ОӘК
042-18-12.1.55/3-2013
№1 басылым 18.09.2013ж
50 беттің 4-сі
сезіміне ықпал ететін сезімдік, эмоциялық (музыка, поэзия) модельдер.
1.18.Аналогтық модельдер - ӛзі нақты объект ретінде іс атқаратын, бірақ дәл сондай
бейнеде кӛрінбейтін объект аналогы.
1.19. Математикалық модель-объект және объект элементтерінің қасиеттеріне,
параметрлеріне, сыртқы әсерлердің күйін сипаттаумен анықталатын математикалық
қатыстар (формулалар, теңсіздіктер, теңдеулер, логикалық қатыстар) тілінде
жазылған жиынтық;
1.20. Интерпретация - қандайда бір жүйе (теория) элементтеріне берілетін мәндер
жиынтығы
2. ДӘРІСТЕР
Дәріс сабағының құрылымы:
1-модуль
1-дәріс. Компьютерлік модельдеудің негізгі принциптері
Бастапқыда модель деп анықталған жағдайда объектіні алмастыратын қандай
да бір кӛмекші объекті аталған. Сондықтан табиғат заңдарының әмбебаптығы,
модельдеудің жалпылығы, және біздің білімдерімізді модель түрінде бейнелеудің
мүмкіндіктері сәйкессіз болды. Мысалы ертедегі философтар табиғи процессторді
модельдеу мүмкін емес, табиғи және жасанды процесстер түрлі заңдылықтарға
бағынады деп санады. Олар табиғатты тек қана логиканың, талқылыау әдістерінің,
пікір алмасулардың, яғни замандық терминологияның, тілдік модельдеудің
кӛмегімен бейнелеуге болады деп жобалады. Ұзақ уақыттар бойына «модель»
түсінігі арнайы типтегі материалдық объектілерге ғана, мысалы манекен (адам
денесінің моделі), плотинанаың кішірейтілген гидродинамикалық моделі, кемелер
мен самолеттердің, ижануарлардың модельдері ретінде қалыптасты.
Уақыт ӛте келе объектілірді жасанды сызбалардың, суреттердің, карталардың
модельдік ерекшеліктері арқылы сипаттала бастады. Келесі қадамда модель ретінде
нақты объект ғана емес абстрактылы, идеялық құрылымдардың да жұмыс істеу
мүмкіндіктері белгілі болды. Мұның мысалы математикалық модельдер бола алады.
Математика негіздерін зерттеумен айналысатын математиктер мен философтардың
еңбектерінің нәтижесінде модельдер теориясы жасалды. Онда модель бір
абстрактылы математикалық құрылымның басқасына бейнелену, түрлендіру
нәтижесі болып анықталады.
ХХ ғасырда модель түсінігі нақты және идеялық модельдерді қатар
қамтитындай болып жалпыланды. Сондықтан, абстрактылы модель түсінігі
математикалық модельдер шеңберінен шығып, әлем туралы білімдер мен
танымдардың барлығына қатысты болды. Модель түсінігінің айналасындағы кең
талқылыаудың қазіргі кезде жалғасып отырғандағын естен шығармау қажет.
Бастапқыда ақпараттық, кибернетикалық бағыттардағы ғылыми пәндер аясында,
содан соң ғылымның басқа да салаларында түрлі тәсілдермен іске асырылатын
модель ретінде танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі ретінде
ретінде қарастырылады.
Модель (Model, simulator) – 1) қасиеттері белгілі бір мағынадағы жүйенің
немесе процесстің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе процесстер жүйесі; 2)
ОӘК
042-18-12.1.55/3-2013
№1 басылым 18.09.2013ж
50 беттің 5-сі
сериялы бұйымдарды жаппай ӛндіруге арналған үлгі, эталон; кез-келген бір объекті
жұмысы, мыс., процессордың жұмыс істеуін модельдейтін порграмма немесе
құрылғы. Ол материалдық объект түрінде, математикалық байланымтар жүйесі
ретінде немесе құрылымды имитациялайтын программа күйінде құрастырылады да,
қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін зерттеу үшін қолданылады. Модельге
қойылатын негізгі талап – оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйкес келуі, яғни
барабарлығы [1].
Модельдеу (моделирование; simulation) – кез-келген құбылыстардың,
процесстердің немесе объект жүйелерінің қасиеттері мен сипаттамаларын зерттеу
үшін олардың үлгісін құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан құрастырылған
объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін олардың аналогтарында
(моделбдеріне) объекілердің әр түрлі табиғатын зерттеу әдісі. Модель тӛрт деңгейде
түпнұсқаның гносеологиялық орынбасары бола алады: 1-элементтер деңгейінде, 2-
құрылым деңгейінде, 3-қалып-күй немесе қызметтік деңгейінде, 4-нәтижелер
деңгейінде. Сипаты бойынша модельдеу материалдық және идеалдық болып
бӛлінеді. Материалдық модельдеу объектінңі геометриялық, физикалық,
динамикалық және қызметтік сипатын нақты дәл береді. Идеалдық модельдеуге
объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша модельдеу тіл кӛмегімен іске асырылады
[1].
«Модель»
түсінігі
кибернетикада
бақыланатын
объектілер
класын
сипаттайтын теорияның моделін белгілеуде жиі қолданылады. Демек,
кибернетикада берілген нақты объектінің моделі осы объект туралы теорияның
моделі болып табылады. Компьютерлік модельдеу – бұл да оқып үйренетін объекті
теориясының модельденуі.
Модельдеуші (модель субъектісі) тек адам бола алады. Модельдеу объектісі
табиғи (ӛсімдік, күн системасы) және адамның ықпалымен құрылып жасанды
болуы мүмкін [1].
Модельдеу жүйесі (modeling system) – зерттелетін жүйенің немесе оның
элементтерінің математикалық және физикалық аналогтарын құру және талдау.
Модельдік тәжірибе зерттеу тәсілі ретінде жүйені жаңғыртуға және зерттеуге
мүмкіндік ьереді, ал зерттелетін жүйеге тікелей тәжірибе жүргізу қиын, немесе
экономикалық тұрғыдан тиімсіз болуы мүмкін [1].
Табиғи объектілерді ешқандай модельдің толықтай бейнелей алмайтындығы
белгілі. Табиғи объектілердің элементтерінің арасындағы байланыстардың кӛбінісе
белгісіз болуы олардың күрделілігін айқындайды. Сондықтан табиғи объектілердің
модельдері түпнұсқаға қарағанда қарапайым болады. Адамдар тарапынан
құрылатын объектілерде мұндай жағдайлардың толық ескерілмеуі мүмкін [1].
Бірақ модельдеу барысында модельдеу мақсаты тұрғысынан қажетсіз
детальдар еленбейді.
Адамның практикалық, ғылыми қызметтерінде жұмыс істеуіне тура келетін
объектілердің қандай да бір алмастырушысын құрады. Мұның табиғи кӛшірме –
картина/скульптура; самолеттің ұшу қасиетін зерттеуге белгіленген макеті; қандайда
бір бұйымның партиясын дайындауға арналған үлгісі болуы мүмкін.
Адамның оқып үйренетін объект туралы ақпараттық моделінің негізін
құрайтын қажетті ақпараттарды жинақтауы қажет.
