік
критерийлері
– 
берілген
əдістеме
валидті
ме
, 
жоқ
па
деп
анықтаудағы
негізгі
белгілер
. 
1. 
Мінез
-
құлық
көрсеткіштері
- 
əртүрлі
өмір
жағдайындағы
зерттелінушінің
реакциялары
жəне
əрекеттері
. 
2.
Зерттелінушінің
əртүрлі
əрекеттегі
, 
оқудағы
, 
еңбектегі
, 
шығармашылықтағы
жетістіктері
. 
3.
Əртүрлі
бақылау
тапсырмаларын
орындаудағы
мəліметтер
. 
4. 
Басқа
əдістемелер
арқылы
алынған
мəліметтер
, 
тексерілген
əдістемелердің
валидтілігі
мен
байланысының
нақтылығы
. 
Əдістеменің
сенімділігі
– 
нақты
көрсеткіштердің
алынуы
. 
Психологиялық
тестілеу
нəтижелері
өлшеу
аспабының
сапасына
, 
зерттелінушінің
нұсқауды
дұрыс
түсінуі
, 
экспериментатордың
мінез
-
құлқы
, 
зерттелінушінің
психологиялық
жағдайының
өзектілігіне
байланысты
. 
Психодиагностикалық
əдістемелердің
сенімділігі
екі
əдіспен
анықталады
. 
Көп
адамдардың
нəтижелерін
жəне
бір
адамның
нəтижесін
салыстыру
арқылы
іске
асады
. 
Əдістеменің
нақтылығы
– 
эксперимент
кезінде
қасиетті
бағалаудағы
сəл
өзгерістерге
икемді
болуын
айтады
. 
Əдістеменің
нақтылығы
техниканы
өлшеу
аспаптарының
дəлдігімен
салыстыруға
болады
. 
Əдістеменің
бір
мағыналылығы
– 
əдістеме
көмегімен
алын
-
ған
нəтиже
қаншалықты
дəрежеде
қасиеттің
өзгерісін
аша
алатындығында
. 
Əдістемелерден
басқа
психодиагностикада
нəтиже
-

92
лерге
жағдаяттар
да
əсер
етеді
. 
Ол
зерттелінушінің
нұсқауды
түсінуі
, 
экспериментатордың
тұлғасы
мен
мінез
-
құлқының
тест
кезінде
өзін
ұстауы
. 
Нұсқау
мейілінше
қарапайым
жəне
түсінікті
болу
керек
. 
Жазбаша
түрде
ұсынылса
өте
жақсы
болады
. 
Экспериментатор
бай
-
салды
, 
мінез
-
құлқы
мейірімді
, 
зерттелінушіге
сыйластықпен
қараса
, 
зерттеу
өз
нəтижесін
дұрыс
береді
.
Сондықтан
практикада
салыстырмалы
жеңіл
тесттерді
сұ
-
рақ
намаларды
бақылауды
, 
құжаттарды
талдауды
жəне
психо
-
диагностикалық
эксперименттерді
қолданады
. 
Психодиагностикалық
негізгі
құрал
– 
тесттер
. 
Олардың
көптігіне
байланысты
индивидуалды
жəне
топтық
, 
вербалды
жəне
вербал
-
ды
емес
, 
сапалығы
мен
саны
, 
альтернативті
мен
градуалды
, 
жал
-
пы
жəне
арнайы
сияқты
болып
негізгі
бөліктерге
бөлінеді
. 
Индиви
-
дуалды
тесттермен
психолог
, 
əрбір
сынаушылармен
бөлек
жұмыс
өткізеді
, 
ал
топтық
(
ұжымдық
) 
тестте
бірнеше
сыналушымен
бірге
жүргізіледі
. 
Вербалды
тесттерде
сыналушының
өзінің
қатысуымен
талдау
жасалынады
, 
ал
вербалды
емес
тесттілеуді
жалпылау
үшін
жəне
сөйлеуден
басқа
белгілерді
бөлу
үшін
қолданады
. 
Жалпы
тест
-
тер
балалардың
жалпылама
мінез
-
құлқын
зерттеу
үшін
, 
мəселен
, 
жалпы
интеллектісін
анықтайды
, 
арнайы
тесттер
басқа
балалардан
өзгеше
болатын
ерекше
қасиеттерді
зерттейді
. 
Белгілі
бір
іс
-
əрекетті
немесе
белгілі
бір
мəселені
шешу
үшін
, 
осы
жағдайларға
байланыс
-
ты
бірнеше
балалар
таңдалады
.
Қазіргі
кезде
, 
психодиагностикалық
өңдеуге
жəне
объективті
əдістеменің
бақылауына
енгізілген
керекті
мəліметтер
қамтылған
сандық
даму
деңгейінің
арқасындағы
барлық
мектептегі
оқу
түрлерінің
тиімділігін
көрсетуге
болады
. 
Бірақ
та
бұл
жағдайлар
өте
аз
қолданылады
. 
Осыған
байланысты
оқу
құралының
бағдарламасының
оптимизациясы
, 
əсіресе
, 
оқытылатын
қолдану
материалдарының
тиімділігі
бұл
қатысушылардың
өзгеше
қабілетінің
индивидуалды
диагностикасын
оқуда
қолдана
алу
процесіне
тəуелді
болуында
.
Сапаның
басқа
көрсеткіші
оның
валидтілігі
болып
табылады
. 
Американдық
психолог
А
. 
Анастази
бойынша
тест
валидтілігі
– 
түсінігі
, 
бізге
тесті
өлшейді
жəне
оның
бұны
қаншалықты
жақсы
істейтінін
көрсетеді
. “
Валидтілік
” 
анықталған
əдістеменің
өлшем
са
-
пасы
мен
ерекшеліктерін
жəне
қаншалықты
тиімді
екенін
көрсетеді
.
Валидтіліктің
тағы
бір
түрі
– 
прагматикалық
валидтілік
- 
практикалық
мəнін
, 
əдістемені
, 
тиімділігін
, 
қажеттілігін
тексеру
. 
Ере
-
же
бойынша
осындай
зерттеуді
тексеру
үшін
тестке
тəуелсіз
сыртқы

93
критерийлер
қолданылады
. 
Осындай
сыртқы
критерийлер
үлгерім
, 
мамандандырылған
жетістік
, 
əр
түрлі
іс
-
əрекет
түріндегі
табыс
, 
субъективті
баға
(
немесе
өзін
-
өзі
бағалау
) 
болуы
мүм
кін
. 
Валидтілік
тестін
тексеру
үшін
«
танымал
тобы
» 
əдістемесін
қолда
ну
ға
болады
, 
əйгілі
адамдар
шақырылғанда
критерий
бойынша
қандай
топқа
жа
-
татыны
(
мысалы
: 
тəртіпті
студенттер
- 
табысты
, 
жоғары
критерий
болса
, 
ал
үлгерімі
нашар
, 
тəртіпсіз
студенттер
- 
төмен
критерий
бо
-
лады
да
, 
орташа
үлгерімдегі
студенттер
тестке
қатыспайды
). 
Тест
жүргізеді
жəне
тест
нəтижелерімен
критерий
арасындағы
корреля
-
цияны
табады
.
Мұндағы
тесттің
жоғарғы
тобына
кірген
зерттелінушілер
саны
- 
С
- 
критерий
бойынша
жоғары
топқа
кірген
жəне
тест
нəтижесі
төмен
зерттенушілер
саны
. 
Толық
валидтілігінің
тест
элементі
б
жəне
с
0-
ге
тең
болу
керек
. 
Топтың
шеткі
корреляция
тестінің
өлшемін
Фи
– 
коэффициентін
Гилфорд
былай
бағалайды
: 
Р
=ad-cb (a+b)(c+d)(a+c)(b+d).
Егер
зерттелінуші
30 
адам
болса
, 
онда
тесттің
статистикалық
маңызды
байланысын
константтауға
болады
- 
Р
үлкен
0,36.
Коэффициент
валидтілігінің
мөлшері
коэффициент
сенімділі
-
гіне
қарағанда
, 
əр
түрлі
себептермен
үнемі
төмен
болады
. 
Психодиагносттардың
пікірінше
, 
коэффициент
валидтілігінің
ретінің
төмендігі
- 0,20-0,30, 
орташа
- 0,30 - 0,50, 
жоғары
- 0,60. 
Специфика
диагностикасының
əдістемесін
жəне
сыртқы
критерийінің
бірнеше
түрін
көрсетуге
болады
.
«
Біркелкі
» 
валидтілік
немесе
қазіргі
валидтілік
, 
ішкі
критерий
көмегімен
анықталады
(
мысалы
: 
үлгерім
, 
шығармашылық
, 
еңбек
т
.
б
.). 
Алдын
ала
болжау
немесе
болжау
валидтілігі
. 
Зерттеу
өткен
соң
, 
бірнеше
уақыттан
кейін
мағлұматтар
сыртқы
критерий
бойын
-
ша
жиналады
.
Болжау
валидтілігі
тестін
өткізу
үшін
300 
адамды
зерттеу
ке
-
рек
, 
мысалы
абитуриенттер
, 
ал
2-3 
жылдан
кейін
осы
адамдар
арасындағы
«
бестік
» 
тобы
мен
«
екілік
» 
тобын
бөліп
көрсету
керек
, 
бұрынғы
көрсеткіштері
бойынша
корреляциясын
санау
. 
Егер
корре
-
ляция
жоғары
болса
- 0,4-0,6, 
онда
тестті
абитуриенттердің
оқуының
табыстылығына
, 
күштілігіне
қарап
өткізуге
болады
. 
Ретроспекті
валидтілік
, 
күй
сапасын
негіздейтін
немесе
өткен
оқиғаны
бейнелейді
. 
Ол
, 
сонымен
қатар
, 
əдістеменің
болжамының
мүмкіндігін
көрсетеді
. 
Псисиходиагностикалық
əдістеменің
стандарттылығы
, 
бір
жағынан
, 
бір
ғана
стандартты
процедураның

94
өткізілуін
жəне
нəтижесін
өңдеу
, 
ал
, 
екінші
жағынан
, 
тест
балының
стандартты
базасына
тест
нəтижесінің
бірінші
«
ішкі
» 
аударылымын
қосады
, 
статистикалық
тест
нормасын
анықтайтын
таңдау
стандарт
таңдауы
деп
аталады
, 
қатысушылар
200 
адам
болуы
керек
. 
Норма
процедурасы
(
тесттің
стандартты
шкаласындағы
ішкі
нəтижелері
) 
операция
тобын
қосады
.
Стандартты
балл
бағасы
.
Z= X_ 
Мх
______Dx
х
-
тест
бойынша
ішкі
балл
,
Мх
- 
стандартты
таңдаудың
орташа
балы
Дх
- 
дисперсия
немесе
стандартты
ауытқу
.
Стандартты
баллдағы
ауыспалы
Z 
психодиагностикада
қолданатын
кез
келген
стандартты
тесттік
шкалада
3 
түрін
қолданады
.
IQ 
шкаласы
- 
интеллектіні
өлшеуде
қолданады
(IQ 
шкаласында
М
ортасы
100-
ге
тең
, 
ал
дисперсия
Д
=15), 
онда
ауысым
формуласы
IQ 
шкаласы
=15Z+100;
«
Қабырға
» 
шкаласы
, 
М
- 
ортасы
5,5-
ке
тең
, 
ал
Д
-2 
ауытқу
, 
онда
«
қабырға
» 
шкаласының
формуласы
=2Z+5.5;
Т
-
шкаласы
, 
М
-50-
ге
тең
, 
ал
ауытқу
Д
=10. 
Ауысымның
қорытылған
формуласы
шала
ұпаймен
берілген
стандартты
шкаласының
түрін
көрсетеді
.
Y=DZ+M; 
Ү
- 
стандартты
шкала
, 
М
- 
ортасының
стандартты
ұпайы
, 
Д
- 
ауытқуы
.
Үлкен
топ
адамдарының
тесттік
норма
заңдылығын
қолданудың
репрезентативтілігін
ескере
кеткен
жөн
. 
Егер
тесттік
нормалар
шкаладағы
зерттеуде
көрінсе
, 
онда
бұл
нормалар
автоматты
түрде
сту
-
денттерге
апарылмайды
, 
тесттен
стандарттылығын
өткізу
керек
.
Тесттің
лайықтылығын
да
атап
өткен
жөн
, 
тестті
мотивационда
бағдарламадан
қорғау
қабілеттілігі
(
саналы
жəне
санасыз
) 
əлеуметтік
жəне
жауап
тілегінің
бұзылуы
. 
Егер
тест
қызығушылықпен
жəне
адамның
өзінің
сұрауы
бойынша
өткізілсе
(
консультация
жағдайы
), 
онда
адамның
жа
-
уабы
шындық
. 
Тестті
өңдейтіндер
тесттің
психометриялық
өлшемін
сипаттауына
болады
, 
бірақ
қолданатындар
тест
қаншалықты
сенімді
, 
валидті
, 
стандартты
, 
репрезентативті
, 
нақтылы
екенін
білуі
жəне
түсінулері
керек
. 
Осы
бейнеде
əр
психодигностика
сапасы
оның
əдістемесінің
стандарттылығы
дəреже
сапасынан
, 
сенімділігінен
жəне
валидтілігінен
көрінеді
, 
диагностикалық
əдістемелерді
өңдегенде
, 
оның
авторы
тексеру
жүргізу
керек
жəне
алынған
нəтижелерді
басшылыққа
хабарлап
отыруы
тиіс
.

95
Валидтілік
жəне
сенімділікке
байланысты
ұғымдар
. 
Олардың
байланысын
мынадай
мысалдан
көре
аламыз
. 
Мысалы
, 
А
жəне
В
атты
екі
атқыш
бар
дейік
. 
А
атқышы
100-
ден
90
ұпай
, 
ал
В
атқышы
100-
ден
тек
70 
ұпай
жинады
. 
Демек
, 
А
атқыштың
сенімділігі
0,90, 
ал
В
атқышының
сенімділігі
0,70. 
Алайда
А
атқышы
əрдайым
бөтен
көздемеге
атады
, 
сондықтан
оның
ұпайлары
жарыстарда
санал
-
майды
. 
Ал
екінші
атқыш
көздемені
дұрыс
таңдайды
. 
Сондықтан
А
атқышының
валидтілігі
нөлге
тең
, 
ал
В
атқышынікі
0,70, 
яғни
мөлшері
сенімділікке
тең
. 
Егер
А
атқышы
көздемені
дұрыс
таңдаса
, 
оның
валидтілігі
мен
сенімділігі
тең
болады
. 
Ал
кейде
ол
көздемені
шатастырып
алса
, 
тек
дұрыс
таңдағаны
есептеліп
, 
валидтігі
сенімділігінен
төмен
болады
. 
Біздің
мысалымызда
сенімділік
анало
-
гы
атқыштың
дəл
көздеп
атуы
болса
, 
валидтігі
атқыштың
көздемені
дұрыс
таңдауы
болады
.
Бір
қасиетті
өлшеу
үшін
оқиғадағы
белгілі
жағдайда
тест
танылған
инвалидті
болады
, 
ал
басқалар
үшін
валидтілікті
көрсетеді
. 
Демек
валидтілікке
қажет
сенімділік
. 
Сенімді
тест
валидті
бола
ал
-
майды
, 
керісінше
, 
валидті
тест
əрдайым
сенімді
. 
Тесттің
сенімділігі
валидтіліктен
төмен
болуы
мүмкін
емес
, 
керісінше
, 
валидтілік
сенімділіктен
жоғары
болуы
мүмкін
емес
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: