1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

8
арттыра
түсетін
психодиагностикалық
зерттеулер
мазмұнын
толықтыра
түсері
сөзсіз
. 
Психодиагностикалық
əдістемелер
жеке
адамды
зерттеп
, 
даму
бағыттарын
көрсетумен
қатар
, 
психолог
қызметінің
кəсіби
, 
əдеп
жəне
моральдық
қалыптарына
бағыт
берді
. 
Олай
болса
, 
психодиагностиканың
ғылыми
-
қолданбалы
мақсаты
тұлғаның
жас
ерекшелігіне
байланысты
психикалық
даму
дина
-
микасын
, 
мінез
-
құлық
ауытқуларын
, 
қабілеті
мен
қоршаған
ортаға
бейімделуін
зерттеу
. 
Осы
мақсатқа
қол
жеткізуде
төмендегідей
міндеттерді
шешуді
көздейді
:
1. 
Жеке
адамның
қасиеттерінің
даму
динамикасын
нақты
уақыт
өлшемдеріне
байланысты
анықтау
.
2. 
Жеке
адамның
, 
топтың
психологиялық
іс
-
əрекетіндегі
нақты
өзгерістерді
көрсету
.
3. 
Жеке
адамның
психологиялық
даму
жəне
қалыптасу
жағдайларын
ұйымдастыру
. 
Ал
практикалық
психодиагностика
төмендегідей
міндеттерді
көздейді
:
- 
мінез
-
құлық
ерекшеліктері
мен
психологиялық
қасиеттерді
анықтау
;
- 
психологиялық
ерекшеліктердің
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерін
анықтау
;
- 
топта
тұлғаның
психологиялық
даму
ерекшеліктеріне
салы
-
стырмалы
талдау
жасау
.
Психодиагностикалық
əдіс
түрлерін
дұрыс
пайдалана
білу
үшін
жеке
адамның
психикалық
ерекшеліктерін
, 
психоаналитиканың
теориялық
негіздерін
толық
меңгеру
қажет
, 
сол
жағдайда
ғана
жеке
психикалық
ерекшеліктерді
бағалау
немесе
өлшеу
барысын
-
да
нақты
өлшемдерге
қол
жеткізуге
болады
. 
С
. 
Л
. 
Рубинштейн
психодиагностикалық
зерттеуді
ұйымдастыруда
зерттеудің
негізгі
екі
базасын
атап
көрсеткен
. 
Бұл
бақылау
(
өзін
-
өзі
бақылау
жəне
обьективті
бақылау
, 
өздігінен
тура
жəне
жанама
бақылау
) 
жəне
экс
-
перимент
. 
Одан
соң
əдістерді
төмендегідей
жіктейді
: 
- 
іс
-
əрекетті
орындау
барысындағы
психикалық
ерекшеліктерді
зерттеу
əдісі
;
- 
сұхбат
алу
əдісі
;
- 
анкета
əдісі
;
- 
тест
əдісі
;
- 
генетикалық
əдіс
.

9
Б
. 
Г
. 
Ананьев
жіктеулері
бойынша
психологиялық
зерттеулер
төрт
топқа
бөлінеді
:
1. 
Ұйымдастыру
, 
лангитюдті
салыстыру
жəне
жинақтау
əдісі
.
2. 
Топтық
мəліметтерді
жинақтаудың
эмпирикалық
тəсілдері
; 
бақылау
жəне
өзін
-
өзі
бақылау
, 
лабораториялық
эксперимент
жəне
психодиагностикалық
əдіс
(
тест
, 
анкета
, 
сауалнама
, 
сұхбатттасу
): 
а
) 
тапсырманы
орындау
барысында
іс
-
əрекетті
бағалау
жəне
оған
сапалық
талдау
жасау
; 
ə
) 
жобалау
(
математикалық
, 
кибернетикалық
); 
б
) 
биографиялық
əдіс
( 
адамның
өмір
жолын
зерттеу
, 
құжаттық
тал
-
дау
).
3. 
Эксперимент
жəне
бақылау
нəтижелерін
талдау
, 
мəліметтерді
статистикалық
өңдеу
жəне
сапалық
сипаттама
беру
. 
4. 
Талдау
əдісі
: 
а
) 
Генетикалық
(
жалпы
даму
ерекшеліктерін
көрсететін
материалдарды
талдау
); 
ə
) 
Құрылымдық
( 
жеке
адаммен
топты
жəне
өзгеде
тұлғалар
мен
байланысты
сипаттау
).
Сонымен
қатар
, 
психодиагностика
əдістерді
əдіснамалық
бағытын
өлшеу
технологиясына
қарай
топтастырады
. 
С
. 
Г
. 
Болтыгин
диагно
-
стиканы
зерттеу
тəсілдері
ретінде
«
дедуктивті
» 
жəне
«
индуктивті
» 
əдістер
деп
бөледі
. 
Ал
, 
Розенцвейг
психодиагностикалық
əдістерді
үш
түрге
бөліп
қарастырды
. 
Бірінші
 
түрі
:
субьективті
əдіс
– 
субьектінің
өзін
-
өзі
обьект
ретінде
бақылауы
.
Екінші
 
түрі
:
обьективті
əдіс
– 
жеке
адамды
сырттай
бақылау
арқылы
ішкі
құрылымдық
байқау
.
Үшінші
 
түрі
:
жобалау
əдісі
– 
жеке
адамға
кері
əсерін
тигізбейтін
стимулдарға
зерттелінушілердің
əсерін
талдау
. 
Мəскеу
университетінде
1987 
жылы
жалпы
психодиагностика
ав
-
торлары
технология
бағыттарын
негізге
ала
отырып
, 
келесі
топтама
-
ны
ұсынды
. 
Бірінші
топтамаға
дұрыс
жауапты
қажет
ететін
тапсыр
-
малар
жатқызылады
: 
1. 
ақыл
-
ой
дамуы
жəне
арнайы
қабілеттер
тесті
, 
жеке
адам
ерекшеліктерін
анықтауға
арналған
тесттер
;
2. 
дұрыс
жауабы
жоқ
, 
бірақ
белгілі
бір
бағытты
көздейтін
тесттер
. 
Екінші
топ
тестері
вербальды
жəне
вербальсыз
психодиагнос
-
тикалық
əдістерден
құралған
.
Үшінші
топқа
өлшеу
қағидаларына
негізделген
психодиагнос
-
тикалық
əдістер
жатады
: 
1. 
Обьективті
теттер
диагностикалық
міндетті
дұрыс
шешуді
та
-
лап
етеді
.

10
2. 
Стандартты
өзіндік
есеп
беру
тесттері
. 
3. 
Проективті
техникалар
.
4. 
Пікірлесу
(
интерактивті
техникалар
).
5. 
Психофизиологиялық
жəне
ақпаратты
талдау
əдістері
. 
Психодиагностика
 
əдістерінің
 
топтамасы
 
қолданылу
 
бағытына
 
қарай
 
төмендегідей
 
топтастырылады
:
1. 
Объективті
əдістер
.
2. 
Субъективті
əдістер
.
3. 
Жобалау
əдістері
.
Іс
-
əрекеттерді
 
орындау
 
тəсілдері
 
мен
 
нəтижелеріне
 
қарай
:
1. 
Жеке
тұлғаны
зерттеу
тестері
.
2. 
Іс
-
əрекетті
зерттеу
тестер
3. 
Ситуациялық
тестер
4. 
Ақыл
-
ойды
зерттеу
тестері
5. 
Қабілетті
зерттеу
тестері
6. 
Жетістікке
жетуді
зерттеу
тестері
.
7. 
Бағыт
-
бағдарды
зерттеу
тестері
Зерттелушінің
 
өзі
 
туралы
 
берген
 
мəліметіне
 
негізделген
 
өлшемдер
:
1. 
Тұлғалық
жəне
арнайы
сауалнамалар
.
2. 
Сауалнамаларлар
.
3. 
Өзекті
жəне
өткен
мəселелер
жөнінде
сұхбат
алу
.
4. 
Биографиялық
əдіс
.
5. 
Белгілі
бір
жағдайларға
байланысты
жеке
тəртібін
баяндау
.
Психологтың
алдына
қойған
мақсатына
сəйкес
орындала
-
тын
психодиагностикалық
міндеттерді
шешуде
қолданылатын
əдістемелер
объективті
, 
субъективті
жəне
проективті
əдістер
жүйесінде
жинақталса
, 
оңтайлы
шешімін
береді
. 
Бекіту
 
сұрақтары
:
1.
 
Психологиялық
диагностика
ғылымының
зерттеу
объектісі
?
2. 
Психодиагностика
ғылымын
дамытуға
үлесін
қосқан
ғалымдар
кімдер
?
3. 
Психодиагностика
қандай
ғылым
салаларында
қолданылады
?
4. 
Психодиагностиканың
практикалық
мазмұны
қандай
?
5. 
Психодиагностика
ғылымының
мақсаты
, 
міндеттері
, 
əдіс
на
ма
-
лық
бағытын
өлшеу
мазмұнының
топтамасы
қандай
?
6. 
Объективті
, 
субъективті
, 
проективті
əдістер
деген
не
?

11
2-
БӨЛІМ
. 
ПСИХОДИАГНОСТИКАНЫҢ
ДАМУ

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: