1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

33
Проективті
əдістемелер
психоанализ
бойынша
жеке
адамның
деза
-
даптация
себептерін
диагностикалауға
бағытталады
.
Проективті
əдістер
– 
белгілі
бір
мінез
-
құлық
пен
бейнелерге
негізделген
жобалаушы
əдістер
. 
Алғаш
рет
1894 
жылы
«
Жобалау
» 
термині
З
. 
Фрейдтің
«
Невроз
страха
» 
мақаласында
қолданылған
болатын
. 
Проективті
əдістер
тарихы
хронология
жəне
табиғат
ту
-
ралы
түсініктермен
, 
оны
тəжірибе
барысында
зерттеу
техникасы
-
мен
ажыратылады
. 1904-1905 
жылы
К
. 
Юнг
өзінің
ауызша
ассо
-
циациясын
құрған
соң
, 
жобалық
əдісті
қолдану
дəстүрге
айналды
. 
Қазіргі
уақытта
психология
ассоциациясының
жобасына
енгізілген
жаңалықтар
Вунд
жəне
Гальтон
есімдерімен
байланысты
, 
бірақ
феноменнің
ашылуы
мен
дəлелдеулері
Карл
Юнгпен
байланысты
болды
. 
К
. 
Юнг
өзінің
бүкіл
жобалық
əдісінде
негізінен
ессіз
қобалжу
жеке
тұлғаға
əділ
диагностика
жасауға
қолайлы
екенін
дəлелдеді
. 
Диагностика
жобасын
қолдану
1921 
жылы
шыққан
Г
. 
Роршахтың
неміс
тілінде
жарық
көрген
«
Психодиагностика
» 
еңбегімен
байла
-
нысты
(
Герман
Роршахтың
өмірбаяны
мен
кəсіби
жолы
). 
Роршахтың
медицина
саласындағы
диссертациясы
галлюцинация
механизмін
зерттеуге
арналған
болатын
. 
Ол
ғылыми
еңбегінде
өзінің
басынан
өткен
жағдайға
байланысты
тəжірибе
жасап
, 
адамның
арманы
мен
қиялы
өткен
жағдайлар
туралы
ой
береді
деген
қорытынды
жасады
. 
Роршах
көргенді
елестетуге
бағытталған
қара
нүкте
қара
моторлы
қиялды
жандандырады
, 
сергітеді
деп
шешті
.
1935 
жылы
жобалау
əдісінің
дамуына
өз
үлесін
қосқан
Морган
мен
Мюррейдің
алғаш
рет
қиялдауды
тəжірибе
жүзінде
дəлелдеген
жобасының
тақырыптық
апперцептивтік
тесті
(
ТАТ
) 
жарық
көрді
. 
Томкинстің
пікірінше
, 
психиатрлар
мен
психологтар
адамдардың
түрлі
жағдайларға
деген
мазмұнды
да
, 
шынайы
көзқарасын
сурет
-
терде
көрсеткен
бейнелердің
негізінде
көрсете
білген
. 
Жалпы
ТАТ
фруструация
өзіндік
«
МЕН
-
нің
» 
қажеттігіне
ішкі
қарсылығына
байланысты
сипатталады
. 
Мюррейдің
пікірінше
, 
ұйқыдан
безіну
, 
тамаққа
тəбеті
жоғалу
, 
өтіп
кеткен
сəттілік
немесе
сəтсіздікке
жауап
тақырыптық
апперцептивтік
тестте
баяндалады
.
Алғаш
рет
психологиялық
жобалау
əдісінің
негізгі
принциптерін
Лоуренс
Фрэнк
(1935-1948) 
тұжырымдады
. 
Л
. 
Фрэнктің
пікірінше
, 
адамның
ойы
мен
сезімін
білдіруге
деген
мүмкіндік
белгісіз
ын
-
таландыру
күштерінің
салдарынан
болады
деп
есептеді
. 
Бұл
жоба
негізінде
ұсынылған
бейне
жеке
тұлғаның
ішкі
жан
дүниесін
ашуға
, 
субъектінің
қобалжуына
, 
сезіміне
, 
ойына
үмітіне
бағытталады
. 

34
Проективті
зерттеу
шарты
тест
жағдайының
бірізділігі
мен
шынайылылығы
болып
табылады
. 
Бұл
шынайылылық
жасандылық
бейнесін
алып
тастауға
мүмкіндік
береді
. 
Мұндай
жағдайда
жеке
адам
өзіне
тəн
мінез
-
құлықты
көрсетеді
. 
Жеке
адамға
құрылымдық
стимулдық
материалдармен
байланысы
барысында
санасыз
еліктеулер
, 
инстинкттер
, 
конфликттерді
сыртқа
шығаруға
мүмкіндік
беріледі
. 
Проективті
əдіс
жеке
адамды
тұтас
əмбебап
жүйе
ретінде
көрсетуге
əсер
етеді
. 
Жеке
адамның
əлеуметтік
ортамен
қарым
-
қатынасы
«
өмірлік
кеңістіктің
» 
құрылымдық
үдерісін
көрсетеді
. 
Экспериментте
зерттеушінің
алатын
орны
белгісіз
жағдайлардан
тұрады
: 
зерттелуші
«
өмірлік
кеңістік
» 
элементтерін
таңдау
бары
-
сында
еркіндік
алады
жəне
оларды
құру
тəсілдерін
өзі
таңдайды
.
Эксперименттік
зерттеулер
проективті
əдістерге
төмендегідей
жаңа
түсініктер
енгізді
: «
бақылау
», «
когнитивтік
стиль
». 
Жоба
-
лау
əдісінің
құндылығы
тапсырманы
орындау
барысында
таным
əрекетінің
күрделі
негіздері
туралы
түсінік
береді
, 
бұл
когнитивті
жəне
мотивациялық
компоненттер
түрінде
қарастырылады
. 
Жоба
-
лау
əдісі
жетістіктермен
жəне
кемшіліктермен
сипатталады
. 
Соны
-
мен
бірге
проективті
əдістер
жеке
адамның
қасиеттерімен
интеллект
ерекшеліктерін
өлшеуге
бағытталады
.
Олар
стандартты
əдістермен
ерекшеленеді
:
1) 
Стимулды
материалдардың
ерекшелігі
;
2) 
Зерттеу
жұмысының
алдына
қойылған
міндеттерінің
ерекшелігі
;
3) 
Нəтижелерді
өңдеу
жəне
талдау
ерекшелігі
.
Проективті
 
əдістемелердің
 
стимулды
 
материалдарының
 
ерекшелігі
сонда
нақты
құрылымы
біртекті
болмағандықтан
жоба
-
лау
принципдері
жүзеге
асырылуы
қажет
. 
Жеке
адамның
стимул
-
ды
материалдармен
өзара
əрекеттестік
процесі
барысында
құрылым
жүзеге
асады
, 
мұнда
жеке
адам
өзінің
ішкі
дүние
ерекшеліктерімен
, 
мұқтаждықтарымен
, 
мазасыздықтарын
жобалайды
.
Тапсырмалардың
 
жүйесіздігінен
 
сан
қырлы
жауаптардың
болуы
жəне
зерттелінушінің
жауабына
талдау
жасау
барысында
зерттеушіге
қиындықтар
туғызады
.
Проективті
əдістерді
стандарттауда
 
кейбір
 
əдістемелер
алынған
мəліметті
обьективті
өңдеу
үшін
қажет
математикалық
ақпаратты
қамти
алмайды
. 
Проективті
əдістер
жеке
адамды
зерт
-
теуде
неғұрлым
сапалы
көрсеткіштер
алуға
мүмкіндік
бергенімен
, 
психометриялық
тесттер
сияқты
сандық
көрсеткіштерді
бере
алмай
-
ды
, 
сондықтан
бұл
əдістердің
сенімділігімен
валидтілігін
анықтаудың

35
тепе
-
теңдігі
сақталмайды
. 
Проективті
əдістер
қөмегімен
алынған
мағұлматтардың
нақтылығын
тексеру
үшін
басқа
да
əдістемелердің
нəтижелерін
қосымша
салыстырып
талдау
қажет
.
Проективті
 
əдістер
 
жіктелімі
.
1. 
Қосымша
 
əдістемелер
.
Зерттелінушілер
естілген
сөзге
байланыстырып
ойын
айту
керек
(
К
. 
Г
. 
Юнтің
ассоциативтік
тесті
). 
Аяқталмаған
сөйлемді
аяқтау
немесе
əңгімені
жалғастыру
(
Аяқталмаған
сөйлемдер
). 
Сұрақтарға
жауап
беру
(
Мен
кіммін
?).
2. 
Талдау
 
əдістемелері
.
Стимулды
материалдық
суреттер
, 
суреттегі
көріністер
жиынтығы
. 
Зерттелінушіге
ұсынылған
сурет
-
тер
бойынша
əңгіме
құру
(
ТАТ
, 
САТ
), 
суреттегі
көріністер
бойынша
сұрақтарға
жауап
беру
(
Розенцвейгтің
фрустрациялық
тесті
, 
Жиле
тесті
) 
керекті
артық
суреттерді
таңдап
алу
(
Сонди
тесті
).

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: