З. Е. Сүлейменова, М. Т.Қошанова педагогика ббк 74. 00 С 90 Рецензенттер

1. 
   Тақырыптың көкейтестілігі.
   
2. 
   Әңгіменің тақырыбы балалардың жас ерекшелігіне сәйкес болуы керек.
   
3. 
   Әңгіменің тақырыбына сәйкес техникалық құралдарды пайдаланған жөн.
   
4. 
   Оқушылар үшін әңгіме тартымды, қызықты болуы керек.
   

Пікірталастың соңында басқарушы оқушылардың жауабын жинақтайды, баға береді, қорытынды жасайды.

Мұғалім мен ата-аналар өнегесі балаларға аса зор ықпал жасайды.Олар мұны естен шығармай, өздеріне қатаң талап қоя білулері тиіс.

Жарыс жеке ( олимпиада, конкурстарға қатысу ) және коллективтік ( спорттық, топтар арасындағы ) болады.

Тәрбие жұмысында әр баланың жеке даму ерекшеліктерін ескерген жөн. Мысалы, сангвинник бала қиыншылыққа кездессе, бастаған ісін аяғына дейін орындамайды. Сондықтан оны үздіксіз, яғни тұрақты әрекет жасауға, тапсырманы толық орындауға үйрету қажет.

Ұжымды қалыптастырудың алғашқы сатысында тәрбиеші талап қою әдісін қолданады. Ондағы мақсат – балаларды әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру.Ұжым қалыптасқаннан кейін оқушылардың әдет-ғұрып, іскерлік, дағдысын қалыптастыру үшін үйрету, жаттықтыру әдістері қолданылады. Ұжым дамуының

ІІ-ІІІ сатысында қоғамдық пікір, тапсырма, пікірталас, өзін-өзі бақылау, өзіне-өзі баға беру т.б. қолданылады.

Әңгіме көбінесе кіші жастағы балалармен жүргізілсе, жоғары класс оқушыларымен диспут, лекция өткізіледі. Түрлі педагогикалық ситуацияларға байланысты этикалық тақырыптарға әңгіме, лекция пайдалану қажет. Мысалы, класта әдепсіздік, өзін ұстау нормалары бұзылған жағдайлар кездессе, адамгершілік тақырыбына әңгіме өткізген пайдалы. Сөйтіп оқушыларға дұрыс баға беруге, теріс көзқарастарды сынай білуге көмектескен жөн. Балалар арасында темекі тарту, ішімдікті қолдану құбылыстары кездессе, оларға никотин мен алкогольдің зияны туралы лекция оқып, кинофильм көрсетуге болады.

А.С.Макаренко тәрбиелеу әдістерін қолданған кезде мұғалімдерді қателіктердің үш түрінен сақтандырады. Олар: әдістерді іс жүзінде тексеріп алмай пайдалану, кейбір жеке әдістерді соқыр сезіммен қолдану, бір әдісті барлығына бірдей қолдану. А.С.Макаренко коллективтің даму деңгейін, тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктерін және нақтылы педагогикалық жағдайды ескере отырып, түрлі әдістерді творчестволықпен қолданудың қажеттігін ұсынды.

Барлық тәрбие әдістері бір-бірімен өзара байланысты, өзара тәуелді. Олар бір-бірін толықтырады. Тәрбие әдістерінің көмегімен оқушылардың әртүрлі іс-әрекеттері ұйымдастырылады, мақсатқа сәйкес бағытталады, олардың адамгершілік тәжірибесі байиды, тәрбие әдістерінің көмегімен оқушылардың дүниеге көзқарасы қалыптасады, олар қоғамдық өмірге қатысады, тәрбиенің әлеуметтік мақсаты іске асырылады.
Практикалық тапсырмалар:

1. Тәрбие әдістері жүйесінің схемасын сызу.

2. Әртүрлі тәрбие әдістерінің өзара байланысын түсіндіру.

3. Педагогикалық практика барысында тәрбие әдістерінің қалай қолданылғанын бақылау

4. Ұсынылған педагогикалық ситуацияларды шешіп, талдау жасау.

1 ситуация

6 класта оқитын Әділ өркөкірек, дөрекі, білектің күшіне сенетін оқушы болатын. Кейінгі кезде ол бос уақытын мектептің жануартану бұрышында өткізіп, асыранды қояндарды күтіп, санын көбейте бастады. Артықтарын мектеп асханасына өткізіп тұрды.

Бір күні класс жиналысында әрбір оқушыға мінездеме беріліп, Әділге келгенде пікірлер екіге бөлінді. Пән мұғалімдері оның әлі түзеле қоймағанын дәлелдесе, кластас құрбылары оны жақтап, түзелгенін, қоғамдық жұмыстарға қатысып, сабақ үлгерімі де жақсарғанын айтып, мінездемесіне қанағаттанарлық бағасын қоюды талап етті.

Сұрақтар:

1. 
   Сіз класс жетекшісінің орнында болсаңыз, не істер едіңіз?
   
2. 
   Әділдің мінез-құлқын бағалауда қандай әдіс қолдану керек?
   

Трамвайда отырған оқушы баланың қасындағы бос орынға бір жас әйел келіп отырды. Келесі аялдамадан қарт әже трамвайға зорға мініп, бұлардың қасына келді. Жас әйел оқушы бала орын беретін болар деген оймен балаға қарап еді, ол терезеге қараған қалпы әжеге көз салмады. Әйел өзі тұрып орын берді. Оған жалт қараған бала қызарып кетіп, әйелге өз орнын ұсынды.

Сұрақтар:

1. 
   Бала неге қызарды?
   
2. 
   Әйел балаға ықпал ету үшін қандай әдіс қолданды?
   

6 класта дене шынықтыру сабағынан кейін, спорт залдың еденін жуу екі кезекші оқушыға тапсырылған. Үзіліс кезінде жоғары кластың үш оқушысы келіп, еш сұраусыз баскетбол добын алып, торға түсіріп ойнаған, әрине, еденді былғаған. Залға кірген мұғалім еден жуып жатқан кезекшілерге дауыс көтеріп, «қайтадан жу,» - деп талап етеді. Балалар: «Керек болса, өзіңіз жуып алыңыз!» - деп залдан шығып кетеді.

Сұрақтар:

1. 
   Педситуацияға талдау жасаңыз.
   
2. 
   Қандай заңдылықтар ескерілмеген?
   
3. 
   Сіз не істеген болар едіңіз?
   

6 класс оқушылары еңбек сабағында оқу-тәжірибе учаскесінде жұмыс істеуге қажетті еңбек құралының бірі - күректің сабын дайындап жатты. Оқушылардың барлығы ынтамен жұмыс істеп жатқанда, тек Арман ғана басқа жұмысқа алаңдаумен болды. Мұғалімнің ескертуіне ол:

«Мен болашақта дәрігер боламын, маған күректің қажеті болмайды,» - деп жауап берді.

Сұрақтар:

1. 
   Мұндай жағдайда мұғалім не істеуі керек?
   
2. 
   Тәрбие жұмысында қандай мәселе сырт қалған?
   

І. Мына ұғымдардың арасынан тәрбие әдістерін көрсетіңіздер:

1. 
   мұғалімнің беделі
   
2. 
   этикалық әңгіме
   
3. 
   әңгімелесу
   
4. 
   лекция
   
5. 
   жарыс
   
6. 
   бақылау
   
7. 
   тексеру
   
8. 
   жариялылық
   
9. 
   даму
   
10. 
    қалыптасу
    
11. 
    адамгершілік қасиет
    
12. 
    экологиялық тәрбие
    
13. 
    үлгі-өнеге
    
14. 
    саналылық
    
15. 
    тапсырма беру
    

ІІ. Схеманы пайдаланып, тәрбие әдістеріне сипаттама беріңіз.

Т


әрбие әдістері

Сананы Мінез-құлықты Ынталандыру

қалыптастыру қалыптастыру әдістері

ә

дістері әдістері

Әңгіме Пед.талап Жарыс Лекция Қоғамдық пікір Мадақтау Диспут Үйрету Жазалау Өнеге Жаттықтыру

1. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика, А. 2004

2. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика, А. 2004

3. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. А. 1991

4. Подласый И.П. Педагогика. кн. 1,2. М. 2001.

5. Педагогика: Оқулық / Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасының авторлар ұжымы - А. 2005.

1. Ұжым туралы түсінік

2. Ұжым проблемасының зерттелуі

4. Ұжымның перспективалары

Педагогикада қолданылатын «ұжым» ұғымының бірнеше белгілері бар:

• 
  Ортақ әлеуметтік мақсаты бар. Жалпы алғанда, мақсат кез келген топта болады. Мысалы, автобустағы жүргіншілерде де, ұрылар тобында да. Бұл жерде қандай мақсат және ол неге байларысты айтылғаны маңызды. Ұжымның мақсаты қоғамның мақсатына сәйкес келуі керек. Мемлекеттің Конституциясы мен заңдарына қайшы келмеуі керек.
  
• 
  Мақсатқа жету үшін ұйымдасқан іс-әрекет жасау. Адамдар ұжымға белгілі бір мақсатқа жету үшін бірігеді. Ол үшін ұжымның әрбір мүшесі белсенді іс-әрекет жасайды. Ұжымның мүшелері іс-әрекеттің нәтижесі үшін жауапкершілік сезімімен сипатталады..
  
• 
  Ұжым мүшелері бір-бірінің қуанышы мен ренішіне ортақтасады.
  
• 
  Ортақ басқару органын сайлайды. Ұжымда демократиялық қарым-қатынас орнайды.
  

Н.К. Крупская жеке адамның даму мен қалыптасу ортасы – ұжым деп атады. Ол мектептегі балалардың қоғамдық ұйымдарына, олардағы балалардың қарым-қатынасына үлкен мән берді.

С.Т. Шацкий де ұжым мәселесіне көп көңіл бөлді. Ол өзі басшылық еткен мектептің балаларын тату ұжымға біріктіруге тырысты. Педагогтарды балалар ұжымын терең зерттеп білуге шақырды.

Балалар ұжымын дамыту теориясына орыс педагогы В.А.Сухомлинский де айтарлықтай үлес қосты. Ол ұжымда балалар мен тәрбиешілер арасында рухани қарым-қатынас дамиды деп есептеді.

Ұжым тақырыбын терең зерттеген орыс педагогы А.С.Макаренконың еңбектері әлі күнге дейін өзінің құндылықтарын жойған жоқ. Ол ұжымдағы балалар арасындағы қарым-қатынас, ұжымды қалыптастыру жолдары жайлы терең жазған. Жеке адамды ұжымда тәрбиелеудің маңызын көрсетті.

А.С.Макаренко ұжымның төмендегідей белгілерін көрсетті:

1. 
   Жеке адам ұжымнан тыс дамымайды.
   
2. 
   Ұжым басқа ұжымдармен табиғи байланысты.
   
3. 
   Ұжым адамдарды ортақ мақсатқа, еңбекке ұйымдастырады.
   
4. 
   Ұжымның өзін-өзі басқару органдары және ұйымдастырушылары болады.
   

3. А.С.Макаренко ұжымның дамуының 3 сатысын көрсетеді:

1) Ұжымның құрылуы;

2) Белсенділердің ықпалының артуы;

3) Қоғамдық пікірдің пайда болуы.

Ұжым теориясын зерттеуші қазіргі педагогтар ұжымның дамуының төрт және одан да көп сатыларын атайды. Соңғы сатылар ұжымның кемелденуін көрсетеді. Яғни жолдастарына қарағанда өзіне жоғары талаптар қоюы, көзқарастары мен іс-әрекеттерінің тұрақтануы.

4. Ұжымның дамуы мен қалыптасуында алға қойған мақсат - перспектива маңызды роль атқарады. А.С.Макаренко перспективаны үшке бөледі:

1. 
   Жақын перспектива - күнделікті өмірде пайда болып, орындалатын міндеттер, мысалы жарыс, жексенбілік саяхат, үйірмеге қатысу, т.б.
   
2. 
   Орта перспектива - оқу жылы ішінде орындалатын міндеттер, мысалы балалар лагеріне бару, конкурстар өткізу, т.б.
   
3. 
   Қашық перспектива - ұзақ мерзімге жоспарланған жұмыстар. Мысалы, мамандық таңдау, мектеп бітірген соң оқуға түсу, т.б
   

Ұжымның өмірінде дәстүрдің тәрбиелік мәні зор. Дәстүр - бұл тарихи қалыптасқан, бір буыннан екінші буынға беріліп отыратын қоғамдық өмірдегі, адамдар арасындағы қатынастарды көрсететін нормалар мен принциптер. Дәстүр ұжымды нығайтады, ұжымның өмірінің қызықты өтуіне әсер етеді. Мысалы, мектеп мерекелері, соңғы қоңырау, артта қалған оқушыға көмектесу, т.б.

1. Педагогтардың ұжым туралы еңбектерінен конспект жазу.

2. Педагогикалық ситуацияға талдау жасау.

Ситуация

Мұғалім балалар ұжымына жүргізген бақылауы нәтижесінде, өзінің момын, үндемейтін мінезімен көзге түсетін Серік ең беделді оқушы қатарына шықты да, көңілді, жарқын мінезді, балалармен қарым-қатынаста үнемі белсенділік көрсететін Нұрлан үш-ақ дауыс алды.

Сұрақтар:

1. 
   Алынған мәлімет бойынша, Нұрлан кезінде белсенділер қатарына дұрыс тағайындалған ба?
   
2. 
   Мұндай жағдайда мұғалім қандай шешім қабылдауы керек?
   
3. 
   Бұл класта оқушылардың өзін-өзі басқаруы қандай дәрежеде деп ойлайсыз?
   

Мына пікірлердің қайсысы ұжымның қалыптасуының ІІ-ші сатысын сипаттайды?

1. 
   Тәрбиеленушілер бір-бірін толық білмейді, бір-бірінің іс-әрекеті қызықтырмайды.
   
2. 
   Белсенділер бөлінеді.
   
3. 
   Балалардың көпшілігі тәрбиешінің талабын қолдайды.
   
4. 
   Белсенділер ұжым өміріне әсер етеді.
   
5. 
   Ұжымдағы барлық сұрақтар жалпы жиналыста шешіледі.
   
6. 
   Азшылық көпшілікті бағындырады.
   
7. 
   Тәрбиеленушілер мәселені бірлесіп шешеді.
   

1. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика, А. 2004

2. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика, А. 2004

3. Әбиев Ж. Жаңа адамды қалыптастыру. А. 1988

4. Подласый И.П. Педагогика. кн. 1,2. М. 2001.

5. Педагогика: Оқулық / Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасының авторлар ұжымы - А. 2005.

1. Жеке адам мен ұжымның арасындағы қарым-қатынастың түрлері

2. Ұжымға педагогикалық басшылық
Негізгі ұғымдар: қарым-қатынас, лидер, конформизм, гармония, ұжымға басшылық.
Ұжым мен жеке адамның арасындағы қарым-қатынас маңызды болып саналады. Көп уақыт бойы ұжымның жеке адамға тәрбиелік әсеріне көңіл бөлінбеді. Жеке адам ұжымға сөзсіз бағынуы керек деп есептелді. Қазір бұл мәселеге жаңа көзқарас пайда болды.

Оқушының ұжымға енуі - күрделі, қарама-қайшылықты процесс. Өйткені бір ұжымға енетін балалардың мінез-құлқы, сыртқы келбеті, денсаулығы, білімі, көзқарастары, т.б. ерекшеліктері әртүрлі. Сондықтан олар ұжымға әртүрлі енеді, жолдастарының талаптарына әртүрлі қарайды.

Егер оқушының әлеуметтік тәжірибесі ұжымның тәжірибесіне сәйкес келсе, ондай оқушы ұжымға жеңіл енеді. Егер оқушының тәжірибесі төмен немесе, керісінше, жоғары болса, онда оған құрдастарымен қарым-қатынас жасау қиынырақ болады.

Ұжым мен жеке адамның арасындағы қарым-қатынас тек оқушыға ғана емес, ұжымға да байланысты. Жоғары дәрежеде дамыған ұжымда қарым-қатынас та жақсы деңгейде болады.

Әрбір адам ұжымда өз орнын табуға тырысады. Ғылыми зерттеулерге қарағанда, ұжым мен жеке адамның арасындағы қарым-қатынастың 3 түрін көрсетуге болады:

1. 
   Жеке адам ұжымға бағынады.
   
2. 
   Жеке адам мен ұжым арасындағы үйлесімді қарым-қатынас.
   
3. 
   Жеке адам ұжымды бағындырады.
   

Жеке адам мен ұжым арасындағы үйлесімді қарым-қатынаста өзара түсінушілік, келісушілік орын алады.

Жеке адамның ұжымды бағындыруы сирек кездеседі. Егер лидердің көзқарасы, білімі, қызығушылығы, т.б. ерекшеліктері ұжымнан жоғары болса, ұжымның дамуына жағымды әсер етеді. Егер керісінше болса, онда ұжым дамымайды.
Практикалық тапсырмалар:

1. А.Макаренконың еңбегінен конспект жазу.

2. Педагогикалық ситуацияға талдау жасау.

Ситуация

7 класс оқушылары мектеп алаңын көгалдандыру жексенбілігіне түгел жиналған еді. Бірақ, класс жетекшісі келмей қалды. Балалар абыржып, класс жетекшісінің неге келмегендігі туралы әр түрлі пікірлер айта бастады: аурып қалған болар, қауырт жұмысы болды ма екен, уақытын білмеді ме екен, т.б.

Сонда да балалар жұмысты өздері істей бастады. Алайда жұмысқа оқушылардың бір тобы ықылассыздық білдіріп, тапсырманы амалсыздан орындап жатты. Ал екінші тобы жұмыс істеуден мүлдем бас тартты. Бұлардың барлығына қарамастан, оқушылардың қалған бір тобы ешқандай қобалжусыз, айқай-шусыз жұмысқа белсене кірісіп кетті.

Сұрақтар:

1. 
   Бұл ситуациядан оқушылар ұжымының даму кезеңі қай сатыда деп есептейсіз?
   
2. 
   Ұжымдағы құрылған топтарға байланысты сіз қандай тәрбие жұмысын жоспарлар едіңіз?
   

1. 
   Жеке адам ұжымға қалай бағынады?
   
2. 
   Ұжымдағы қарым-қатынастың үйлесімділігі деген не?
   
3. 
   Жеке адам ұжымды өзіне бағындыра ала ма?
   

1. 
   Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика, А. 2004
   
2. 
   Макаренко А.С. Соч. в семи томах, т 5, М. 1958.
   
3. 
   Макаренко А.С. Ұстаздық дастан. А 1985.
   

1. Дүниетаным және оның компоненттері

2. Оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың құралдары мен жолдары
Негізгі ұғымдар: дүниетаным, сенім, мұрат.
1. Дүниетаным дегеніміз обьективті дүниеге және ондағы адамның алатын орнына, адамның өзін қоршаған шындыққа және өзіне қатынасы туралы көзқарастар жүйесі. Дүниетанымның компоненттері: білім, дүниетаным, сенім, мұрат.

Білім обьективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол тәжірибесі. Дүниетаным жеке адамның табиғи және әлеуметтік құбылыстарын түсіндіру туралы ой тұжырымы. Сенім терең, тиянақта ойланып айтылатын идеялардың жиынтығы. Адам мұраты жете түсінудің жоғары кемелі, адам баласының жоғары мақсат-мұраттары, өмірге ұмтылушылығы, талаптанушылығы.

2. Ғылыми дүниетанымды қалыптастыру сабақта, пәндерді оқыту барысында, сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмыстарында жүзеге асады. Дүниетанымды қалыптастыру өткінші процесс емес. ол адамның өмірін түгел қамтиды. Оқушының дамуында бұл процесс тұрақты және үздіксіз өзгерістерге ұшырайды. Дүниетанымды қалыптастыруға барлық пәндердің қатысы бар. Сонымен бірге сыныптан және мектептен тыс жұмыстар оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың қажетті құралы. Осы бағытта көркемөнерпаздар үйірмесі, жас техниктер клубы, т.б. оқушылардың қоғамдық өмірге ынтасын тәрбиелейді, еңбекке, мамандық таңдауға көзқарасын қалыптастырады.