1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

255
түсінікті
терминдер
қолдану
керек
. 
Жұмыстың
қорытындыларын
да
клиентке
түсінікті
түрде
жеткізу
керек
;
г
) 
қорытындыларды
жариялағанда
клиентке
алда
-
жалда
осын
-
дай
деп
кейіп
айтпаған
жөн
. 
Ақыл
-
кеңес
қайткенде
дұрыс
бо
-
лады
дегендей
түрде
орындалуы
қиындықтар
туғызбайтындай
қарапайым
болуы
тиіс
;
д
) 
тексеріс
кезінде
психолог
клиенттің
ерекшеліктерін
, 
қабілет
мүмкіншіліктерін
анықтайды
. 
Оның
кемшіліктері
«
көзге
бадырай
-
тып
» 
көрсетілмейді
.
ІХ
. 
Психологтың
 
кəсіби
 
əрекеттерінің
 
моральдық
 
жағымды
 
құндылығы
а
) 
психолог
тексеріс
реттеу
жұмыстарына
дайындық
кезінде
қолданылатын
құрал
-
жабдықтардың
, 
оларды
қолдану
немесе
қолданбау
, 
пайдалануға
шектеу
қоятын
тұстарын
мұқият
орнала
-
стыруы
қажет
. 
Əсіресе
, 
бұл
құрал
-
жабдықтардың
кəсіби
маман
емес
адамдардың
қолына
түспеуі
. 
Зерттеу
кезінде
клиенттің
жеке
басының
ерекшеліктері
, 
жасы
, 
жынысы
, 
ұлты
, 
нəсілі
, 
діни
таны
-
мы
, 
секстік
қасиеті
, 
дене
-
психика
ерекшеліктері
, 
тілі
, 
əлеуметтік
-
экономикалық
деңгейі
ескерілмеу
керек
;
ə
) 
өз
жұмысы
туралы
психологиядан
арнаулы
білімі
жоқтарға
ақпарат
бергенде
оның
тілі
түсінікті
жəне
сұраныс
беруші
күнделікті
тəжірибеде
еркін
пайдалана
алатын
түрде
болуы
тиіс
;
б
) 
БАҚ
беттеріне
жариялағанда
психолог
өз
пікірін
психоло
-
гия
ғылымының
тəжірибе
жетістіктеріне
негіздеуі
тиіс
. 
Жария
материалдарының
мазмұны
қоғамдық
пікір
мен
клиенттің
көңіл
күйіне
сəйкес
болуы
керек
;
в
) 
психология
ғылымына
нұқсан
келтіретін
ізденіс
, 
тексеріс
, 
зерт
-
теу
жұмыстарына
психолог
қатыспағаны
жөн
. 
Барлық
жағдайда
психодиагностикамен
айналысатын
адам
міндетті
түрде
моральдік
этикалық
нормаларды
сақтауы
тиіс
: 
1. 
Адамды
еріксіз
зерттеуге
болмайды
(
Тек
қана
заңға
сүйеніп
, 
сот
немесе
медициналық
тəжірибеде
). 
2. 
Психологиялық
тестілеу
кезінде
алдындағы
адамға
зерт
-
теу
процесі
кезінде
ол
еріксіз
өзі
туралы
ақпарат
беретінін
түсіндіру
. 
3. 
Əрбір
адам
(
заңға
қарсы
келмесе
) 
өз
зерттеуінің
нəтижесін
біле
алады
. 
4. 
Тестілеу
ұғынықты
формада
өтеді
. 

256
5. 
Кəмелетке
толмаған
балаларды
зерттеуінің
қорытындысын
ата
-
анасы
немесе
басқа
олардың
орнындағы
ересек
адам
алады
. 
6. 
Егер
тестілеу
адамның
психологиялық
дамуын
анықтау
мақ
-
сатында
, 
конкурстық
талдауға
, 
жұмысқа
алуға
арналса
, 
адам
тестілеу
мақсаты
мен
қорытындысын
ала
алады
. 
7.
Психологиялық
тестерді
қолдану
жауапкершілігі
психологтарға
, 
оларды
қолданатын
ұйымдарға
тəн
.
Практикалық
психология
– 
бұл
психологтардың
кəсіби
іс
-
əрекетіндегі
күрделі
жəне
жауапты
облысы
болып
табылады
. 
Ол
сəйкес
білімді
жəне
кəсіби
шеберлікті
талап
етеді
жəне
адам
өмірін
жоюы
мүмкін
, 
мысалы
, 
оның
негізіне
медициналық
немесе
соттық
психологиялық
диагноз
қойылса
, 
конкурстық
сұрыптау
неме
-
се
жұмысқа
қабылдауда
жүзеге
асырылады
. 
Бұл
байланыста
яғни
психодиагностикаға
жəне
психодиагностқа
əлеуметтік
-
этикалық
талап
ету
қатары
көрінеді
. 
Енді
бұл
талап
етуді
психодиагностика
принципі
түрінде
қарастырамыз
.
Психодиагностиканы
 
құпия
 
сақтау
 
принципі
.
Бұл
принцип
, 
негізінен
, 
ержеткен
шақтағы
адамдарға
керек
. 
Егер
жеткіншек
жастағы
бала
туралы
сөз
болса
, 
мысалы
, 
мектептің
жоғары
сынып
оқушылары
туралы
моральды
жəне
заңдық
жауапкершілікті
та
-
ситын
бала
үшін
жауап
беретін
олардың
психодиагностикасының
нəтижесін
айту
үшін
оған
ата
-
ана
немесе
туысқандарының
міндетті
түрде
келісімі
қажет
. 
Құпияны
ашу
тек
эксперименталды
зерттеу
бөлігі
сияқты
ғылыми
мақсатта
психодиагностикада
өткізіледі
, 
бірақ
бұл
жағдайда
дұрысы
, 
публикацияда
зерттелінушінің
нақты
есімін
жəне
фамилиясын
көрсету
ұсынылмайды
.
Психодиагностика
əдістемелерінің
ғылыми
негізгі
принципі
та
-
лап
етіледі
, 
яғни
тестке
, 
əдістемеге
толығымен
сенуге
болатындай
нəтиже
беретін
валидті
жəне
сенімді
болғаны
жөн
.
Зиян
келтірмеу
принципінде
психодиагностика
нəтижесін
басқа
адамға
залал
ретінде
қолдануға
болмайды
. 
Егер
психодиаг
-
ностика
конкурстық
сұрыптау
немесе
адамды
жұмысқа
қабылдау
мақсатында
өткізілсе
, 
онда
негізгі
принцип
зерттелінуші
үшін
психодиагностиканың
ашылуы
принципімен
бірге
қолданылады
, 
яғни
онда
қалай
тестілеу
болады
, 
оның
зерттеу
нəтижесі
қандай
, 
оның
өмірін
шешу
үшін
қандай
бейнеде
қолдануы
мүмкін
деген
сияқты
информациялар
талап
етіледі
.
Психодиагностикамен
айналысушы
психологқа
келесідей
талап
-
тар
керек
: 
жақсы
теориялық
дайындық
, 
психодиагностикалық
мето
-

257
дика
туралы
түгел
білім
жəне
олардың
дұрыс
қолданылуы
, 
сəйкес
əдістемені
практикалық
қолдануды
толық
нəтиженің
бар
болуы
.
Əрбір
психодиагностикалық
əдістеме
белгіленген
объекттің
диа
-
гностикасы
үшін
кейбір
психологиялық
теория
негізінде
көрінеді
жəне
дамиды
. 
Интеллект
тесті
, 
мысалы
, 
оның
табиғаты
, 
құрылымы
, 
мағынасы
жəне
өмірде
көрінуі
туралы
ғылыми
көрініспен
жабыла
-
ды
. 
Жеке
тұлға
тесттері
анықталған
жеке
тұлға
теориясына
кіреді
, 
яғни
өзіне
ғылыми
анықтама
қосатын
, 
құрылымды
түсінуді
, 
дамуды
жəне
белгілерін
айта
отырып
, 
адамның
негізгі
жеке
тұлғалылығы
туралы
объективті
талқылауға
болады
. 
Əрбір
психодиагностикалық
əдістеме
байытылған
жəне
өзіне
байланысты
теориямен
шектел
-
ген
. 
Сəйкес
теорияны
білсек
, 
зерттейтін
объект
туралы
негізгі
тео
-
риямен
қорытынды
шығаруға
болады
. 
Мысалы
, 
егер
жеке
тұлға
теориясының
кейбіреулеріне
келіссек
, 
оның
сипатының
бірі
басқамен
тығыз
байланысты
, 
онда
осы
сипаттың
біріне
психодиагностиканы
жүзеге
асырсақ
, 
басқаның
даму
деңгейі
туралы
анық
төрелеуге
бо
-
лады
. 
Түбірінде
психодиагностикалық
əдістемелер
жатқан
теория
(
жоғарыдағы
), 
оның
нəтижесінің
интерпретациясы
сирек
шектеледі
. 
Мысалы
, 
мынадай
Тематикалық
Апперцептивті
Тест
(
ТАТ
) 
сияқты
жеке
тұлғаны
зерттеу
əдісі
. 
Фрейдтің
психоанализіне
сүйенген
негізгі
теорияда
ғылыми
негіз
шығару
жəне
жеке
тесттерінің
нəтижесін
ин
-
терпретациялау
.
Кез
келген
психодиагностикалық
əдісті
дұрыс
қолдану
үшін
, 
ол
сүйенетін
теория
білімі
міндетті
түрде
болуы
керек
. 
Мұнсыз
психодиагностика
интерпретациялауда
, 
анализде
жəне
адамды
зерттеу
нəтижесін
шығарғанда
өте
күрделі
қате
жіберіп
алуы
мүмкін
.
Əдістемені
түгел
меңгеру
үшін
(
икемділік
жəне
дағдылар
) 
зерттелінушіге
қатысты
процедурада
əдістемені
ұсынсақ
, 
онда
негізгі
интерпретацияда
жəне
анализде
іскерлік
пен
дағдыны
қалайды
. 
Зерттеуші
тестті
өте
жақсы
меңгермесе
, 
өз
-
өзіне
тест
мəліметін
, 
ең
болмаса
, 
бір
рет
тексертпесе
психологиялық
тесттің
біреуін
де
қолдануға
болмайды
. 
Анық
нəтиже
алу
үшін
психодиагностикалық
əдістемелерді
дұрыс
қолдану
өте
тиімді
. 
Тест
қандай
күшті
болса
да
, 
оны
қолдану
кезінде
міндетті
түрде
ситуацияны
, 
зерттелінушінің
индивидуалды
ерекшеліктерін
, 
олардың
көңіл
күйінің
бар
болуын
жəне
көптеген
басқа
психодиагностикалық
факторларды
оқу
қажет
.
Психодиагностикамен
кəсіби
маман
ретінде
шұғылдану
үшін
міндетті
түрде
келесі
моральды
-
этикалық
нормалар
сақталуы
керек
:

258
1. 
Ерекше
жағдай
соттық
немесе
медициналық
практикада
айтылған
заңмен
шығару
, 
яғни
психологиялық
зерттеулерде
адамды
еріксіз
зерттеуге
итермелеуге
болмайды
.
2. 
Психологиялық
тестті
жүргізу
алдында
адамға
зерттеу
процесі
кезінде
өзі
туралы
информацияларды
, 
яғни
өз
ойларын
жəне
сезімдерін
еріксіз
беруі
мүмкін
екенін
ескерту
керек
.
3. 
Кез
келген
адам
, 
егер
бұл
заңда
айтылмаса
, 
өз
тесттеу
нəтижесін
білуге
, 
сонымен
қатар
қайда
, 
қалай
жүргізілуі
жөнінде
толық
білуге
құқы
бар
.
4. 
Психологиялық
тесттеудің
нəтижесін
кім
зерттеуді
дұрыс
түсіну
формасында
жүргізсе
, 
зерттелінушіге
ұсынады
.
5. 
Тестілеуде
жеткіншектік
жасқа
дейінгі
балалардың
тестілеу
нəтижесін
ата
-
анасы
немесе
туысқандарының
білуіне
хұқы
бар
.
6. 
Егер
тестілеу
адамның
психологиялық
даму
деңгейін
анықтау
мақсатымен
, 
яғни
конкурстық
сұрыптау
немесе
жұмысқа
қабылдау
барысында
өткізілсе
, 
онда
зерттелінушінің
тек
тестілеу
мақсатын
ғана
емес
, 
сонымен
бірге
, 
қандай
негізде
тестілеу
қорытындысын
шығаруға
болатынын
білуге
құқы
бар
.
7. 
Психологиялық
тестті
практикада
қолдануда
негізгі
жауапкершілік
ұйымдарда
оны
қолданушылар
мен
психологтарға
жүктеледі
.
Біздің
елімізде
мемлекеттік
таратуға
заңдық
көркемдеумен
шек
-
телген
жəне
психологиялық
тестті
қолдану
. 
Олар
келесідегідей
міндетті
түрдегі
нормаларды
өзіне
қосады
:
1. 
Кəсіби
сұрыптау
жəне
экспертизалар
үшін
қолдануда
, 
психологиялық
тесттердің
көп
бөлігін
көптеген
мəлімет
құралы
ретінде
ашық
жариялауға
тиым
салынады
, 
яғни
практикада
тестті
қолдану
барысында
ешқандай
бұрмалаушылық
болмас
үшін
тиым
салынады
.
2. 
Психологиялық
тесттермен
айналысушылар
жəне
психоло
-
гиялық
тесттерді
қолданушы
психологтар
жоғарғы
психологиялық
білімі
немесе
ғылыми
дəрежесінің
болуы
шарт
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: