1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

163
немесе
басқа
жеке
адамдық
тенденциялардың
көріну
дəрежесімен
анықталады
. 
Егер
осы
тенденцияларды
қысқаша
атап
көрсететін
болсақ
, 
əрбір
шкалаларға
төмендегідей
сипаттама
береміз
.
1-
шкала
. 
Жоғары
қысымшылдық
көрсеткіш
, 
жоғары
дəрежеде
бақылау
жеке
адамның
тұрақты
қасиетінің
сапасы
ретінде
, 
дизадап
-
тация
кезінде
өз
ағзасының
дұрыс
қалыптасуының
ауытқушылығына
көп
зейін
аударатындығын
білідіреді
. 
Төмен
көрсеткіштер
– 
бұл
қарама
-
қарсы
мағынаны
білдіреді
, 
яғни
жоғарыда
көрсетілген
жеке
адамның
ерекшеліктері
мен
жағдайының
болмауын
айқындайды
.
3 - 
шкала
- 
эмоциональды
лабилділік
- 
оның
көрсеткішінің
нор
-
мадан
шығып
көтерілуі
ортадағы
əсерлерге
жоғары
сезімталдықты
жəне
эмоциональды
жағдайының
тұрақсыздығын
бейнелейді
. 
Жоғары
болған
кезде
истероидтық
, 
яғни
мазасыздық
күйі
жоғары
көрінеді
.
2 - 
шкала
- 
пессимистік
шкаласы
, 
бұл
сапа
қанағаттанбаушылық
, 
уайымдауға
бейімділікті
көрсетеді
. 
Бұл
адамның
депрессиялық
жағдайда
екендігін
білдіреді
.
4 - 
шкала
- 
импульсивтік
шкаласы
. 
Жоғары
болуы
астеникалық
типін
бейнелейді
. 
Жоғары
импульсивті
психопатиялық
мінез
-
құлықтардың
нашарлығы
психопатиялық
синдромдардың
белгісін
көрсетеді
.
5 - 
шкала
- 
жұмсақтық
шкаласы
. 
Батылдық
жартылай
рөлдік
мінез
- 
құлықтың
дəржесінің
сəйкес
келуін
жəне
сексуальды
бейімдеушілік
деңгейін
көрсетеді
.
6 - 
шкала
– 
Талапшылдық
. 
Əрбір
істің
орындалуына
шектен
тыс
талап
қоюға
бейімділік
, 
жағымсыз
уайымдауларға
тоқталу
жəне
бəсекелестікті
бейнелеу
. 
Жоғары
көрсеткіштері
аффектке
бейімділігін
сипаттайды
.
7 - 
шкала
- 
мазасыздық
. 
Жоғары
үрейшілдікті
, 
мазасыздық
, 
өз
- 
өзіне
сенбеушілік
, 
конформдылықты
айқындайды
. 7 - 
шкала
бойынша
жоғары
көрсеткіштер
көрінген
психастеникалық
акцен
-
туация
проблемаларын
, 
тежелгіштікті
игеру
, 
жүйке
ауытқуларын
сипаттайды
.
8 - 
шкала
- 
даралылық
шкаласы
. 
Жеке
ойы
мен
жасаған
қылықтарының
тəуелсіздігі
соншалықты
, 
тіпті
қоғам
талабына
сəйкес
келмейтін
пікірлерді
білдіреді
. 
Жоғары
көрсеткіштер
кезінде
өзіндік
қызығушылықтар
, 
айтып
болмайтын
қылықтар
, 
шешуге
мүмкін
емес
мəселелерді
көтеруінен
көрінеді
.
9 - 
шкала
оптимистік
деңгейді
айқындайды
жəне
əсер
етеді
. 

164
Төмен
жатса
жалпы
белсенділікті
жəне
өмірді
сүюшілік
деңгейін
төмендету
негізін
білдіреді
.
10 - 
шкала
қарым
– 
қатынасқа
бейімділік
. 
Жеке
адамның
əлеуметтік
еліктеулерін
, 
субъективті
уайымдарына
көңіл
бөлу
, 
тұйықтыққа
дейін
барғандығын
көрсетеді
, 
сонымен
бірге
жеке
адамның
шындық
əлемге
көңіл
бөлуі
немесе
өзін
-
өзі
бақылауы
төмен
деңгейін
айқындайды
.
М
. 
Люшердің
 
түстерді
 
таңдау
 
əдісі
М
. 
Люшердің
түстерді
таңдау
тесті
– 
түсті
субъективті
түрде
таңдауға
негізделген
проективті
əдістеме
. 
Түстер
адамдар
бой
-
ында
физиологиялық
немесе
психологиялық
дамудың
тиімділігін
анықтауға
мүмкіндік
береді
. 
Бұл
жағдай
мəдениет
, 
эстетика
, 
тазалық
өндірістерінде
бұрыннан
ескеріліп
келеді
. 
Түстерге
деген
эмоцио
-
налды
қатынас
психодиагностикада
қабылдаудың
ерекшелігін
көрсетеді
.
Люшер
тесті
адамның
түсті
таңдау
барысында
оның
іс
-
əрекет
, 
көңіл
-
күй
, 
жеке
тұлғалық
ерекшеліктерін
айқындайды
. 
Лю
-
шер
бойын
ша
түстер
сипаты
негізгі
4 
жəне
қосымша
4 
түстерге
негізделген
(
қазіргі
таңда
Люшер
əдістемесінің
8, 16, 32, 
сонымен
қатар
, 
компьютерлік
бағыттары
белгілі
).
Негізгі
түстер
:
1) 
Көк
– 
тыныштықты
, 
сабырлықты
білдіреді
.
2) 
Жасыл
– 
сенімділік
сезімін
, 
қайсарлықты
, 
кейде
қырсық
-
тықты
білдіреді
.
3) 
Қызғылт
сары
, 
қызыл
– 
ерік
-
күш
, 
жігерлікті
, 
агрессивтілікті
, 
қызбалықты
білдіреді
.
4) 
Ақшыл
сары
– 
белсенділікті
, 
қарым
-
қатынасқа
талпынысты
, 
ашықжүзділікті
білдіреді
.
Қосымша
түстер
: 
5) 
күлгін
6) 
қоңыр
7) 
қара
8) 
сұр
. 
Бұл
түстер
жағымсыз
түстер
: 
стресс
, 
мазасыздық
, 
қорқыныш
, 
ренжуді
білдіреді
. 
Өзара
бірегей
орналасқан
жағдайда
олардың
позициясы
бойынша
реттелуі
жоғары
деңгейде
болады
.
Зерттеуді
жүргізіп
отырған
психолог
барлық
карточкаларды
араластырады
да
, 
зерттелушінің
алдына
қояды
. 
Зертттелуші
ал
-
дында
тұрған
карточкалардың
ішінен
ең
ұнамдысын
таңдап
алады
. 

165
Зерттеуші
зерттелінушінің
түстерді
таңдау
барысында
бір
затқа
ұқсастырмауы
керектігін
ескерту
керек
. 
Таңдалған
карточканы
ауда
-
рып
бөлек
қою
қажет
. 
Осылайша
карточкаларды
таңдаған
соң
, 
пси
-
холог
қойылған
ретте
карточка
номерлерін
жазып
алады
.
2-3 
минуттан
соң
, 
зерттелуші
əдісті
қайталайды
, 
бірақ
алғашқы
таңдауын
еске
түсірмеуі
қажет
, 
түстерді
таңдау
барысы
алғашқы
рет
жасалғандай
орындалуы
тиіс
.
Алғашқы
таңдау
ықылас
, 
күй
, 
ал
екінші
шынайылылықты
сипат
-
тайды
. 
Зерттеу
мақсатына
сəйкес
, 
тесттің
нəтижесін
келесідегідей
талдаулар
жасаймыз
.
Тестілеу
нəтижесінде
келесі
позициялар
алынады
:
1 
жəне
2 
таңдау
– (++ 
белгіленеді
)
3 
жəне
4 
таңдау
– (
хх
белгіленеді
)
5 
жəне
6 
таңдау
– (= = 
белгіленеді
)
7 
жəне
8 
таңдау
– (- - 
белгіленеді
)
М
. 
Люшер
зерттеулердің
36000 
нəтижелеріне
негізделіп
, 
таңдалған
позицияларға
төмендегідей
талдау
жасады
. 
Алғашқы
позиция
мақсатқа
жету
тəсілдерін
білдіреді
(
мысалы
: 
көк
түс
іс
-
əрекетті
), 
екіншіден
, 
байсалды
, 
тапсырманы
қиналмай
орындай
-
ды
. 
Екінші
позиция
, 
зерттелушінің
бағытталған
мақсатылығын
көрсетеді
. 
Үшінші
жəне
төртінші
позиция
, 
түсті
қабылдау
мен
шынайы
жағдайды
түйсінуді
көрсетеді
. 
Немесе
жағдайға
байланы
-
сты
іс
-
əрекет
бейнесін
айқындайды
. 5 
жəне
6 
позиция
түске
деген
немқұрайлылықты
немесе
нейтралды
қатынасты
көрсетеді
. 
Яғни
, 
зерттелуші
өзінің
көңіл
-
күйін
, 
мотивтерін
аталған
түспен
байланы
-
стырмайды
. 
Таңдалған
түс
көңіл
-
күй
мен
мұқтаждықты
, 
мотивті
те
-
жеуге
талпынады
.
Таңдалған
түстерді
жазу
барысында
олардың
реттік
номерімен
таңдалған
позициясы
ескеріледі
. 
Мысалы
: 
қызыл
, 
сары
, 
көк
, 
сұры
, 
жасыл
, 
күлгін
, 
қоңыр
түстер
таңдалды
.
+ + 
х
х
== - -
3 4 10 2 5 6 7
(++; 
хх
;==; --) 
зоналары
4 
функционалды
топтарды
құрайды
.
Таңдау
барысында
келесі
аспектілер
ескеріледі
:
Алғашқы
жəне
2-
топтамада
түстерді
таңдау
реті
.
Негізгі
жəне
қосымша
түстердің
өзара
орналасуы
.
Алғашқы
жəне
соңғы
позицияда
түстердің
орналасу
реті
ескеріледі
.
Негізгі
түстердің
орналасуын
бағалау
барысында
, 
оларды
бесінші

166
позициядан
кейін
орналастыру
, 
мұқтаждықтың
қанағаттанбауынан
, 
яғни
мазасыздық
, 
жағымсыз
көңіл
-
күйдің
бар
екендігін
көрсетеді
.
Сонымен
қатар
, 
негізгі
түстердің
өзара
орналасуы
қарастырылады
. 
Мысалы
: 1 
мен
2 (
көк
пен
сары
) 
қатар
тұрса
, 
бұл
«
жеке
» 
субъективті
бағыттылықты
көрсетеді
. 2 
мен
3 (
жасыл
жəне
қызыл
) 
шешімге
ке
-
луде
өзбеттілік
автономдылықты
көрсетеді
. 3 
пен
4 (
қызыл
жəне
сары
) «
сырттан
» 
бағытталғанды
көрсетеді
. 1 
мен
4 (
көк
пен
сары
) 
зерттелінушінің
сыртқы
ортаға
тəуелділігін
көрсетеді
. 1 
мен
3 (
көк
пен
қызыл
) 
жағымды
байланысты
білдіреді
.
М
. 
Люшер
бойынша
негізгі
түстер
төмендегі
психологиялық
мұқтаждықтарды
білдіреді
.
№
1 (
көк
) – 
қанағаттануға
деген
мұқтаждық
, 
тыныштық
, 
тұрақты
жағымды
құштарлық
.
№
2 (
жасыл
) – 
өзін
-
өзі
танытуға
деген
мұқтаждық
.
№
3 (
қызыл
) – 
жетістікке
ұмтылу
, 
іс
-
əрекетті
белсенді
орындауға
деген
мұқтаждық
.
№
4 (
сары
) – 
армандау
, 
жақсылыққа
сену
.
Егер
негізгі
түстер
бірінші
-
бесінші
позицияда
орналасқан
бол
-
са
, 
зерттелінушінің
мұқтаждығы
қанағаттандырылған
деуге
бо
-
лады
, 
жақсы
деп
қабылданады
, 
егер
алтыншы
-
сегізінші
пози
-
цияда
орналасқан
болса
, 
жағымсыз
жағдайлардың
салдарынан
қанағаттандырылмаған
болып
есептеледі
немесе
мазасыздық
, 
конфликттік
жағдайлар
болуы
мүмкін
. 
Шеттелген
негізгі
түстер
стресс
ретінде
бағаланады
. 
Мысалы
: 
көк
түс
, 
тыныштықтың
болма
-
уын
білдіреді
.
Люшер
түстерінің
таңдалуы
төмендегідей
жағдайда
талданады
.
Жасыл
түсте
күрделі
іс
-
əрекет
жағдайында
зерттелушінің
ерік
-
жігердің
икемділігі
байқалады
.
Қызыл
түс
мақсатқа
жетуге
деген
ұмтылыс
сезімі
мен
ерік
күшін
көрсетеді
.
Сары
түс
жетістікке
деген
үміт
сезімін
көрсетеді
.
Аталған
үш
түс
алғашқы
қатарда
бірге
тұрған
жағдайда
, 
іс
-
əрекеттің
жоғары
өнімділігімен
жұмысқа
қабілеттілікті
көрсетеді
. 
Егер
екінші
қатарда
жəне
бөлек
тұрса
, 
нəтиже
жағымсыз
болады
.
Мазасыздық
көрсеткіштері
. 
Егер
негізгі
түс
алтыншы
орын
-
да
тұрса
«-» 
деп
белгіленеді
, 
бұдан
кейін
тұрған
7-8 
позицияларда
осылайша
белгіленеді
. 
Жағымсыз
көңіл
күй
, 
мазасыздық
ретінде
қарастырылады
.

167
Люшер
тестінде
мұндай
жағдайлар
позициялық
түс
номерімен
белгілесе
, 
үстіне
А
əрпі
қойылады
. 
Мысалы
: 
А
/1 
А
/6 
А
/0
Компенсация
көрсеткіштері
. 
Стресс
, 
мазасыздық
жағдай
, 
бірінші
тұрған
таңдау
түсінің
компенсациясы
деп
қабылданады
. 
Мұндай
жағдайда
бірінші
орында
тұрған
санның
үстіне
С
əрпі
қойылады
. 
Егер
алдыңғы
орынға
негізгі
түстердің
бірі
қойылса
, 
жағымды
құбылыс
ретінде
қабылданады
. 
Əрине
, 
стресс
пен
компенсацияның
көрсеткіші
көңіл
күйдің
жетіспеушілігін
көрсетеді
.
Егер
компенсация
қосымша
түстер
арқылы
жүзеге
асырылса
, 
тест
нəтижесі
жағымсыз
күйдің
, 
мотивтердің
жəне
қоршаған
ортаға
де
-
ген
жағымсыз
қарым
-
қатынастың
көрсеткіші
ретінде
талқыланады
. 
Интенсивті
мазасыздық
көрсеткіші
негізгі
түстердің
орналасу
по
-
зициясымен
сипатталады
. 
Егер
негізгі
түс
алтыншы
орында
тұрса
, 
мазасыздықты
қалыптастыратын
фактор
əлсіз
болып
саналады
(!- 
бұл
лепті
белгісімен
белгіленеді
); 
егер
негізгі
түс
7 
позицияда
тұрса
, 
оған
!!! 
үш
леп
белгісі
қойылады
. 
Сонымен
қатар
, 
стресс
, 
мазасыздық
бастамасын
сипаттайтын
6-
ға
дейін
белгі
қойылуы
мүмкін
.
! !! !!!
А
/2 
А
/1 
А
/4
Жағымсыз
компенсация
жағдайы
да
осылай
бағаланады
. 
Компен
-
сация
негізгі
түстер
мен
күлгін
түспен
белгіленеді
жəне
оған
белгі
қойылмайды
. 
Егер
қоңыр
, 
қара
түстер
, 
сұр
түстер
үшінші
позиция
-
да
тұрса
, 1 
лепті
белгісі
қойылады
, 
екінші
позицияда
болса
, 2 
лепті
белгісі
қойылады
. 
Бірінші
позицияда
болса
, 3 
леп
белгісі
қойылады
. 
Осылайша
, 
алты
белгі
болуы
мүмкін
.
!!! !! !
С
С
С
+ + +
6 0 7
Егер
«!» 
белгісі
көп
болса
, 
болжам
жағымсыз
болып
есептелінеді
.
Жинақталған
нəтижелерді
ескере
отырып
, 
психикалық
күйді
реттеу
жəне
өзіндік
реттеуде
жүргізілетін
аутогенді
жаттығулар
, 
іс
-
шаралар
ұйымдастырылады
. 
Қайта
жүргізілген
тесттен
кейінгі
мазасыздықтың
төмендегендігін
көруге
болады
. 
Тестілеу
нəтижелерін
талдау
барысында
соңғы
сегізінші
позициядағы
түсті
бағалауға
мəн
берген
жөн
. 
Бірінші
жəне
сегізінші
позицияның
өзара
қатынасына
көңіл
аудару
керек
.
Люшер
тестінің
нəтижелерін
талдау
барысында
алынған
психодиагностикалық
мəліметті
анықтау
, 
бақылау
, 
құжаттарды

168
зерттеу
нəтижелерімен
сəйкестендіру
керек
. 
Осындай
жан
-
жақты
тұлғалық
зерттеу
, 
жеке
адамның
психологиялық
ерекшеліктері
тура
-
лы
қорытынды
жасауға
мүмкіндік
береді
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: